Κοινωνικά Μέσα και Ψυχολογικές Επιχειρήσεις

Γράφει η Φωτεινή Μαστρογιάννη 

Η εξάπλωση του διαδικτύου και των κοινωνικών μέσων δεν θα μπορούσε να αφήσει αδιάφορους όσους ασχολούνται με τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης και τις ψυχολογικές επιχειρήσεις.

Σύμφωνα με την Gallaghan (2015), πολλές μελέτες έχουν αποδείξει ότι οι άνθρωποι είναι ιδιαίτερα εύπιστοι στα μηνύματα που τους προβάλλουν τα μέσα ειδικότερα εάν έχουν αυταρχικό τόνο κάτι που συμπίπτει με αυτό που υποστήριξε ο Λε Μπον σχετικά με την υπακοή των μαζών στον αυταρχικό ηγέτη και δεν είναι τυχαίο που πολλοί ηγέτες και ηγέτιδες στις μέρες μας εμφανίζονται με αυταρχικό προσωπείο που στις μάζες ερμηνεύεται ως ένδειξη δυναμισμού και «τσαμπουκά». 

Τα κοινωνικά μέσα συχνά έχουν χρησιμοποιηθεί ως πεδίο πολλών ψυχολογικών επιχειρήσεων. Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις είναι μία στρατιωτική δραστηριότητα που έχει ως στόχο τον επηρεασμό συγκεκριμένου μέρους του κοινού. 

Στα κοινωνικά μέσα αυτό επιτυγχάνεται με τη διοχέτευση μεγάλου όγκου πληροφόρησης που προκαλεί σύγχυση χρησιμοποιώντας τεχνικές προσέλκυσης του κοινού όπως είναι οι προκλητικοί τίτλοι και εικόνες. 

Η διοχέτευση φημών αποτελεί βασικό εργαλείο των ψυχολογικών επιχειρήσεων. Οι φήμες αυτές μπορούν να εξαπολύουν μίσος σε συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού π.χ. στην περίπτωσή μας οι δημόσιοι υπάλληλοι (αποκαλούνται τεμπέληδες και αμόρφωτοι), οι αντιδρούντες στο μεταναστευτικό θέμα (αποκαλούνται ρατσιστές και φασίστες) κτλ. 

Οι φήμες αυτές μπορεί να εξαπολύουν φόβο εκμεταλλευόμενες την τάση του ανθρώπου να πιστεύει το χειρότερο (π.χ. συνεχής διασπορά ειδήσεων για μειώσεις μισθών και συντάξεων, μηνυμάτων φτώχειας, επικείμενου πολέμου κτλ). Μπορεί όμως να είναι και φήμες ελπίδας που εκμεταλλεύονται την επιθυμία του ανθρώπου για μία ευνοϊκή αλλαγή των γεγονότων (π.χ. προτάσεις όπως η «ελπίδα έρχεται» κτλ.). 

Τα κοινωνικά μέσα αποτελούν πεδίο δόξης λαμπρό για την ανάπτυξη ψυχολογικών επιχειρήσεων. Ο λόγος είναι ότι ο κάθε ατομικός λογαριασμός π.χ. στο Facebook περιλαμβάνει ένα δίκτυο «φίλων» ή ανθρώπων που σκέπτονται με παρόμοιο τρόπο. 

Είναι γνωστό ότι η πληροφορία που προέρχεται από ένα άτομο που γνωρίζουμε έχει μεγαλύτερη αξιοπιστία από μία πληροφορία που προέρχεται από ένα μαζικό μέσο. Επειδή όμως δεν παύει να είναι ένας ηλεκτρονικός λογαριασμός κάλλιστα κάποιος μπορεί να κρυφθεί πίσω από ένα ψεύτικο πρόσωπο. Πολλές φορές τα ψεύτικα αυτά προφίλ χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία πολλών «like», δημιουργία πολλών ακολούθων (ψεύτικη δημοφιλία) και συλλογή πληροφοριών. Σύμφωνα με στοιχεία στο Facebook υπάρχουν άνω των 83 εκατομμυρίων ψεύτικων προφίλ ενώ στο Twitter είναι περίπου 20 εκατομμύρια. 

Πολλά από τα αυτά τα ψεύτικα προφίλ εμπλέκονται στο astroturfing όπου δημιουργούν ένα υποτιθέμενο λαϊκό κίνημα κρύβοντας όμως τον χορηγό του “κινήματος” όπως είδαμε πρόσφατα στη χώρα μας με τα δημοσιεύματα για τις υποτιθέμενες αντιρατσιστικές εκστρατείες στην Ελλάδα στον κυβερνοχώρο που είχαν χορηγό τον Τζωρτζ Σόρος. 

Οι κινήσεις αυτών των ψεύτικων προφίλ συμπεριλαμβάνουν ηλεκτρονικά σχόλια, αναρτήσεις σε μπλογκς κτλ. με στόχο τη δημιουργία σύγχυσης και χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Πιο συγκεκριμένα, τα ψεύτικα αυτά προφίλ ή τρολς χρησιμοποιούν εμπρηστική γλώσσα «απατεώνες», «συνωμοσιολόγοι», «ρατσιστές», «φασίστες», δημιουργούν ψεύτικες ιστορίες που απομυθοποιούν ακόμα και την ιστορία ενός λαού. Ακολουθούν την γκεμπελική τακτική της «λάσπης» εναντίον συγκεκριμένων ατόμων ή ομάδων αντί της χρήσης γεγονότων και ασκούν κριτική σε αυτόν που κάνει κριτική στα κακώς κείμενα και στους ενόχους αντί να ασκούν κριτική στον ίδιο τον ένοχο. 

Πώς όμως μπορεί κάποιος να προστατευθεί από όλα αυτά; Αφενός όταν γνωρίζει ένα αληθινό γεγονός να το προβάλλει σε αντιπαράθεση με τα ψεύτικα γεγονότα χωρίς όμως να υποκύψει στην πρόκληση της αντιπροπαγάνδας η οποία μπορεί να οδηγήσει σε πόλεμο πληροφόρησης και κατά συνέπεια σε περαιτέρω σύγχυση. Η χρήση του χιούμορ και της ειρωνείας σε πολλές περιπτώσεις είναι σωτήρια. Σε περίπτωση που υποπέσει στην αντίληψη κάποιου η ύπαρξη ενός τρολ άμεση διαγραφή από τον κύκλο ηλεκτρονικών γνωριμιών του. 

Τέλος, κάτι που πιθανόν να φανεί κλισέ αλλά είναι η πραγματικότητα, είναι η παιδεία. Η παιδεία που αναπτύσσει την κριτική σκέψη του ατόμου και θα το προστατεύσει σε μεγάλο βαθμό από την χειραγώγηση. 

Ενδεικτική βιβλιογραφία 

Elina Lange-Ionatamishvili and Sanda Svetoka (2015). Strategic Communications and Social Media in the Russia Ukraine Conflict.NATO Strategic Communications Centre of Excellence.

Πηγή : http://ekorinthos.gr