Το κραχ ως αναγκαιότητα

Πρόκειται για ένα «φάρμακο» που, όσο πιο πολύ καθυστερεί ο ασθενής να το πάρει, τόσο πιο μεγάλες δόσεις χρειάζεται και τόσο περισσότερο αυξάνεται ο κίνδυνος να πεθάνει – ενώ, λόγω των εσφαλμένων αντιλήψεων που επικρατούν σήμερα, θα κινδυνεύσει να καταστραφεί ολόκληρο το σύστημα.

Ανάλυση

Όλα τα οικονομικά συστήματα δημιουργούν διαστρεβλώσεις – είτε προς τα πάνω κατά τη διάρκεια των ανοδικών κύκλων, είτε προς τα κάτω όταν βιώνουμε καθοδικούς κύκλους. Εν μέρει μόνο εξαίρεση αποτέλεσε το σύστημα της κεντρικά κατευθυνόμενης οικονομίας «σοβιετικού τύπου» – το οποίο καταστράφηκε από τη μη δημιουργική αδράνεια του, τεκμηριώνοντας πως ούτε η «δογματική σταθερότητα» αποτελεί λύση.

Στο σύστημα της ελεύθερης αγοράς τώρα, μίας μορφής του καπιταλισμού δηλαδή που στην πραγματικότητα υποχωρεί συνεχώς, οι διαστρεβλώσεις αυτές διορθώνονται με τη βοήθεια των οικονομικών κραχ – μέσω των οποίων οι υπερβολικά υψηλές τιμές που οφείλονται σε διάφορους παράγοντες μειώνονται ραγδαία, συχνά αρκετά κάτω από τις «δίκαιες» και φυσιολογικές.

Ίσως πρέπει να αναφέρουμε πληροφοριακά ότι, οι διαστρεβλώσεις στις επιχειρήσεις και στα κράτη διορθώνονται μέσω των χρεοκοπιών και της δημιουργικής καταστροφής – αν και εδώ έχουμε επίσης μη ορθολογικές παρεμβάσεις, όπως στο παράδειγμα της Ελλάδας, όπου επιλέχθηκε η οδύνη δίχως τέλος αντί του οδυνηρού τέλους, με την κυλιόμενη χρεοκοπία.

Συνεχίζοντας, κραχ σημειώθηκε όταν ξέσπασε η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, όπου οι τιμές των μετοχών, των εμπορευμάτων, των ακινήτων κοκ. κατέρρευσαν. Διαπιστώθηκε όμως μία σημαντική «ειδοποιός» διαφορά: το γεγονός ότι η πτώση ήταν (α) μεγαλύτερη από τις αντίστοιχες προηγούμενες χρονικές περιόδους (-57% έναντι -49% και -34%), καθώς επίσης (β) μικρότερης διάρκειας, όπως φαίνεται από το γράφημα του αμερικανικού δείκτη S&P που ακολουθεί.

Εν προκειμένω, όσον αφορά το «μεγαλύτερη» οφειλόταν στο ότι, οι υπερβολές (φούσκες) επιδεινώνονται κάθε φορά, επειδή τα τελευταία χρόνια επεμβαίνουν τα κράτη στην ελεύθερη αγορά, κυρίως μέσω των κεντρικών τραπεζών, για να απαλύνουν τις κρίσεις – με αποτέλεσμα να μην ολοκληρώνονται οι διορθώσεις, οπότε το ποσοστό που απομένει προστίθεται στο επόμενο κραχ (εκτός του ότι δημιουργούνται εταιρείες ζόμπι, ζωντανές πεθαμένες δηλαδή κοκ).

