Το σκανδιναβικό μοντέλο

Πρόκειται για το ιδανικότερο στον πλανήτη, το οποίο όμως θα αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα από την επέλαση του ακραίου νεοφιλελευθερισμού, από τις μεταναστευτικές ροές, καθώς επίσης από τη γειτνίαση του με την Ευρωζώνη – με το μεγάλο ιδιωτικό χρέος να αποτελεί ένα από τα βασικότερα ελαττώματα του.

«Ένας τρομοκρατημένος λαός, όπως οι Έλληνες, χωρίς ελπίδα και προοπτική για το μέλλον του, είναι ένας λαός επικίνδυνος για τον εαυτό του. Μία κυβέρνηση χωρίς όραμα είναι αδύνατον να έχει ποτέ επιτυχία, ακόμη και αν διαθέτει τα ικανότερα άτομα του πλανήτη. Μία κοινωνία χωρίς πρότυπα, είναι καταδικασμένη όσο πλούτο και αν διαθέτει«.

Ανάλυση

Υπάρχουν διάφορα οικονομικά μοντέλα, τα οποία πρέπει να ερευνάει κανείς όχι για να τα μιμηθεί, αφού είναι προσαρμοσμένα στις κοινωνίες που τους ταιριάζουν, αλλά για να πάρει τα καλύτερα στοιχεία τους – αυτά που είναι δυνατόν να εφαρμοσθούν στη δική του χώρα. Ένα από αυτά, το πιο επιτυχημένο τις τελευταίες δεκαετίες, είναι το σκανδιναβικό κοινωνικό μοντέλο – το οποίο δημιουργήθηκε και εξελίχθηκε ουσιαστικά από τη Σουηδία, ενώ σήμερα λειτουργεί με μεγάλη επιτυχία κυρίως στη Δανία.

Το σουηδικό μοντέλο, το οποίο απειλείται να καταρρεύσει σήμερα κυρίως υπό το βάρος της μεταναστευτικής κρίσης, εξελίχθηκε ήδη μεταξύ των ετών 1930 και 1970 – ενώ έγινε γνωστό ως τέτοιο μετά τη δεκαετία του ’70. Λόγω όμως της βαθιάς οικονομικής κρίσης που βίωσαν όλες οι σκανδιναβικές χώρες στις αρχές του 1990, δρομολογήθηκαν μεγάλες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις μεταξύ των ετών 1994 και 2000 – οι οποίες ανανέωσαν εκ βάθρων το κράτος προνοίας, ενώ καθορίσθηκαν σε πολύ μεγάλο βαθμό από τον σοσιαλδημοκράτη πρωθυπουργό της Δανίας κ. P.N. Rasmussen.

Ο δανός έδωσε έμφαση σε μία καινούργια εργατική και κοινωνική πολιτική, η οποία είχε βασικό στόχο την καταπολέμηση της ανεργίας και της φτώχειας – ενώ ονομάσθηκε Flexicurity, από τις δύο αγγλικές λέξεις Flexibility (ευελιξία, ελαστικότητα) και Security (ασφάλεια). Η πολιτική αυτή είχε στόχο να αναμορφώσει την αγορά εργασίας μέσω μίας συμβιβαστικής λύσης, η οποία θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα τόσο των εργοδοτών, όσο και των εργαζομένων – όπου οι μεν εργοδότες επιθυμούσαν τη «χαλάρωση» της προστασίας των απολύσεων, ενώ οι εργαζόμενοι την ασφάλεια της θέσης εργασίας τους, οπότε τη διατήρηση της απασχόλησης τους.

Στα πλαίσια αυτά, η χαλάρωση της προστασίας των απολύσεων συνδέθηκε με ένα βραχυπρόθεσμα υψηλό επίπεδο υλικής υποστήριξης των απολυμένων (επίδομα ανεργίας κλπ.), καθώς επίσης με την υποστήριξη για την ταχεία επανένταξη τους στην αγορά εργασίας – ενώ η εφαρμογή του μοντέλου δεν έγινε μόνο από τη Δανία αλλά και από την Ολλανδία, αποτελώντας στη συνέχεια βασικό δομικό στοιχείο του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους.

