Αυστηρές συστάσεις από Βρυξέλλες για το κράτος δικαίου στην Ελλάδα

Μαρία Ψαρά

Σημαντικές καθυστερήσεις στην απόδοση Δικαιοσύνης, προβληματισμό για την πολυφωνία στα ΜΜΕ, αλλά και τη διαφάνεια στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ στην Ελλάδα καταγράφει η έκθεση της Κομισιόν για το Κράτος Δικαίου. Σύμφωνα με προσχέδιο της έκθεσης που αναμένεται να παρουσιαστεί σήμερα από τον Επίτροπο Δικαιοσύνης Ντιντιέ Ρέιντερς, η Ελλάδα θεωρείται χώρα «υψηλού κινδύνου», σύμφωνα με το Media Pluralism Monitor. Παρά τις προσπάθειες της Κομισιόν να «στρογγυλέψει» την κατάσταση στην Ελλάδα, η ανησυχία δεν κρύβεται και οι Βρυξέλλες απευθύνουν στην Αθήνα συστάσεις σε αυστηρό ύφος.

Συνολικά, όσον αφορά το κράτος δικαίου του 2022, η Ελλάδα έχει κάνει:

• Καμία πρόοδο όσον αφορά την αντιμετώπιση της ανάγκης για συμμετοχή της δικαστικής εξουσίας στον διορισμό του Προέδρου και του Αντιπροέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας, του Αρείου Πάγου και του Ελεγκτικού Συνεδρίου, λαμβάνοντας υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα για τους διορισμούς δικαστών.
• Σημαντική πρόοδο όσον αφορά τη διασφάλιση της αποτελεσματικής και συστηματικής επαλήθευσης της ακρίβειας των γνωστοποιήσεων περιουσιακών στοιχείων που υποβάλλονται από όλους τους τύπους δημόσιων λειτουργών.
• Κάποια πρόοδο όσον αφορά την αύξηση των προσπαθειών για τη δημιουργία ενός ισχυρού ιστορικού διώξεων και τελεσίδικων αποφάσεων σε υποθέσεις διαφθοράς.
• Κάποια πρόοδο στη θέσπιση εγγυήσεων για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και της σωματικής ασφάλειας των δημοσιογράφων, σύμφωνα με το Μνημόνιο Συνεννόησης, αλλά πρέπει ακόμη να θεσπιστούν νομοθετικές εγγυήσεις, λαμβάνοντας υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα για την προστασία των δημοσιογράφων.
• Κάποια πρόοδο όσον αφορά τη διασφάλιση της αναλογικότητας των απαιτήσεων εγγραφής των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, προκειμένου να διατηρηθεί ένα ανοικτό πλαίσιο λειτουργίας τους.

Σε αυτή τη βάση και λαμβάνοντας υπόψη άλλες εξελίξεις που έλαβαν χώρα κατά την περίοδο αναφοράς και πέραν της υπενθύμισης των δεσμεύσεων που αναλήφθηκαν στο πλαίσιο του εθνικού σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας σχετικά με ορισμένες πτυχές του δικαστικού συστήματος και του πλαισίου καταπολέμησης της διαφθοράς, συνιστάται στην Ελλάδα να:

• Να λάβει μέτρα για την αντιμετώπιση της ανάγκης συμμετοχής των δικαστικών λειτουργών στον διορισμό του Προέδρου και του Αντιπροέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας, του Ανωτάτου Δικαστηρίου και του Ελεγκτικού Συνεδρίου, λαμβάνοντας υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα για τους διορισμούς δικαστικών λειτουργών. 
• Να εντείνει τις προσπάθειές της για τη δημιουργία ενός ισχυρού ιστορικού διώξεων και τελεσίδικων αποφάσεων σε υποθέσεις διαφθοράς, συμπεριλαμβανομένης της διαφθοράς υψηλού επιπέδου.
• Να προωθήσει τη διαδικασία θέσπισης μη νομοθετικών εγγυήσεων και να ξεκινήσει τη νομοθετική διαδικασία σε σχέση με την προστασία των δημοσιογράφων, με βάση τις δραστηριότητες που δρομολογήθηκαν από την ειδική ομάδα εργασίας, ιδίως όσον αφορά τις καταχρηστικές αγωγές κατά δημοσιογράφων και την ασφάλειά τους, σύμφωνα με το εγκεκριμένο μνημόνιο συμφωνίας και λαμβάνοντας υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα για την προστασία των δημοσιογράφων. 
• Να διασφαλίσει την αποτελεσματική και έγκαιρη διαβούλευση στην πράξη με τα ενδιαφερόμενα μέρη σχετικά με τα σχέδια νομοθεσίας, μεταξύ άλλων με την παροχή επαρκούς χρόνου για δημόσια διαβούλευση.
• Να λάβει περαιτέρω μέτρα για την αξιολόγηση του ισχύοντος συστήματος καταχώρισης των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, μεταξύ άλλων με την έναρξη δομημένου διαλόγου με τις Ομάδες Κοινωνίας Πολιτών, και να αξιολογήσει εάν υπάρχει ανάγκη τροποποίησής του. 

