Οι κορώνες του Ερντογάν και ποιοι έκαψαν τη Σμύρνη-Δρ Δημήτρης Σταθακόπουλος

Του Δημ.Σταθακόπουλου 

 

Δρα Παντείου Πανεπιστημίου , Οθωμανολόγου/ Τουρκολόγου                                           

Συνεργάτη του Εργαστηρίου Τουρκικών & Ευρασιατικών Μελετών ( ΕΤΕΜ )  του Πα.Πει.   

        

Δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω ( Δ.Σ.Π )

          

Νεότουρκοι : Γενοκτονία χριστιανικών πληθυσμών . Τουρκικός εμφύλιος 1919 – 1922.  Οθωμανοί στρατιώτες υποστηρικτές του Σουλτάνου  σύμμαχοι του Ελληνικού στρατού κατά του Κεμάλ

      

Το επίσημο ιστορικό αφήγημα στην Τουρκία είναι πως οι Έλληνες ( και Αρμένιοι ) , αποχωρώντας , έκαψαν την Σμύρνη , στη λογική της καμένης γης, προκειμένου να μην βρουν οι Τούρκοι δομές και προμήθειες ( ενδεικτικά βλ. εδώ: https://panteidar.wordpress.com/2010/04/04/izmiri-kim-yakti-2/ ). Η άποψή τους στηρίζεται κυρίως στη μαρτυρία του αρχηγού της Πυροσβεστικής της Σμύρνης Paul Grescowich  και στον Αμερικανό μηχανικό Mark Prentiss, ο οποίος βρισκόταν στη Σμύρνη. Η έκθεσή του βρίσκεται στα “Bristol Papers” της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου . Επίσης στηρίζονται σε Ελληνικές πηγές και έγγραφα , σαν αυτά του πρίγκιπα Ανδρέα, του επονομαζόμενου και «καυσοκαλύβα», για τον οποίο είχα κάνει ειδική αναφορά σε άρθρο στο militaire την 31.08.2022, δηλ. πριν έναν χρόνο,  βλ. εδώ:   https://www.militaire.gr/o–kaysokalyvas–kai–to–provokarisma–toy–toyrkoy–proedroy–gia–epanalipsi–tis–istorias–to-2023/  αναμένοντας πως ο Τούρκος Πρόεδρος , ετησίως , την 30^η Αυγούστου, θα αναφέρεται σε αυτό το γεγονός κατηγορώντας τους εχθρούς των Τούρκων , δηλ. τους Δυτικούς που είχαν αποβιβαστεί στη Σμύρνη το 1919, μεταξύ των οποίων και τον Ελληνικό στρατό. Φυσικά η Τουρκική ιστοριογραφία , ουδέποτε συγχώρησε τους Ρωμιούς Οθωμανούς πολίτες, που αρνιόντουσαν τη στράτευση είτε στον οθωμανικό στρατό , είτε στον επαναστατικό του Κεμάλ, γι’ αυτό και σφαγιάσθηκαν ή εκδιώχθηκαν για πάντα , πλην της τότε εξαίρεσης των Κωνσταντινουπολιτών και Ιμβρίων/Τενεδίων. 

 

    Επομένως δεν πρέπει να μας παραξενεύει η ρητορική του Ερντογάν. Είναι αναμενόμενη ειδικά στις επετείους, όπως είχα επισημάνει  σε άρθρα και συνεντεύξεις μετά το Βίλνιους. Πως δηλαδή, θα είχαμε ένταση τόσο στην επέτειο του Αττίλα ( βλ. γεγονότα Πύλας στην Κύπρο ) , στην επέτειο της Μ.Ασιατικής καταστροφής , όπως έγινε τις προάλλες και φυσικά αναμένεται να σηκώσει τους εθνικιστικούς τόνους στις 29 Οκτωβρίου 2023 , όταν οι Γείτονες θα γιορτάσουν τα 100 χρόνια της Δημοκρατίας τους. 

 

  Περαιτέρω , μερικές ιστορικές αναφορές για διευκόλυνση κατανόησης της κατάστασης σήμερα:

 

  Είναι ξεκάθαρο το πλαίσιο το οποίο καθορίζεται από την πολιτική του νεοτουρκικού εθνικισμού κατά των χριστιανικών κοινοτήτων, όπως διατυπώθηκε στο συνέδριό τους που έκαναν στην Οθωμανική  ακόμα τότε , Θεσσαλονίκη, τον Οκτώβριο του 1911. 

 

   Έτσι, στον χώρο της Ανατολικής Θράκης και της Ιωνίας η γενοκτονία ξεκίνησε το 1914, ενώ στον Πόντο ξεκίνησε το 1916. Όλα τα επί μέρους γεγονότα κορυφώθηκαν τον Σεπτέμβρη του 1922, με τη σφαγή της Σμύρνης. Τα όσα έγιναν εκείνη τη εποχή πρέπει να τα βλέπουμε ως ένα ενιαίο ιστορικό φαινόμενο. Θα λέγαμε ότι η γενοκτονία στον Πόντο είναι τμήμα της γενοκτονίας του συνόλου των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία με τη σειρά της είναι μέρος του χριστιανικού ολοκαυτώματος που συμπεριλαμβάνει αναμφίβολα και τους Αρμένιους και τους Ασσύριους, όπως ορθώς αναφέρει ο ιστορικός Δρ Βλάσης Αγτζίδης.