Επρόκειτο προφανώς για μία έντιμη λύση, η οποία δεν έχει απολύτως καμία σχέση με την αντίστοιχη της κατάργησης των συλλογικών συμβάσεων και των νόμων προστασίας των εργαζομένων από τις απολύσεις που επιβάλλει η Τρόικα στην Ελλάδα – αφού προστατεύονται μονομερώς τα συμφέροντα των εργοδοτών, ενώ εφαρμόζεται σε μία χρονική περίοδο που η ανεργία είναι στη στρατόσφαιρα.

Περαιτέρω, οι σκανδιναβικές χώρες χρηματοδοτούν τις πολύ υψηλές κοινωνικές δαπάνες τους, ειδικά όσον αφορά την παιδεία, την έρευνα και την καινοτομία, μέσω των φόρων – με αποτέλεσμα το ποσοστό των δημοσίων δαπανών ως προς το ΑΕΠ τους να είναι πολύ υψηλό, με εξαίρεση τη Νορβηγία λόγω των πετρελαϊκών εσόδων της. Από την άλλη πλευρά όμως το εξελιγμένο κοινωνικό κράτος προσφέρει ασφάλεια στους Πολίτες, οπότε γίνονται πολύ πιο παραγωγικοί – με αποτέλεσμα να είναι σε θέση να εξυπηρετούν τους υψηλούς φόρους.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η φορολογική επιβάρυνση των εργαζομένων στις σκανδιναβικές χώρες, η οποία φτάνει έως το 56% (ανώτατος φορολογικός συντελεστής στο προοδευτικό σύστημα φόρου εισοδήματος της Σουηδίας) είναι εξαιρετικά υψηλή – ισχύει όμως μόνο για τους μισθούς. Παράλληλα, με ένα ιδιαίτερο σύστημα διπλής φορολογίας εισοδήματος, τα εισοδήματα από τις κεφαλαιακές συμμετοχές σε επιχειρήσεις επιβαρύνονται με έναν σημαντικά χαμηλότερο συντελεστή – έτσι ώστε να είναι πιο ελκυστικές οι επενδύσεις. Η σχέση τώρα των δημοσίων δαπανών με το ΑΕΠ των χωρών της Σκανδιναβίας (2012, πηγή), συγκριτικά με άλλες χώρες, είναι η εξής:

Χώρα	Δαπάνες/ΑΕΠ	Χώρα	Δαπάνες/ΑΕΠ
Δανία	59,5%	Ελλάδα	54,8%
Φινλανδία	56,0%	Αυστρία	51,2%
Σουηδία	52,0%	Γερμανία	45,0%
Ισλανδία	46,5%	Λουξεμβούργο	43,0%
Νορβηγία	43,2%	Ελβετία	34,1%

Σημείωση: Από το υψηλό ποσοστό στην Ελλάδα, το κράτος προνοίας της οποίας δεν έχει απολύτως καμία σχέση με τα υπόλοιπα, διαπιστώνεται μεταξύ άλλων η σημασία του ΑΕΠ για μία χώρα – όπως στη σύγκριση της Σουηδίας με την Ελλάδα, αφού η πρώτη με περίπου ίδιο πληθυσμό και πολύ χειρότερες φυσικές συνθήκες έχει το διπλάσιο ΑΕΠ (περί τα 510 δις $).

Συνεχίζοντας, από τον τρόπο της πολιτικής διαδικασίας λήψης αποφάσεων στη Σουηδία, ο οποίος διακρίνεται από το ότι σε σημαντικά θέματα γίνεται προσπάθεια να υπάρξει μία όσο το δυνατόν κοινή συμφωνία, κατανοεί κανείς το πρόβλημα της έλλειψης παιδείας στην Ελλάδα – στην οποία ποτέ δεν συμφωνεί το ένα κόμμα με το άλλο, ακόμη και σε εθνικά θέματα, ενώ οι πολιτικοί συγκρούονται συνεχώς, όπως στα υποανάπτυκτα κράτη. Οι έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ των πολιτικών αποτελούν εξαίρεση στις σκανδιναβικές χώρες, ενώ η πολιτική διαφθορά είναι αμελητέα – γεγονός που σημαίνει μεταξύ άλλων ότι, οι Πολίτες δεν έχουν ανάλογα αρνητικά πρότυπα. 

