Εκδικητικός, γεμάτος μικρότητα, νεο-αντι-φιλελευθερισμός

Του Γιάνη Βαρουφάκη

Οταν τα στοιχεία της Φύσης, το νερό και η φωτιά, ξεσπούν εναντίον των ανθρώπων, το ξέσπασμά τους σκοτώνει συστηματικά φτωχούς ανθρώπους.

Ποτέ δεν ανασύρθηκαν δεκάδες πνιγμένοι από την Εκάλη ή τη Βουλιαγμένη. Ποτέ δεν συνέβη να δούμε σορούς καμένων στο ακριβό Χόλαντ Παρκ, όπως εκείνες τις σορούς δεκάδων κατοίκων της παραμελημένης εργατικής πολυκατοικίας Γκρένφελ που τους κατάπιε η πυρκαγιά πριν από λίγους μήνες στο Λονδίνο.

Ταξική βροχή; Ταξική φωτιά; Οχι βέβαια. Απλά, αβάσταχτα ταξικές κοινωνίες.

«Τι το καινούργιο;» «Τι το πρωτότυπο;» μπορεί να αναρωτηθείς εύλογα αναγνώστη. Οι φτωχοί πάντα ζούσαν στα παραπήγματα που η Φύση τα συμπαρέσυρε όταν θύμωνε με μια ανθρωπότητα που αγνοεί τους κανόνες της (μπαζώνοντας τα ρέματά της, στοιβάζοντας εκατοντάδες σε εύφλεκτες τρώγλες, δηλητηριάζοντας την ατμόσφαιρα με αποτέλεσμα να αυξάνεται η θερμοκρασία και να φουσκώνουν οι θάλασσες κ.λπ.).

Κι οι ισχυροί, οι κατέχοντες, πάντα ζούσαν σε ασφαλή κτίσματα, σε στέρεα, στεγνά εδάφη την ώρα που οι πολιτικοί τους αντιπρόσωποι έκαναν τα πάντα για να αποδυναμώσουν τις όποιες μορφές αντίστασης των φτωχών στις πολιτικές που τους καταδίκαζαν στη «μοίρα» τους.

Κι όμως. Αν και αυτή η πραγματικότητα ίσχυε προ αμνημονεύτων χρόνων, κάτι άλλαξε, κάτι είναι καινούργιο: η ανάδυση μιας παράλογης εκδικητικότητας των ισχυρών απέναντι στους αδύναμους. Αυτό είναι το πραγματικά νέο που φέρνει στον μισανθρωπισμό των ταξικών κοινωνιών μας η παγκόσμια κρίση του 2008, η οποία συνεχίζεται με αμείωτη ένταση λαμβάνοντας νέες εκφάνσεις καθημερινά.

Οταν η Μάργκαρετ Θάτσερ σήμανε (υπό τον ιδεολογικό μανδύα του λεγόμενου νεοφιλελευθερισμού) τη γενικευμένη επίθεσή της στις μεταπολεμικές κατακτήσεις των αδυνάμων (π.χ. συλλογικές διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα ισχυρών συνδικάτων, φτηνές και καλής ποιότητας εργατικές κατοικίες, δωρεάν πρόσβαση στα πανεπιστήμια), το έκανε για συγκεκριμένο σκοπό, ο οποίος, ανεξάρτητα πώς τον κρίνουμε πολιτικά ή ηθικά, είχε μια λογική.

Οσο η Σοβιετική Ενωση μαγνήτιζε το φαντασιακό των φτωχών της Ευρώπης τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια (π.χ. με την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών υγείας, παιδείας, θέσεων εργασίας), η βρετανική άρχουσα τάξη αποδέχθηκε (με μεγάλη διστακτικότητα, βέβαια) την ανάγκη για υποχωρήσεις στο κοινωνικό κράτος και στον ρόλο των συνδικάτων.

Στα τέλη όμως της δεκαετίας του 1970, δεδομένης (α) της συρρίκνωσης της κερδοφορίας των πλουσίων και (β) της απαξίωσης του «υπάρχοντος σοσιαλισμού» στα μάτια ακόμα και των λαϊκών στρωμάτων της Δύσης, η άρχουσα τάξη της Βρετανίας δεν έβλεπε γιατί έπρεπε να συνεχίζει να μοιράζεται με τους αδύναμους μέρος της υπεραξίας «της».