 

Έχουμε το τραγικό προνόμιο, η Ελληνική Θεσσαλονίκη και τότε Selanik,  να είναι η κοιτίδα του τουρκικού εθνικισμού, ενώ πατέρας του Τουρκικού Εθνικισμού  με το έργο του « Αρχές Τουρκισμού» να είναι ο Κούρδος της φυλής Ζάζα ( Πέρσικης) Ζιγιά Γκιοκάλπ , πνευματικός πατέρας του Μουσταφά Κεμάλ ( καταγωγή από Σκόπια και Λαγκαδά )  , που το έργο του υλοποίησαν κυρίως Βαλκάνιοι εκτουρκισμένοι, με Φρύγες Ζευμπέκηδες, Τουρκοκρητικούς ( οι δολοφόνοι του Χρυσοστόμου Σμύρνης ) , Τουρκοκύπριους / Λινοβάμβακους , ΤουρκοΠόντιους, απογόνους γενιτσάρων Γεωργιανών και επ’ ουδενί τουρκομάνους , πλην εξαιρέσεων . Η Θεσσαλονίκη παραδόξως,  από τη μια ήταν η πόλη όπου διαμορφώθηκε η ιδέα των γενοκτονιών και από την άλλη ήταν η πόλη που εγκαταστάθηκαν τα θύματά τους.

 

Στη Θεσσαλονίκη, λοιπόν, τον Οκτώβριο του 1911, το κομιτάτο «Ένωσις και Πρόοδος», δηλαδή, η εθνικιστική ακραία οργάνωση των Νεότουρκων που έχει πάρει την εξουσία με ένα πραξικόπημα, αποφασίζουν να εξοντώσουν τις χριστιανικές ομάδες της Αυτοκρατορίας. Το σχέδιό τους είναι ξεκάθαρο: «Η Τουρκία στους Τούρκους». ΟΧΙ στους Οθωμανούς δηλ. την πολυεθνική Σουλτανική Αυτοκρατορία από το 1922 έως 29 Οκτωβρίου 1923, αλλά εδικά στους Τούρκους . που τότε ως καθαροί Τούρκοι λογιζόντουσαν μόνον οι Νεότουρκοι. 

 

   Το προώθησαν συστηματικά και όξυναν τις πολιτικές τους κατά των μη μουσουλμανικών μειονοτήτων. Οι Νεότουρκοι, επί χάρτου, σε πολύ ειρηνικές περιόδους διαμόρφωσαν μια ιδεολογία αποκλεισμού των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων, την οποία διέχεαν μέσα στην κοινωνία για να τη διασπάσουν σε αλληλομισούμενες ομάδες. Δημιούργησαν  μηχανισμούς, παρακρατικούς, με στόχο να τους θέσουν την κατάλληλη στιγμή σε κίνηση. Περιμένοντας υπομονετικά να έρθει αυτή η στιγμή. Είναι η φιλοσοφία τους που κάνανε και κάνει σήμερα ο νυν Τούρκος Πρόεδρος. Υπομονή , σπάσιμο νεύρων των αντιπάλων, διαίρεση και επ’ ουδενί ακαριαίος πόλεμος. 

 

Η  στιγμή ήρθε  με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το «πείραμα» ξεκίνησε, όχι με τους Αρμενίους, αλλά με τους Έλληνες. Η πρώτη μεγάλη δίωξη  έγινε στην Ανατολική Θράκη, άγνωστη τελείως στο ευρύ κοινό, όπως και στην Ιωνία. Τον Ιούνιο του 1914 γίνεται η μεγάλη σφαγή της Φώκαιας, ογδόντα χιλιόμετρα βόρεια της Σμύρνης. Εκατόν πενήντα, με διακόσιες χιλιάδες Έλληνες, Μικρασιάτες και Ανατολικοθρακιώτες, έρχονται στην Ελλάδα, το 1914. Αυτός είναι ο πρώτος διωγμός που σε νομικό επίπεδο θα λέγαμε ότι αποτελεί την πρώτη φάση της γενοκτονίας.

 

Ο κορυφαίος Τούρκος ιστορικός Ταμέρ Ακσάμ, που μελέτησε συστηματικά τη γενοκτονική πρακτική του τουρκικού εθνικισμού, υποστηρίζει ότι οι Νεότουρκοι αντιλήφθηκαν ότι ήταν πετυχημένη αυτή η πολιτική της εθνικής εκκαθάρισης, που εφάρμοσαν κατά των ελληνικών πληθυσμών της δυτικής Μικράς Ασίας. Ακριβώς γι αυτό επιχείρησαν το 1915 τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Οι τακτικές των Νεότουρκων ήταν παρόμοιες. Η διαφορά είναι ότι τους Αρμένιους τους εξόντωσαν μέσα σε λίγους μήνες.

 

Το 1916, το φθινόπωρο και το χειμώνα, ξεκίνησε η γενοκτονία στον βορρά της Μικράς Ασίας, τον Πόντο. Ανατολικά βρισκόταν το ρωσοτουρκικό μέτωπο. Οι Τσαρικοί Ρώσοι ( όχι οι Μπολσεβίκοι οι τα βρήκαν με τον Κεμάλ ) είχαν κατανικήσει τον τουρκικό στρατό, είχαν προελάσει και είχαν καταλάβει τον μισό Πόντο. Τότε ξεκίνησε η μεγάλη γενοκτονία κατά των ελληνικών πληθυσμών του δυτικού Πόντου, με πορείες θανάτου μέσα στο χειμώνα, με καταστροφή και πυρπόληση χωριών, με εκτελέσεις, με πολλές βιαιότητες κατά του άμαχου πληθυσμού. Παράλληλα αναπτύχθηκε ένα αξιοσημείωτο αντάρτικο κίνημα. Η δεύτερη φάση της γενοκτονίας θα συμπέσει με τον ελληνοτουρκικό πόλεμο και των μεταξύ Σουλυανικών  – Κεμαλικών εμφύλιο , του 1919-1922. Οι σφαγές στον Πόντο θα ξεκινήσουν σε β’ φάση,  από το 1921.