Το δημόσιο είναι μεν διογκωμένο, αλλά συμμετέχει ενεργά στην επίλυση όλων των κοινωνικών προβλημάτων, λειτουργώντας εξαιρετικά αποτελεσματικά – ενώ η πλήρης απασχόληση σε συνδυασμό με έναν περιορισμένο πληθωρισμό, καθώς επίσης με έναν υψηλό ρυθμό ανάπτυξης αποτελεί ένα σημαντικό στόχο του σκανδιναβικού μοντέλου. Ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται με την αλληλέγγυα μισθολογική πολιτική – όπου η απαίτηση για ίσους μισθούς της ίδιας εργασίας είναι βασική, με αποτέλεσμα οι επιχειρήσεις στους κατώτερους μυθολογικούς κλάδους να μην μπορούν να λειτουργήσουν. 

Περαιτέρω, το βασικό στοιχείο αυτού του μοντέλου είναι η ρύθμιση του από έναν ισχυρό και αποτελεσματικό κρατικό μηχανισμό – ενώ επιτυγχάνεται μέσω ενός σταθερού πολιτικού, οικονομικού και φορολογικού πλαισίου, μία υψηλής παιδείας των Πολιτών, μίας συνεχούς επιχειρηματικής καινοτομίας, καθώς επίσης της πρόσβασης σε νέες τεχνολογίες. 

Επίσης με τη βοήθεια ενός πολύ χαμηλού δημοσίου χρέους (γράφημα, μπλε στήλη αριστερή κάθετος Δανία, διακεκομμένη γραμμή δεξιά κάθετος Σουηδία), το οποίο καθιστά εύκολο και φθηνό τον κρατικό δανεισμό, εγγυώμενο την εθνική κυριαρχία της χώρας – σημειώνοντας πως η Δανία έχει καταφέρει να μηδενίσει το εξωτερικό της χρέος, οπότε δρομολόγησε τη μείωση των φόρων κατά 3%, έτσι ώστε να αντιμετωπίσει το συνεχώς αυξανόμενο ιδιωτικό της χρέος. 

Από εδώ κατανοεί κανείς ότι, είναι προτιμότερο να έχει ένα χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο σε μία ασφαλή χώρα, το δημόσιο της οποίας έχει περιορισμένα χρέη δηλαδή, από ένα υψηλότερο σε μία ανασφαλή λόγω της υπερχρέωσης της – όπως είναι η Ελλάδα. 

Εν τούτοις, η χρεοκοπία της Ισλανδίας, τα προβλήματα της Φινλανδίας πιθανότατα λόγω της συμμετοχής της στην Ευρωζώνη, η φούσκα ακινήτων στη Σουηδία, καθώς επίσης τα υψηλά ιδιωτικά χρέη στη Δανία και στη Σουηδία (γράφημα, ιδιωτικό χρέος ως ποσοστό των ετησίων εισοδημάτων) τεκμηριώνουν πως το σκανδιναβικό οικονομικό μοντέλο δεν είναι απρόσβλητο – ενώ είναι πολύ δύσκολο να διατηρηθεί στις σημερινές συνθήκες της ανεξέλεγκτης παγκοσμιοποίησης και του άκρατου ανταγωνισμού. 

Η Δανία βέβαια καταφέρνει να αυξάνει τα πλεονάσματα της στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (γράφημα), αλλά τα αντίστοιχα στη Σουηδία υποχωρούν συνεχώς – αν και οι δύο χώρες έχουν σχεδόν ισοσκελισμένο προϋπολογισμό (ελαφρύ δημοσιονομικό πλεόνασμα η Σουηδία ύψους 0,9% του ΑΕΠ και μικρό έλλειμμα η Δανία -0,5%).

Ολοκληρώνοντας, έχουμε την άποψη πως το σκανδιναβικό μοντέλο θα αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα από την επέλαση του ακραίου νεοφιλελευθερισμού, από τις σκόπιμες πιθανότατα μεταναστευτικές ροές, καθώς επίσης από τη γειτνίαση του με την Ευρωζώνη – ειδικά μετά την κατακόρυφη άνοδο της ισχύος της Γερμανίας, η οποία έχει θέση ως στόχο τη δημιουργία της τέταρτης αυτοκρατορίας της.

Σε κάθε περίπτωση όμως αποτελεί ένα πρότυπο προς μίμηση, καλύτερο από πολλά άλλα – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έχει ελαττώματα, τα οποία θα έπρεπε να διορθώσει κανείς. Η άνοδος βέβαια του εθνικισμού που διαπιστώνεται, ίσως το διαφοροποιήσει αρκετά – αν και είναι εύλογη, λόγω των τρομακτικών εμπειριών της Σουηδίας.

Άρης Οικονόμου

Πηγή : http://www.analyst.gr