Η κ. Θάτσερ, ως γνήσια εκφραστής αυτής της τάσης, κήρυξε πόλεμο βαθιά ταξικό στην οργανωμένη έκφραση της εργατικής τάξης, των αδυνάμων. Μέσω στυγνών πρακτικών, κέρδισε κατά κράτος. Εφαρμόζοντας την τακτική τού «αν θες να εξολοθρεύσεις τα ψάρια άδειασε τη γυάλα», με σκοπό να εξολοθρεύσει τα συνδικάτα μετάλλου και άνθρακα, δεν δίστασε να κλείσει για πάντα τα εργοστάσια παραγωγής χάλυβα και τα ανθρακωρυχεία.

Επρόκειτο για ταξικό, ολοκληρωτικό πόλεμο, με κυνική και αδυσώπητη χρήση των δυνάμεων κρατικής καταστολής, από τη μία, και των μέσων μαζικής παραπληροφόρησης, από την άλλη. Οι οπαδοί της Θάτσερ, που θεωρούσαν τα συνδικάτα και όλες τις μορφές οργάνωσης της εργατικής τάξης ως τον «εσωτερικό εχθρό» (σ.σ.: πρόκειται για έκφραση της Σιδηράς Κυρίας), τον γιόρτασαν ως την απαρχή μιας βρετανικής ανάκαμψης από τη μεταπολεμική παρακμή της χώρας. Οι της αντίπερα ιδεολογικής όχθης τον καταδικάσαμε ως πισωγύρισμα στη Βρετανία του Ντίκενς.

Δεν θα ασχοληθώ εδώ με το ποιος είχε δίκιο. Ο,τι και να πιστεύει κανείς για εκείνον τον πόλεμο, είχε τη λογική του: την ανατροπή της μεταπολεμικής κοινωνικής ισορροπίας υπέρ των πλουσίων μέσω μιας ιστορικής ήττας συνδικάτων και άλλων συλλογικοτήτων των φτωχότερων.

Και ύστερα; Υστερα, η πλήρης επικράτηση των ισχυρότερων των ισχυρών, π.χ. των τραπεζιτών, αποχαλίνωσε τον βρετανικό και, αμέσως μετά, τον ευρωπαϊκό καπιταλισμό - καθώς το μοντέλο της κ. Θάτσερ ξεπατικώθηκε πλήρως στην ηπειρωτική Ευρώπη (με πρωτοστατούσα την Ευρωπαϊκή Επιτροπή).

Αποτέλεσμα αυτής της αποχαλίνωσης ήταν οι πυραμίδες χρέους και οι «φούσκες» που έσκασαν το 2008 με αποτέλεσμα μια νέα φάση στον ταξικό πόλεμο εναντίον των αδυνάμων - με τη λιτότητα ως το όπλο μαζικής καταστροφής που εξασφάλισε την κυνικότατη μεταφορά των ζημιών της άρχουσας τάξης (ιδίως των τραπεζών) στους ώμους των ισχνότερων πολιτών.

Ως εδώ «καλά». Λογικά όλα αυτά, όσο τρισάθλια και να ήταν. Ομως κάπου εκεί, στα 2010 (το γενέθλιο έτος της ελληνικής καθίζησης) παρατηρούμε μια νέα τάση των ισχυρών: αντί για τον ολοκληρωτικό, ορθολογικά μισανθρωπικό ταξικό πόλεμο της Θάτσερ, παρατηρούμε ακολουθία πληγμάτων επί των ανίσχυρων, επί των φτωχών, άνευ μιας σοβαρής ταξικής λογικής.

Πλήγματα που τα χαρακτηρίζει η χωρίς λόγο βαθιά κακία, η στενομυαλιά, εν τέλει η μικρότητα. Τα παραδείγματα πάμπολλα. Θα αναφερθώ μόνο σε τέσσερα· αρκούν όμως για να σκιαγραφήσουν τη νέα ιδεολογία των εχόντων: εκδικητικός, γεμάτος μικρότητα, νεο-αντι-φιλελευθερισμός.

Μια και αναφέρθηκα στη Βρετανία, το πρώτο παράδειγμα έρχεται από εκεί: η φόρμα που πρέπει να συμπληρώσουν οι άνεργοι ή οι εργαζόμενοι φτωχοί για κάποιο επίδομα και η οποία περιέχει υπεύθυνη δήλωση την οποία υποχρεούνται να υπογράψουν.