 

Σε αυτή την Β’ περίοδο, όμως, έχει επικρατήσει ο Μουσταφά Κεμάλ, στέλεχος μεσαίας δυναμικής την εποχή των Νεοτούρκων, που όμως πλέον ενσαρκώνει το όραμα για «μια καθαρή Τουρκία» και «η Τουρκία στους Τούρκους». Ξεκινάει τον αγώνα του στη βάση του να αποτραπούν τα ελληνικά και τα αρμενικά «σχέδια». Είναι, δηλαδή, όχι ένας «αντιιμπεριαλιστικός», αλλά ένας «αντιμειονοτικός» αγώνας.

 

Όπως αναφέρει ο ερευνητής και καθηγητής Μεϊχανετσίδης, όρος «γενοκτονία» (genocide) έλαβε την «τελική» σημασία του, αλλά και τη θεσμοθέτησή του ως έγκλημα του διεθνούς ποινικού δικαίου μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατόπιν, άρχισε να χρησιμοποιείται και ως ιστοριογραφικός και ιστοριολογικός όρος, επειδή περιγράφει με σαφήνεια και ακρίβεια το ιστορικό γεγονός της εξόντωσης και καταστροφής μιας εθνοτικής ομάδος, ή ενός λαού, είτε εν όλω, είτε εν μέρει. Η αγγλική εκδοχή του όρου «γενοκτονία»- «genocide», υπό την οποία έγινε ευρέως γνωστός και εισήχθη στο διεθνές ποινικό δίκαιο, επινοήθηκε από τον Πολωνοεβραίο νομομαθή Ραφαήλ Λέμκιν, αν και ως γενικότερη έννοια προϋπήρχε στις σκανδιναβικές γλώσσες και χρησιμοποιήθηκε, τόσο για την περίπτωση της εξόντωσης και καταστροφής των Αρμενίων όσο και για την περίπτωση της εξόντωσης και καταστροφής των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

 

Η διεθνής «Σύμβαση για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας», η οποία εγκρίθηκε ομόφωνα από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1948, βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην επιστημονική συμβολή και συλλογιστική του Λέμκιν. Από τη μελέτη των έργων του, προκύπτει ότι ο Λέμκιν είχε βαθιά επίγνωση και είχε μελετήσει συστηματικά την περίοδο εκείνη των διώξεων κατά των Αρμενίων, Ασσυρίων, Αραμαίων και των Ελλήνων/Ρωμιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τις οποίες και χρησιμοποίησε για να περιγράψει και να ορίσει την έννοια, τη σημασία και το περιεχόμενο του εγκλήματος της γενοκτονίας και εν πολλοίς να προσδιορίσει το νομικό προηγούμενο.

 

    Η γενοκτονία είναι νομικός όρος και ως τέτοιος περιλαμβάνει τη διάπραξη αδικημάτων που συνδέονται με μια σειρά από εγκληματικές πρακτικές, ξεχωριστά, είτε και σε συνδυασμό μεταξύ τους. Με δεδομένη και τεκμηριωμένη τη γενοκτονική πρόθεση (genocidal intent) των οθωμανικών κρατικών Αρχών (Κωνσταντινουπόλεως και Άγκυρας) να εξοντωθούν, παντί τρόπω, οι αυτόχθονες χριστιανικοί λαοί Αρμενίων, Ασσυρίων, Αραμαίων και Ελλήνων με σκοπό να δημιουργηθεί αμιγές τουρκικό μουσουλμανικό εθνοκράτος, και όχι πολυεθνικό πολυθρησκευτικό όπως η οθωμανική αυτοκρατορία,  παραδείγματα γενοκτονικής δράσης (genocidalaction) έχουμε καταγεγραμμένα πολλά και επαναλαμβανόμενα εκείνη την περίοδο, σε εκείνες τις περιοχές.

 

Μεταξύ των οποίων είναι, εκτός από τις εκτελέσεις και την άμεση φυσική εξόντωση μελών των μειονοτήτων αυτών, η αγγαρεία σε θανατηφόρα «τάγματα εργασίας», εκτοπισμοί-πορείες θανάτου αμάχων, βίαιοι εξισλαμισμοί και εκτουρκισμοί, βιασμοί, βασανισμοί, ακρωτηριασμοί, παιδομάζωμα, εκκαθαρίσεις, εγκλεισμοί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης, μαζικές σφαγές, πυρπολήσεις και καταστροφές οικισμών, καταλήστευση περιουσιών, υποχρεωτική φυγή και εξορία, εκτοπισμοί, κ.α.

 

Με αυτή την έννοια η γενοκτονική περίπτωση κατά των ελληνικών πληθυσμών της τότε οθωμανικής αυτοκρατορίας μπορεί να χαρακτηρισθεί ως «συσσωρευτική και επεισοδική γενοκτονία με μετατοπιζόμενο περιοχικό επίκεντρο» (cumulative and episodic Genocidewith shifting regional focus). Αυτή εξελίχθηκε σε βάθος δεκαετίας (1913-1923) με εξ ίσου θανατηφόρα αποτελέσματα, όπως η παράλληλη αρμενική και ασσυριακή, αραμαϊκή γενοκτονική περίπτωση, που είδαν εμπνεύστηκαν και υιοθέτησαν οι Γερμανοί , σύμμαχοι του Τούρκων στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, για να το εφαρμόσουν κατά των εβραίων λίγα χρόνια αργότερα , ως Ναζί πλέον. 