Η «μικρότερη διάρκεια» τώρα της κρίσης του 2008 οφειλόταν στην, για πρώτη φορά, μη συμβατική επέμβαση των κεντρικών τραπεζών, μέσω των μαζικών πακέτων ποσοτικής διευκόλυνσης (QE) – τα οποία (α) προκάλεσαν μία εκρηκτική άνοδο των χρηματιστηριακών δεικτών σε πρωτοφανή επίπεδα (S&P στις 2.500 μονάδες σχεδόν από περίπου 1.500 το 2007 και το 2000), ενώ (β) δημιούργησαν μεγάλες φούσκες ακινήτων σε πολλές χώρες, από την Αυστραλία έως τον Καναδά, τη Σουηδία και τη Γερμανία.

Η Γερμανία σήμερα

Ειδικά όσον αφορά τη Γερμανία, φαίνονται καθαρά τα προβλήματα της πολιτικής της ποσοτικής διευκόλυνσης, σε συνδυασμό με αυτά της Ευρωζώνης – αφού δεν έχει δημιουργηθεί μόνο μία φούσκα μετοχών στο χρηματιστήριο της (ανάλυση) αλλά, επίσης, έχουν αυξηθεί υπερβολικά οι τιμές των ακινήτων, υπερβαίνοντας πρόσφατα το κρίσιμο μέγεθος των 30 ετησίων ενοικίων ανά αξία ακινήτου (από το φυσιολογικό των 15-20 ενοικίων).

Το γεγονός αυτό φαίνεται από το γράφημα που ακολουθεί (πηγή), όπου στην αριστερή του πλευρά αναγράφεται ο μέσος αριθμός των ετησίων ενοικίων που αντιστοιχούν στην τιμή αγοράς ενός διαμερίσματος 70 τμ. σε διάφορες πόλεις, ενώ στη δεξιά το ποσοστό του «παγωμένου» ενοικίου (χωρίς κοινόχρηστα κλπ.) σε σχέση με το μέσο εισόδημα των εργαζομένων – με την αύξηση και των δύο μεγεθών να οφείλεται στη μεγάλη ρευστότητα που υπάρχει στην αγορά, σε συνδυασμό με τα μηδενικά επιτόκια δανεισμού.

Εν προκειμένω συμπεραίνεται εύκολα ότι, η Γερμανία χρειάζεται μία πιο «σφιχτή» νομισματική πολιτική εκ μέρους της ΕΚΤ για να αντιμετωπίσει τις φούσκες – όπως ακριβώς η περιφέρεια στις αρχές της χιλιετίας, όπου η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ ήταν προσαρμοσμένη στη γερμανική οικονομία (ανάλυση), με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν φούσκες στα άλλα κράτη (Ιρλανδία, Ισπανία, Ελλάδα κλπ.), να σπάσουν μετά το 2008 και να υπερχρεωθούν (το ότι ορισμένοι Έλληνες θεωρούν πως μόνο εμείς υπερχρεωθήκαμε και δεν φταίει η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ οφείλεται είτε στην άγνοια, είτε στη θυματοποίηση τους).

Εν τούτοις, εάν η ΕΚΤ σταματήσει το QE και αυξήσει τα επιτόκια, ανταποκρινόμενη στις ανάγκες της Γερμανίας, χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία κοκ. δεν θα είναι σε θέση να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους – ενώ εάν δεν το κάνει, τότε η Γερμανία θα οδηγηθεί σε περιπέτειες, όπως επίσης το μεγαλύτερο μέρος του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Ευρωζώνης το οποίο, αφενός μεν είναι σε πολύ άσχημη κατάσταση, αφετέρου δεν κερδίζει από τόκους.

Πρόκειται λοιπόν για ένα μεγάλο αδιέξοδο που πολύ δύσκολα θα αντιμετωπισθεί, εάν δεν υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στην Ευρωζώνη – όπως η ολοκλήρωση της τραπεζικής ενοποίησης που ουσιαστικά έχει σταματήσει, τα ευρωομόλογα κοκ.