Η επένδυση στις υποδομές και στην ψηφιοποίηση του συστήματος δικαιοσύνης είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση των ευρύτερων προκλήσεων αποτελεσματικότητας σε ορισμένα κράτη μέλη. Στη Μάλτα, την Κύπρο και την Ελλάδα, οι αυξημένοι πόροι για το δικαστικό σώμα και άλλα μέτρα που έχουν ληφθεί, δεν έχουν ακόμη οδηγήσει σε μείωση της διάρκειας των διαδικασιών και οι συσσωρευμένες υποθέσεις εξακολουθούν να αποτελούν σοβαρή πρόκληση, σημειώνουν οι ειδικοί.

Αρκετά κράτη μέλη είδαν μεταρρυθμίσεις το 2023 για την αντιμετώπιση ζητημάτων που καλύπτονται από τις συστάσεις του 2022. Στην Ελλάδα, τέθηκε σε ισχύ ένας νέος νόμος για την ενίσχυση του συστήματος και της διαδικασίας των επαληθεύσεων.

Εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα ή τη λειτουργική ανεξαρτησία των ρυθμιστικών αρχών στην πράξη, σε αρκετά κράτη μέλη. Ορισμένες από αυτές τις ανησυχίες σχετίζονται με ανεπαρκείς διασφαλίσεις κατά της αθέμιτης πολιτικής επιρροής στη διαδικασία διορισμού ή στη λειτουργία των ρυθμιστικών αρχών, όπως συμβαίνει στην Ουγγαρία, τη Σλοβενία και την Πολωνία. Στην Ελλάδα και τη Ρουμανία, οι πόροι εξακολουθούν να είναι ανεπαρκείς για να μπορέσουν οι αρχές να εκτελέσουν πλήρως τα καθήκοντά τους.

Η διαφάνεια στην ιδιοκτησία των ΜΜΕ

Η ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τον άμεσο ή έμμεσο έλεγχο ή τη σημαντική επιρροή επί των συντακτικών αποφάσεων και του παρεχόμενου ειδησεογραφικού περιεχομένου. Συνεπώς, η διαφάνεια της ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης επιτρέπει στους χρήστες να προβαίνουν σε πιο τεκμηριωμένες κρίσεις. Τα ευρωπαϊκά πρότυπα ενθαρρύνουν τα κράτη μέλη να θεσπίσουν ειδικά μέτρα στον τομέα αυτό.

Από την τελευταία έκθεση, νέα νομοθεσία που αυξάνει τη διαφάνεια της ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης ή βελτιώνει τη δημόσια διαθεσιμότητα των πληροφοριών για την ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης έχει υιοθετηθεί στην Ελλάδα, το Λουξεμβούργο, τη Σουηδία και έχει ενισχυθεί στην Κύπρο.

Υψηλού κινδύνου χώρα η Ελλάδα για την πολυφωνία στα ΜΜΕ

Κατά αύξουσα σειρά κινδύνου, η Κροατία, η Κύπρος, η Ελλάδα, η Σλοβενία και η Μάλτα θεωρούνται «υψηλού κινδύνου», ενώ η Βουλγαρία, η Πολωνία, η Ρουμανία και η Ουγγαρία θεωρούνται χώρες «πολύ υψηλού κινδύνου». Το Media Pluralism Monitor ζητά προσοχή σε οποιαδήποτε σύγκριση μεταξύ των κατατάξεών του και εκείνων που δημοσιεύονται από άλλους δείκτες (όπως ο Παγκόσμιος Δείκτης Ελευθερίας του Τύπου των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα), δεδομένων των διαφορετικών μεθοδολογιών που χρησιμοποιούνται, των δεικτών και του πεδίου εφαρμογής.

Στην Ελλάδα έχει συσταθεί ειδική ομάδα εργασίας, το έργο της οποίας περιλαμβάνει τη δημιουργία παρατηρητηρίου για την καταγραφή των απειλών και των επιθέσεων κατά των δημοσιογράφων και ενός ειδικού διεθνούς κέντρου κατάρτισης για την ασφάλεια των δημοσιογράφων και των επαγγελματιών των μέσων ενημέρωσης.

Η συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών βάσει επίσημων κανόνων συμβάλλει στη βελτίωση της διαφάνειας της νομοθετικής διαδικασίας και της ποιότητας των αποτελεσμάτων της. Σε ορισμένα κράτη μέλη, εξακολουθούν να επισημαίνονται προκλήσεις σε σχέση με την έλλειψη επίσημων πλαισίων για τη διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη ή την ανεπαρκή εφαρμογή τους στην πράξη. Στην Ελλάδα, ο χρόνος που διατίθεται για τις δημόσιες διαβουλεύσεις δεν είναι πάντα επαρκής.

Ωστόσο, όπως συνέβαινε και στις προηγούμενες εκθέσεις, οι ΜΚΟ και οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερο προκλήσεις που συνδέονται με τον περιορισμό του χώρου των πολιτών και ορισμένες από τις συστάσεις της έκθεσης του 2022 έχουν εφαρμοστεί μόνο εν μέρει.

Στην Ελλάδα, η κατάσταση της κοινωνίας των πολιτών προκαλεί ανησυχίες, ιδίως σε σχέση με τις οργανώσεις που δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένους τομείς. Στην Κύπρο, οι ΜΚΟ αντιμετωπίζουν δυσκολίες λόγω οικονομικών και διοικητικών επιβαρύνσεων.

Πηγή : https://www.efsyn.gr