 

Ο Νεότουρκος  Οθωμανός πρίγκηπας Sultanzade Mehmed Sabâhaddin – ο Κοινωνικιστής που θα μπορούσε να   ιδρύσει μιά άλλη  Τουρκία αντί της Κεμαλικής

     Ο Sultanzade Mehmed Sabâhaddin ( στο εξής Σαμπαχατίν ), γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1879. Μητέρα του ήταν η Seniha Sultan, κόρη του Οθωμανού σουλτάνου  Abdülmecid I  και της  Nalanıdil Hanımefendi. Πατέρας του ήταν ο Mahmud Celaleddin Paşa γιός το Αρχιναυάρχου Damat ( γαμπρού ) Gürcü Halil Rifat Paşa.  Ως εκ τούτου ήταν ανιψιός των σουλτάνων Murad V, Abdul Hamid II, Mehmed V, και του τελευταίου σουλτάνου Mehmed VI. Απέκτησε σημαντική εκπαίδευση , αρχικά μέσα στο οθωμανικό παλάτι και θεωρείται ο πατέρας του Τουρκικού φιλελευθερισμού- Κοινωνικισμού 

 

   Στο θρήσκευμα ήταν μουσουλμάνος, αλλά ανήκε στο δόγμα του Mu’tazilism Μουτάζιλα (Αραβικά: المعتزلة), μιά  ισλαμική σχολή θεωρητικής θεολογίας που αναπτύχθηκε στη Βασόρα και τη Βαγδάτη κατά την περίοδο του 8ου έως και τον 10ο αιώνα και σημαίνει «απομονωτιστές», «διαφοροποιημένοι» ή «απομακρυσμένοι» από την πίστη. Πρόκειται για όνομα που τους απέδωσαν οι αντίπαλοι τους ισλαμιστές θεολόγοι, επειδή απέκλιναν από ορισμένες επίσημες αρχές ερμηνείας του Ισλάμ. Οι ίδιοι ονόμαζαν τους εαυτούς τους «ανθρώπους της δικαιοσύνης και της ενότητας του Θεού» , όπως μας πληροφορεί ο Γρηγ. Ζιάκας, ( 1979, Ο Αριστοτέλης στην αραβική παράδοση ). 

 

Λόγω των εσωτερικών διαχρονικών ερίδων του οίκου των Οσμανιδών, ο Σαμπαχατίν μαζί με τον πατέρα  και τον αδελφό του, προκειμένου ν’ αποφύγουν τυχόν διώξεις ή και δολοφονία τους, κατέφυγαν στα τέλη του 1899 στη Μεγάλη Βρετανία και στη συνέχεια, στη Γενεύη, όπου ήταν το κέντρο της «αντιπολίτευσης» κατά του Οθωμανού Σουλτάνου Abdülhamid. Όμως το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο της  Γενεύης,  το 1900,  τους εξανάγκασε να εγκαταλείψουν την Ελβετία για το Παρίσι και στη συνέχεια το Λονδίνο.

 

Ως αντιπολίτευση, στο διάστημα 1900-1908, αιτήθηκε και προσπάθησε για την ενότητα μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων, αφού συναντήθηκε με τους ηγέτες των αντιστοίχων ομάδων ενώ φαίνεται να έλαβε την αρχική στήριξη των Νεότουρκων. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, συνάντησε τον Γάλλο παιδαγωγό και κοινωνιολόγο Edmond Demolins και έγινε οπαδός της κοινωνιολογίας, αρχίζοντας να υποστηρίζει φιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές , τις ιδιωτικές επιχειρήσεις και την αποκρατικοποίηση/αποκέντρωση (τουρκικά: Teşebbüs–i ve Şahsi Adem–i Merkeziyet Cemiyeti), ιδέες και τάσεις που τελικά τον έφεραν σε αντίθεση με τον Ahmed Rıza της επιτροπής για την Ένωση και Πρόοδο (CUP).  Ως γνωστόν , με το κίνημα των Νεότουρκων το 1908 και την κατάληψη της εξουσίας από την Επιτροπή Ένωση και Πρόοδος, της τριανδρία της Θεσσαλονίκης, Τζεμάλ, Εμβέρ και Ταλαάτ πασά, ο Σαμπαχατίν επέστρεψε πλέον στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ως persona grata.

 

Τότε ίδρυσε το κόμμα των Φιλελευθέρων/Liberal ως αντίπαλο δέος της Επιτροπής Ένωσις και Πρόοδος. Σύντομα, οι δράσεις του απαγορεύτηκαν ως παράνομες και καταχρηστικές, μάλιστα  δύο φορές, το 1909 και το 1913, με συνέπεια να φύγει και πάλι από την Τουρκία. Κατά τη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου Πολέμου, ήταν ο εξόριστος επικεφαλής της αντιπολίτευσης στη δυτική Ελβετία.

 

Έξι χρόνια μετά, το 1919, επέστρεψε εκ νέου στην Πόλη, με την ελπίδα της πραγματοποίησης του πολιτικού του οράματος, αλλά και πάλι οι δράσεις του απαγορεύτηκαν το 1924, μετά την καθολική επικράτηση του Μουσταφά Κεμάλ ( αργότερα Ατατούρκ = πατέρα των Τούρκων ).