Το λάθος των κεντρικών τραπεζών

Συνεχίζοντας τώρα στο θέμα των κρίσεων, όπως φαίνεται από το επόμενο γράφημα ο παγκόσμιος χρηματιστηριακός δείκτης MSCI World (γαλάζια καμπύλη), ακολουθεί επακριβώς τα συνολικά πακέτα ποσοτικής διευκόλυνσης της Fed, της ΕΚΤ και της Τράπεζας της Ιαπωνίας (λευκή καμπύλη) – κάτι που λογικά σημαίνει πως όταν οι κεντρικές τράπεζες σταματήσουν να τα αυξάνουν, οι τιμές των μετοχών θα πάψουν επίσης να κλιμακώνονται, ενώ θα καταρρεύσουν όταν ξεκινήσει η αντίστροφη διαδικασία («αναρρόφηση» της ρευστότητας), όπως έχει δηλώσει πρόσφατα η Fed ότι θα κάνει.

Εν τούτοις, ο καπιταλισμός δεν είναι ένα σύστημα που μπορεί να ακολουθήσει οριζόντια πορεία, αλλά είτε ανοδική, είτε καθοδική – ενώ δεν «άγεται και φέρεται» μόνο από τα γεγονότα αλλά, επίσης, από τις «εντυπώσεις» των συμμετεχόντων. Ως εκ τούτου, παρά το ότι οι κεντρικές τράπεζες δηλώνουν πως θα αλλάξουν πολιτική, οι αγορές δεν τις πιστεύουν – με αποτέλεσμα να συνεχίζουν να αυξάνονται οι φούσκες.

Εδώ διαπιστώνεται το μεγάλο λάθος των κεντρικών τραπεζών οι οποίες, στην προσπάθεια τους να καταπολεμήσουν την κρίση του 2008, στην ουσία αντικατέστησαν εν μέρει το σύστημα της ελεύθερης αγοράς με μία κεντρικά κατευθυνόμενη, σοβιετικού τύπου οικονομία των ελίτ – μέσω της οποίας έχει συντελεσθεί ένα ακόμη μεγάλο «έγκλημα», αφού η επί πλέον ρευστότητα κατευθύνθηκε στα ανώτατα εισοδηματικά στρώματα, αυξάνοντας περισσότερο τις ανισότητες με την αναδιανομή του πλούτου από τα κάτω προς τα επάνω.

Εκτός αυτού, οι κεντρικές τράπεζες έδωσαν την εντύπωση πως θα διασώζουν πάντοτε τις μεγάλες για να χρεοκοπήσουν (too big to fail) τράπεζες και επιχειρήσεις – επιδεικνύοντας ανοχή όσον αφορά το ετεροβαρές ρίσκο, όπου άλλος αναλαμβάνει τα ρίσκα και άλλος πληρώνει. Τέλος πως όταν θα υπάρχουν φόβοι να ξεσπάσει ένα επόμενο κραχ, θα επεμβαίνουν τυπώνοντας χρήματα – ενώ, ακόμη χειρότερα, η διοικητής της Fed διαβεβαίωσε τους πάντες πως δεν θα συμβεί κανένα κραχ κατά τη διάρκεια της ζωής μας (ανάλυση)!

Περαιτέρω, πολλές φορές στην ιστορία οι «ιθύνοντες» έχουν δηλώσει ότι, βρήκαν το φάρμακο για κάποια σοβαρή ασθένεια του συστήματος – όπως στο θέμα της ύφεσης, του πληθωρισμού και σήμερα των οικονομικών κραχ. Εν τούτοις, όλα αυτά διαρκούσαν ανέκαθεν μία περιορισμένη χρονική περίοδο η οποία, όσο μεγαλύτερη ήταν, τόσο οδυνηρότερο το κραχ που ακολουθούσε νομοτελειακά.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η κεντρικά κατευθυνόμενη οικονομία της Σοβιετικής Ένωσης που, έχοντας διαρκέσει πάρα πολύ, κατέστρεψε ολοσχερώς το σύστημα – το οποίο έκτοτε έχει πάψει να υπάρχει. Το ίδιο ισχύει για την ύφεση, από την οποία υποφέρει η Ιαπωνία για πάνω από 20 έτη – επειδή δεν θέλησε να επιτρέψει τις χρεοκοπίες τραπεζών και επιχειρήσεων, μετά το κραχ στα τέλη της δεκαετίας του 1980.