Το κειμενάκι της δήλωσης αναφέρει μεταξύ άλλων: «Δηλώνω ότι υπαίτιος για το γεγονός ότι χρειάζομαι βοήθεια είμαι μόνο ο ίδιος. Το μόνο μου εμπόδιο στη βελτίωση των συνθηκών μου είμαι εγώ». Πρόκειται για αποκρουστική δήλωση μετανοίας του φτωχού για τη φτώχεια του, στερούμενης καν ταξικής λογικής. Μόνος στόχος της είναι ο εξευτελισμός του φτωχού, ο αυτο-διασυρμός του ως προαπαιτούμενο για το επίδομα.

Τα επόμενα δύο παραδείγματα βγαίνουν από συζητήσεις που είχα με κορυφαίους τροϊκανούς το 2015 και αφορούν το ΕΚΑΣ και τα φαρμακεία. Ηταν εντυπωσιακή η απέχθεια που ζωγραφιζόταν στα πρόσωπά τους όταν αναφέρονταν σε αυτό το μικρό επίδομα στους φτωχότερους των συνταξιούχων μας.

Η πλήρης αναντιστοιχία μεταξύ της συνολικής δαπάνης για το ΕΚΑΣ και της μανίας τους να το καταργήσουν δεν συνάδει καν με την ταξική λογική τους. Οπως δεν συνάδει η άλλη τους μανία, να μπει λουκέτο στα συνοικιακά φαρμακεία της χώρας ή στα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία. Εκεί που η Θάτσερ στοχοποιούσε πραγματικά κραταιά συνδικάτα, τα οποία με τη δράση τους στερούσαν από την άρχουσα τάξη σημαντικό μέρος υπεραξίας, το ΕΚΑΣ και τα φαρμακεία μας αντιπροσώπευαν ψίχουλα. Προς τι το μένος των τροϊκανών;

Η απάντηση είναι τόσο απλή όσο και αποκρουστική: Δεν άντεχαν τον συμβολισμό του ΕΚΑΣ επειδή στερείται αγοραίας λογικής, «ανταποδοτικότητας». Δεν μπορούν να δεχτούν ότι στην Ελλάδα έχει «κολλήσει» η διαδικασία προλεταριοποίησης των φαρμακοποιών οι οποίοι, αντί να εργάζονται υπάλληλοι σε μια πολυεθνική αλυσίδα, εξακολουθούν να διατηρούν (με τη βοήθεια του κράτους) ανεξάρτητη, μικρή επιχείρηση.

Το τελευταίο παράδειγμα έρχεται από το πρόσφατο νομοσχέδιο-δώρο στον ΟΠΑΠ για τα VLT - «φρουτάκια». To 2015 είχα επιβάλει μέγιστο όριο ημερήσιας ζημιάς ανά μηχάνημα τα 80 ευρώ με στόχο την προστασία των φτωχών (μια και οι πλούσιοι τζογάρουν σε πολυτελή καζίνα), τους οποίους ο ΟΠΑΠ στοχοποιεί για να τους στερήσει όσο έχει μείνει από μια πενιχρή σύνταξη ή έναν κουτσουρεμένο μισθό.

Μετά την παραίτησή μου, το όριο ανέβηκε στα... 500 ευρώ ημερησίως. Πριν από μερικές μέρες, νέο νομοσχέδιο ορίζει πως το όριο θα τίθεται από τον ίδιο τον παίκτη! Δηλαδή, το θύμα των φρούδων ελπίδων, του πυρετού του τζόγου, ο συνταξιούχος (ή ο εγγονός του που πήρε τη σύνταξη του παππού για να την παίξει) θα... αυτοπροστατεύεται καθώς το κράτος νίπτει τας χείρας του.

Πρόκειται για άλλο ένα πλήγμα στον αδύναμο ήσσονος ταξικής σημασίας. Είναι σαν τρόικα και κυβέρνηση να ομολογούν: τους χτυπάμε επειδή μπορούμε.

Συνοπτικά, η ολιγαρχία έχει περάσει από τον ολοκληρωτικό, διεκδικητικό ταξικό πόλεμο (π.χ. Θάτσερ) σ’ έναν διακατεχόμενο από απίστευτες μικρότητες εκδικητικό νεο-αντι-φιλελευθερισμό. Το μόνο καλό είναι ότι, ίσως, αυτή η «μετάβαση» είναι ο προπομπός μιας νέας φάσης αντίστασης των κοινωνιών στον άκρατο μισανθρωπισμό.

Πηγή: efsyn.gr