Το έργο του για μια δημοκρατική σύγχρονη φιλελεύθερη , μη εθνικιστή Τουρκία που στηριζόταν στην αποκρατικοποίηση και την ιδιωτική πρωτοβουλίας, είχε σαφή επιρροή από τις κοινωνικές θεωρίες των Γάλλων κοινωνιολόγων  Pierre Guillaume Frédéric LePlay  και  Edmond Demolins και φυσικά τον Émile Durkheim.

 

        Το κοινωνικοπολιτικό σύστημα του Σαμπαχτίν, στηριζόταν στην εκπαίδευση/παιδεία της κοινωνίας, με κύτταρο την οικογένεια και σε αγγλικά παρά γαλλικά σχολικά πρότυπα. Ζητούσε αποκέντρωση και όχι κρατισμό. Έμφαση στην κοινότητα . Ανεκτικότητα στην πολυμορφία της κοινωνίας και όχι σε καθαρότητα τουρκικού έθνους.

   Όπως συχνά αναφέρει ο Βλ. Αγτζίδης, στη σύγχρονη ελληνική οπτική της ιστορίας της περιόδου εκείνης, κακώς : «δεν υπάρχει η διάκριση μεταξύ των φιλελεύθερων Νεότουρκων, όπως ο Σαμπαχατίν, που ήταν επηρεασμένοι από τον Διαφωτισμό, και την ακροδεξιά τάση τους, που τελικά επικράτησε και αντλούσε την ιδεολογική νομιμοποίηση από το γερμανικό φυλετικό ρομαντισμό ».    Ο Σαμπαχατίν λοιπόν είχε την αποδοχή των νεοτουρκικών προοδευτικών στοιχείων, αλλά και της ελληνικής και αρμενικής κοινότητας, μιάς και εξέφραζε τις πιο προωθημένες οθωμανικές δυνάμεις που εμφορούνταν από το πνεύμα του Διαφωτισμού και επεδίωκαν τη διαμόρφωση ενός κράτους δικαίου που δεν θα μιμούνταν άκριτα τη Δύση, αλλά θα προσαρμοζόταν σταδιακά και σε συνδυασμό με τα τοπικά χαρακτηριστικά.  

     Μάλιστα ο καθηγητής Ahmet Oral του Middle East Technical University γράφει σχετικά : «…Εγκαινίασε (ο Σαμπαχατίν) ένα πρόγραμμα μετεξέλιξης της Αυτοκρατορίας σε μια ‘πολυπολιτισμική’ κοινωνία, που θα φιλοξενούσε μέσα στο οθωμανικό μωσαϊκό τους διάφορους συμβατούς μεταξύ τους πολιτισμούς. Με την αντίληψη αυτή ιδρύθηκε το κομιτάτο ‘Ένωση και Πρόοδος’. Στην οργάνωση αυτή, σε αντίθεση με τις απόψεις του πρίγκιπα Σαμπαχατίν (αντεμί μερκετζί: αποκέντρωση), εμφανίστηκε η ομάδα του Αχμέτ Ριζά, που υποστήριζε τον συγκεντρωτικό έλεγχο (κατί μερκετζί) και εισήλθε δυναμικά στην πολιτική με την υποστήριξη των Γερμανών. Το αποτέλεσμα ήταν η διάσπαση της οργάνωσης. Οι Ενωτικοί, όταν πραγματοποίησαν το πραξικόπημα το 1908 προσανατολιζόταν από τον οθωμανισμό προς τον τουρκισμό / τουρανικό εθνικισμό. Στην κατεύθυνση αυτή ονειρεύονταν να εθνικοποιηθούν ως ‘Τούρκοι’. Το κομιτάτο δεν διέθετε τα εφόδια ώστε να εκπληρώσει τον σκοπό της εθνικοποίησης των Τούρκων ως μια ιστορική εξελικτική διαδικασία…».

 

        Έτσι,  οι στρατιωτικοί που ακολούθησαν αυτή την τάση και όχι του Σαμπαχατίν, είχαν εθνικιστική υπεροψία, προσπαθώντας  με την πνευματική καθοδήγηση του πνευματικού πατέρα του Κεμάλ και  θεμελιωτή ιδεολόγου του παντουρκισμού και  τουρκικού εθνικισμού Κουρδικής καταγωγής από το Diyarbakır, Mehmet Ziya Gökalp , να κατασκευάσουν μια νέα οντότητα με θετικό πρόσημο υπό τους όρους «Τούρκος» και «Τουρκία», που έως τότε ήταν απόβλητοι ονομαζόμενοι eşek ( γάϊδαρος ) από τους Οθωμανούς μουσουλμάνους. Μάλιστα ο σύγχρονος ιστορικός/κοινωνιολόγος Dr. Fikret Başkaya αναφέρει : «….Η ρεπουμπλικανική Τουρκία αντιμετώπιζε ανέκαθεν τις λαϊκές μάζες με μια αποικιοκρατική οπτική γωνία. Έχουμε δηλαδή να κάνουμε μ’ ένα περίεργο φαινόμενο αυτοαποικιοκρατίας. Αν θέλουμε να το πούμε διαφορετικά, έχουμε να κάνουμε με μια ιδιάζουσα αποικιοκρατική διεργασία. Αυτή η αυτοαποικιοκρατία έχει ριζικές διαφορές από τη συνήθη αποικιοκρατία και παρουσιάζει την πρωτοτυπία να έχουν οι αποικιοκράτες την ίδια θρησκεία με τους αποίκους».    Σε επίρρωση των παραπάνω , δεν πρέπει να ξεχνάμε τα ποιητικά κείμενα του εθνικιστή ΚουρδοΝεόΤουρκου Mehmet Ziya Gökalp που έλεγε: «Ο ύψιστος Θεός έπλασε τον Τούρκο ανώτερο – Κι αν δεν έχουμε επιστήμη, έχουμε το Κοράνι». Επίσης, στο περιοδικό «Yeni Hayat/ νέα ζωή» τo 1911, ο Gökalp περιγράφει το νέο άνθρωπο της νεοτουρκικής Νέας Τάξης: «Οι Τούρκοι ήταν οι ‘υπεράνθρωποι’ που είχε φανταστεί ο Γερμανός φιλόσοφος Νίτσε – Από την τουρκικότητα θα γεννηθεί η νέα ζωή…». Φαίνεται πως ακριβώς έναν τέτοιο «υπεράνθρωπο», Γερμανό ονειρεύτηκε και ο Αδόλφος Χίτλερ 15 χρόνια αργότερα.