Όσον αφορά δε τον πληθωρισμό, αντιμετωπίζεται μεν τις τελευταίες δεκαετίες με τη βοήθεια του χαμηλού κόστους παραγωγής της Κίνας και με τη λοιπή παγκοσμιοποίηση, αλλά με πολύ υψηλά ανταλλάγματα (απώλεια θέσεων εργασίας, αποβιομηχανοποίηση της Δύσης κοκ.) – ενώ κάποια στιγμή η δυνατότητα αυτή θα πάψει να υπάρχει, αφού ήδη προκαλεί μεγάλες αντιδράσεις στα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα και στους εργαζομένους.

Στα πλαίσια αυτά πιστεύουμε ότι, το κραχ είναι στην ουσία ένα φάρμακο που, όσο πιο πολύ καθυστερεί ο ασθενής να το πάρει, τόσο πιο μεγάλες δόσεις χρειάζεται και τόσο περισσότερο αυξάνεται ο κίνδυνος να πεθάνει – από μία ασθένεια που θα μπορούσε να θεραπευθεί, αφού υπάρχει το αντίδοτο. Δυστυχώς όμως επικρατεί η εντύπωση σήμερα πως δεν χρειάζεται η οικονομία ένα τέτοιο φάρμακο – επειδή έχει δήθεν εφευρεθεί ένα θαυματουργό ελιξίριο, το οποίο της εξασφαλίζει την αθανασία.

Επίλογος

Ολοκληρώνοντας, έχουμε την άποψη πως δεν έχει βρεθεί κανένα φάρμακο ούτε για την ύφεση, ούτε για τον πληθωρισμό, ούτε για τα κραχ – αφού οι καταστάσεις αυτές δεν είναι στην ουσία ασθένειες αλλά επί μέρους τρόποι, με τους οποίους το σύστημα εξυγιαίνεται ή/και επισημαίνει τα λάθη μας.

Κατά συνέπεια, λόγω των εσφαλμένων αυτών αντιλήψεων δηλαδή, θα κινδυνεύσει να καταστραφεί ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα – από τις φούσκες, μεταξύ άλλων αυτής των ομολόγων, από τα βουνά χρεών που συνεχίζουν να συσσωρεύονται στον πλανήτη, από τις μη βιώσιμες νομισματικές ζώνες που δημιουργούνται, από τη μη ορθολογική αναδιανομή εισοδημάτων, από τις παρεμβάσεις των κεντρικών τραπεζών ή/και από τις υπόλοιπες διαστρεβλώσεις που παρατηρούνται σε δεκάδες τομείς.

Εάν λοιπόν καθυστερήσει το κραχ ακόμη περισσότερο, εάν δεν επιλυθούν τα προβλήματα που έχει δημιουργήσει η παγκοσμιοποίηση, εάν δεν υπάρξουν συμφωνίες όσον αφορά τη διαγραφή χρεών, καθώς επίσης εάν δεν αποκατασταθεί το σύστημα της ελεύθερης αγοράς με κοινωνικό πρόσωπο, μεταξύ άλλων μέσω της σωστής αναδιανομής των εισοδημάτων, ο πλανήτης θα βιώσει εφιαλτικές καταστάσεις – οι οποίες θα είναι πράγματι πρωτόγνωρες.

Βασίλης Βιλιάρδος

Οικονομολόγος

E-mail: viliardos@analyst.gr

Ειδικότητα: Mάκρο-οικονομικά / Πολιτική Οικονομία

Πηγή : http://www.analyst.gr