 

Ο Stefan Ihrig στο πρόσφατο έργο του   «Atatürk in the Nazi Imagination»  αναφέρει ευκρινώς πως, ο φυλετισμός, που βρήκε το αποκορύφωμά του στη ναζιστική ρητορική και ενυπήρχε στην κουλτούρα της γερμανικής Δεξιάς, καλλιεργήθηκε συστηματικά από τους Νεότουρκους εθνικιστές, μιάς και ήδη από τον Οκτώβριο του 1911, είχαν αποφασίσει την καταπίεση και εξόντωση των χριστιανικών κοινοτήτων της Αυτοκρατορίας, σε αγαστή συνεργασία με τους Γερμανούς συνεργάτες τους.

 

 Μετά την ίδρυση της νέας Τουρκικής Δημοκρατίας στις 29.10.1923, ο Σαμπαχατίν, εξορίστηκε από την Τουρκία με νόμο της 3ης Μαρτίου του 1924 , που εξόριζε  όλα τα εν ζωή μέλη του οίκου των Οσμανιδών, οπότε ξαναβρέθηκε στην Ελβετία. Στην αυτοβιογραφία του με τίτλο « ο Μάρτυρας » (εκδ.1962 ), ο Βρετανός συγγραφέας και επιμελητής του έργου του, John G. Bennett γράφει ότι στα τελευταία του χρόνια, λόγω των απογοητεύσεων και της εξορίας του, ο Σαμπαχατίν έγινε αλκοολικός και πέθανε σε μεγάλη φτώχεια το 1948. Το σώμα του παρέμεινε σ’ ένα μεταλλικό φέρετρο για τέσσερα χρόνια στην Ελβετία και τελικά το 1952, μεταφέρθηκε στην Πόλη  όπου θάφτηκε στο μαυσωλείο του πατέρα και του παππού του.

 

Αν στο νεοτουρκικό κίνημα είχαν επικρατήσει οι ιδέες  του Σαμπαχατίν προφανώς σήμερα θα μιλούσαμε για μιά άλλη πορεία της ιστορίας. 

 

Βιβλιογραφία: 

 

Bozarslan, Hamit. “Le Sultanzade Sabahaddin (1879-1948)”. Revue suisse d’histoire.  ISSN 0036-7834

Stefan Ihrig Atatürk in the Nazi Imagination»  http://www.hup.harvard.edu/catalog.phpisbn=9780674368378

 

Ο Τουρκικός Εμφύλιος 1919 – 1923   

  

Η Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, λειτούργησε ταυτόχρονα και παράλληλα με τον λεγόμενο  «Τουρκικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας» (19 Μαΐου 1919 – 24 Ιουλίου 1923) . Πρόκειται για μια σειρά στρατιωτικών επιχειρήσεων που διεξήχθησαν από το Τουρκικό Εθνικιστικό Κίνημα ( Τ.Ε.Κ.) μετά την κατάληψη και διχοτόμηση τμημάτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως απόρροια της ήττας της στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο .

 

     Οι επιχειρήσεις του Τ.Ε.Κ  στράφηκαν κυρίως κατά των Ελληνικών πληθυσμών στα δυτικά/ Ιωνία και βόρεια/Πόντο  ,  κατά της Αρμενίας στ’ ανατολικά , κατά της Γαλλίας στο νότο , κατά αυτονομιστών ποικίλων καταγωγών σε διάφορες πόλεις, καθώς  και της Βρετανίας στην Πόλη , όπως και της Ιταλίας στις περιοχές Λυκίας – Κιλικίας.  

 

    Ταυτόχρονα, το Τουρκικό Εθνικιστικό Κίνημα ( Τ.Ε.Κ.) διεξήγαγε σφαγές και εκτοπίσεις για να εξοντώσει τους γηγενείς χριστιανικούς πληθυσμούς – ως συνέχεια της γενοκτονίας των Αρμενίων και άλλων σταδίων εθνοκάθαρσης κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο-. 

 

    Ενώ ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωσε με την συνθήκη/ανακωχή του Μούδρου               ( Λήμνος , Οκτώβριος 1918 )  , οι Συμμαχικές Δυνάμεις συνέχισαν την κατοχή και κατάληψη εδαφών. Ως εκ τούτου, οι Οθωμανοί στρατιωτικοί διοικητές αρνήθηκαν εντολές για να παραδοθούν,  τόσον από τους Συμμάχους όσο και από την οθωμανική κυβέρνηση του Σουλτάνου.

 

    Η ενδοθωμανική κρίση έφτασε στο απόγειό της όταν ο Σουλτάνος ​​Μεχμέτ ΣΤ’ έστειλε τον Μουσταφά Κεμάλ  πασά στην Ανατολία για ν’ αποκαταστήσει την τάξη. Ωστόσο, ο Μουσταφά Κεμάλ ,μετέστρεψε ευνοϊκά υπέρ του Τ.Ε.Κ σε βαθμό που να καταστεί ηγέτης του κινήματος αυτού,  ενάντια στην οθωμανική Σουλτανική κυβέρνηση , τις συμμαχικές δυνάμεις και τους χριστιανικούς πληθυσμούς .  Σαφώς διέκρινε μία δυναμική στο κίνημα, σκέφτηκε ωφελιμιστικά για τις ατομικές του φιλοδοξίες , ενώ σίγουρα τον επηρέασε ο « πνευματικός του πατέρας»  Ζιγιά Γκιοκάλπ ( Κουρδικής καταγωγής της φυλής ζάζα από το Ντιγιάρμπακιρ ) για τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου καθαρού ΤουρκοΚουρδικού κράτους , ποντάροντας στην ανοχή  και βοήθεια των αναδυόμενων Μπολσεβίκων , Ιταλών,  Γάλλων και Βρετανών όπως και έγινε , ενώ οι Η.Π.Α κράτησαν ουδέτερη στάση. 

 

    Στην προσπάθειά τους ν’ αποκαταστήσουν τον έλεγχο στην Ανατολία, οι Σύμμαχοι ανέθεσαν στον Έλληνα πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο να στείλει εκστρατευτικό σώμα ( στα γαλλικά είχε τον αδόκιμο όρο : corps d’ occupation/ σώματα κατοχής , αντί απελευθέρωσης ) στην Ιωνία για να καταλάβει   ( Ελληνικά απελευθερώσει ) τη Σμύρνη .

 

    Το Τ.Ε.Κ ,  μέσω διαφόρων συνεδρίων οδήγησε στην ίδρυση της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης  στην Άγκυρα , μιας αντικυβέρνησης με επικεφαλής τον Μουσταφά Κεμάλ που αποτελείτο από εναπομείναντα μέλη της Επιτροπής Ένωσης και Πρόοδος.

  Εν τω μεταξύ, οι συμμαχικές δυνάμεις πίεσαν την οθωμανική κυβέρνηση ν’ αναστείλει το Σύνταγμα , κλείνοντας τη Βουλή των Αντιπροσώπων και να υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών ( προάστιο Παρισίων, Αύγουστος 1920 ) την οποία η αντικυβέρνηση της Άγκυρας κήρυξε παράνομη, καταφέρνοντας στο τέλος και αφού τα είχε βρει με τους Γάλλους (1921 ) να την ακυρώσει με την συνδρομή τους, στερώντας όλα τα οφέλη της Ελλάδας απ’ αυτήν. 

 

      Με δήλωσή του ο Σουλτάνος,  στις 11 Απριλίου 1920  ανακοίνωσε πως η δεύτερη συνταγματική μοναρχία είχε λήξει. Την ίδια μέρα , δημοσιεύτηκε στο Calendar–i Vekayi ο φετβάς του Şeyhülislâm Dürrizade Abdullah , που κήρυξε τις αποσπασπιστικές Κεμαλικές εθνικιστικές δυνάμεις άπιστες  και παράνομες,  δηλώνοντας πως ήταν υποχρεωτική η εξόντωσή τους δια θανάτου.  Στο σημείο αυτό συμμάχησαν τα στρατεύματα του Σουλτάνου με τα συμμαχικά και με τα Ελληνικά κατά των στρατιωτών του Κεμάλ.

 

      Το 1920 ιδρύθηκαν  Λαϊκά Δικαστήρια  για να δικάσουν όσους έκαναν προπαγάνδα αποτροπής του «Εθνικού Κεμαλικού Αγώνα», κατασκόπους, λιποτάκτες , καθώς και τους αξιωματούχους/ στρατιώτες υποστηρικτές του Σουλτάνου, ενώ τον Αύγουστο του 1921 δημοσιεύθηκαν οι αποφάσεις Tekalif–i Milliye , όπου ο μουσουλμανικός πληθυσμός,  ενθαρρύνθηκε να ενταχθεί και υπηρετήσει στον αντικυβερνητικό επαναστατικό στρατό. Η συνέπεια ήταν να οργανωθεί τακτικός στρατός που μαζί με τους πολιτοφύλακες Kuva–yi Milliye και τους τσέτες ( συμμορίες αυτολεξεί ), άρχισε να έχει νίκες , απωθήσεις συμμαχικών στρατευμάτων, κυρίως όμως ξεκλήρισμα Ελλήνων και Αρμενίων. Ο Σμυρνιός Mustafa İsmet İnönü έλεγε στους αξιωματικούς : «Ο σουλτάνος είναι εχθρός σας. Είναι επτά γενεών εχθρός σας. …Ακόμα και ο λαός είναι εχθρός σας» ( sic).

 

    Η οργάνωση της  πολιτοφυλακής Kuva–yi Milliye από τον Ισμέτ Πασά, σε τακτικό στρατό όπως φάνηκε , απέδιδε καρπούς . Ο Ελληνικός στρατός νίκησε στη μάχη του Kütahya–Eskişehir , αποφασίζοντας πλέον να στραφεί κατά της  Άγκυρας, πρωτεύουσας της αντικυβέρνησης. Όμως οι Τούρκοι, στη μάχη του Σαγγάριου ποταμού   αντεπιτέθηκαν ( γνωστή ως  Μεγάλη Επίθεση ) , αναγκάζοντας τις ελληνικές δυνάμεις να υποχωρήσουν, όντας χωρίς εφόδια, κούραση , εγκατάλειψη από τους συμμάχους και λόγω των όπλων που είχαν αφήσει οι Γάλλοι στους Τούρκους και την οικονομική βοήθεια των μπολσεβίκων και την πλήρη ανοχή Βρετανών και Ιταλών ( πλήρως εχθρικών κατά των Ελλήνων ) που δεν τήρησαν καν τη μυστική συμφωνία Τιτόνι – Βενιζέλου. 

 

     Ο πόλεμος ουσιαστικά τελείωσε με την ανακατάληψη της Σμύρνης από τους Κεμαλικούς                 ( επισήμως : 09.09.1922 ) και την υπογραφή της συνθήκης/ανακωχής των Μουδανιών ( Οκτ. 1922 ).

 

    Η αντικυβέρνηση της  Άγκυρας αναγνωρίστηκε ως η νόμιμη τουρκική κυβέρνηση, που υπέγραψε τη Συνθήκη της Λωζάνης (Ιούλιος 1923), ως πιο ευνοϊκή για την Τουρκία απ΄ότι η  Συνθήκη των Σεβρών . Οι Σύμμαχοι εκκένωσαν την Ανατολία και την Ανατολική Θράκη , η οθωμανική κυβέρνηση ανατράπηκε και η μοναρχία καταργήθηκε . Η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας (η οποία παραμένει το κύριο νομοθετικό σώμα της Τουρκίας μέχρι σήμερα) ανακήρυξε τη Δημοκρατία της Τουρκίας στις 29 Οκτωβρίου 1923. 

 

     Ο πόλεμος 1919- 1922, είχε ως αποτέλεσμα την εξάλειψη των χριστιανικών πληθυσμών           ( πλην της Πόλης αρχικά )  την κατάτμηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την κατάργηση του σουλτανάτου. Έτσι, η οθωμανική εποχή έφτασε στο τέλος της και με τις μεταρρυθμίσεις του Ατατούρκ, οι Τούρκοι δημιούργησαν το σύγχρονο, κοσμικό έθνος-κράτος της Τουρκίας.

 

      Στις 3 Μαρτίου 1924, το χαλιφάτο / σουλτανάτο, καταργήθηκε επισήμως .

 

      Ο Σουλτάνος και οι αξιωματικοί με το στράτευμά τους, στην σύγχρονη Τουρκική βιβλιογραφία λογίζονται ως δοσίλογοι , ενώ όσοι δεν μπόρεσαν να φύγουν εκτός Τουρκίας, είχαν ατιμωτικό θάνατο ή απαξιωμένη ζωή.

  

  Αν είχαν επικρατήσει οι ιδέες του Σαμπαχατίν και του Σουλτάνου , θα είχε υπάρξει μία άλλη Τουρκία ;  Η Ελλάδα θα είχε διατηρήσει εδάφη στην Μικρά Ασία , ή οι συγκυρίες του Β’ Π.Πολέμου και αργότερα του ψυχρού πολέμου, θα είχαν φέρει ανατροπή;

 

   Αναπάντητα ερωτήματα, αν και πιστεύω πως έστω και εάν δεν είχαμε διατηρήσει εδάφη στην Μικρά Ασία, το πιθανότερο θα είχαμε γλυτώσει τον ξεριζωμό των χριστιανικών πληθυσμών, αν είχαν επικρατήσει οι ιδέες του Σουλτάνου ή/και του Σαμπαχατίν. 

 

 

·         Μοναδική / σπάνια φωτογραφία από το οικογενειακό αρχείο του παππού, του κ.Κωνσταντίνου Καρανικόλα ,που μου την εμπιστεύτηκε για δημοσίευση. Απεικονίζει το δεύτερο ( ΙΙ) επιτελικό γραφείο ( αντικατασκοπία)  της πρώτης ( Ι) Ελληνικής Μεραρχίας , μαζί με Οθωμανούς στρατιώτες υποστηρικτές του Σουλτάνου και βαθιά αντικεμαλικών.  Όσοι εξ αυτών δεν σκοτώθηκαν σε μάχες και συνελήφθησαν από τους Κεμαλικούς, εξοντώθηκαν ατιμωτικά ως προδότες , ενώ αμνηστία δόθηκε σε ελάχιστους που είχαν διαφύγει στην Ιορδανία, αλλά φοβόντουσαν να επιστρέψουν στην Τουρκία και απεβίωσαν εκεί.

 

 

Βιβλιογραφία:

Celâl Erikan, Rıdvan Akın: History of the War of Independence , Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008, ISBN 9944884472

 

 «Δρ. Yunus Kobal: Εσωτερικές εξεγέρσεις στον εθνικό αγώνα , Πανεπιστήμιο Hacettepe» 

 

Boyar, Ebru (2009). “Πόλεμος και Τύπος: Ο Τουρκικός Πόλεμος της Ανεξαρτησίας και η βρετανική εφημερίδα Times (1919-1922)” . METU Journal of Development

Aydin, Mesut (1992). Μυστικές Ομάδες που ιδρύθηκαν στην Κωνσταντινούπολη από τη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση κατά τη διάρκεια του Εθνικού Αγώνα και των Δραστηριοτήτων τους . Κωνσταντινούπολη: Εκδόσεις Bogazici. ISBN  9789754510737 .

 

 

 

 

 

 Δημ.Σταθακόπουλος

 

 

 

 

 

 

Πηγή : https://www.militaire.gr