«Ωρα μηδέν» για το πολιτικό κατεστημένο της Ευρώπης.

Του Γιώργου Παυλόπουλου 

Η Ευρώπη θεωρείται, δίχως αμφιβολία, η κοιτίδα της αστικής δημοκρατίας και των θεμελιωδών ανθρώπινων και δημοκρατικών δικαιωμάτων. Σε αυτήν, επίσης, το αποκαλούμενο «κράτος-πρόνοιας» εξελίχθηκε και πήρε την πιο ολοκληρωμένη του μορφή. 

Τα δύο αυτά στοιχεία αποτέλεσαν, άλλωστε, τους βασικότερους πυλώνες της «τάξης πραγμάτων» η οποία σφράγισε την ιστορία της Γηραιάς Ηπείρου μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Σε αυτά βασίστηκε η σχετική ομαλότητα με την οποία κύλησαν τα προηγούμενα 60 και κάτι χρόνια (παρά τις ταραχώδεις περιόδους που, κατά καιρούς, βίωσαν μια σειρά χώρες), δίνοντας την εντύπωση ότι η Ευρώπη αποτελεί το παγκόσμιο πρότυπο σταθερότητας, συναίνεσης, αλλά και μιας ομαλής οικονομικής ανάπτυξης, χωρίς τις ακρότητες των Αγγλοσαξόνων.

Η κρίση, όμως, που εκδηλώθηκε το 2008 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, η οποία κλόνισε συθέμελα τον «υπαρκτό καπιταλισμό» σε ολόκληρο τον πλανήτη, απέδειξε ότι η συγκεκριμένη ευρωπαϊκή «τάξη πραγμάτων» εξάντλησε πλέον τα όριά της. Η βίαιη αναδιανομή εισοδήματος που επιβλήθηκε σε βάρος των μεσαίων και χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων, προκειμένου να σωθούν οι τράπεζες, να καλυφθούν τα ελλείμματα και να αντιμετωπιστεί η χίμαιρα του χρέους, έχουν υπονομεύσει οριστικά και αμετάκλητα την οικονομική βάση, καθώς και όλους τους παραδοσιακούς θεσμούς και μηχανισμούς διαμεσολάβησης που συγκροτούσαν ένα δαιδαλώδες, περίπλοκο, αλλά πρακτικά λειτουργικό και αποτελεσματικό οικοδόμημα -κυβερνήσεις και πολιτικά κόμματα, Ευρωπαϊκή Ένωση και ευρώ, ακόμη και ΜΜΕ και εργατικά συνδικάτα. 

Το σύστημα, βεβαίως, ήταν ισχυρό και κατάφερε, εύκολα ή δύσκολα, να αντέξει τους μεγάλους κραδασμούς της προηγούμενης επταετίας. Η ταχεία «μετάλλαξη» της πρώτης δημοκρατικά εκλεγμένης αριστερής κυβέρνησης στην Ευρώπη μετά τον πόλεμο, στην Ελλάδα, φάνηκε να καθησυχάζει τις ελίτ, που πρόβαλαν επίμονα και συστηματικά το επιχείρημα ότι «τίποτα δεν αλλάζει». Όλα δείχνουν, όμως, ότι οι κραδασμοί έχουν αρχίσει να μετατρέπονται σε σεισμούς μεγάλης έντασης. Η προσφυγική κρίση, η τρομοκρατική απειλή και το διαρκώς διευρυνόμενο έλλειμμα δημοκρατίας στερούν από το οικοδόμημα κρίσιμους ακρογωνιαίους λίθους του. 

Τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών σε Γαλλία και Ισπανία δείχνουν πως έρχονται ιστορικές ανακατατάξεις. Οι πολίτες αναζητούν άλλους δρόμους, πρότυπα και απαντήσεις. Τα παλιά κόμματα φθίνουν, όμως και τα καινούργια μοιάζουν να είναι... ανακυκλώσιμα. Κανείς, για την ώρα, δεν μπορεί να προδιαγράψει το πρόσημο των αλλαγών που έχουν ξεκινήσει. Οι κοινωνίες καλούνται να σηκωθούν από τον καναπέ και να βάλουν τη σφραγίδα τους -εάν θέλουν αύριο να μην βρεθούν προ δυσάρεστων εκπλήξεων... 

ΙΤΑΛΙΑ

Στον αστερισμό Γκρίλο και Λίγκας 

Η Ιταλία αποτελούσε παραδοσιακά το πολιτικό «εργαστήρι» της Ευρώπης. Σε αυτήν έχουν βαθιές ρίζες ο ευρωκομμουνισμός και η θεωρία του «ιστορικού συμβιβασμού», εκεί ευδοκίμησαν και τα δύο «άκρα» στην πιο εξτρεμιστική τους μορφή -τις νεοφασιστικές συμμορίες και τις Ερυθρές Ταξιαρχίες. Στην πολιτική της σκηνή επιχειρήθηκε η βίαιη αναδόμηση του παλιού πολιτικού σκηνικού με την περίφημη «Επιχείρηση Καθαρά Χέρια», σε αυτήν αναδύθηκε και το άστρο του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, του πρώτου ουσιαστικά καπιταλιστή στην ιστορία που αποφάσισε να αναλάβει χωρίς... μεσάζοντες τη διακυβέρνηση της χώρας του. 

Το μοντέλο Σίλβιο 

Η ιστορία, φυσικά, δεν σταματάει εδώ. Η «δύση» του Καβαλιέρε μπορεί να παρασέρνει στον γκρεμό το δημιούργημά του, την Φόρτσα Ιτάλια, όμως ήδη έχει κερδίσει θέση στην πρώτη γραμμή ένας άνθρωπος -ο πρώην δημοφιλής κωμικός και σόουμαν Μπέπε Γκρίλο, με το «Κίνημα Πέντε Αστέρων»- ο οποίος κατάφερε να δημιουργήσει ένα πρωτόγνωρο πολιτικό «μείγμα», που είναι αδύνατο να καταταγεί στη Δεξιά ή την Αριστερά με βάση τις κλασικές διαχωριστικές γραμμές. Παράλληλα, οι εθνικιστές της Λίγκας του Βορρά έσπασαν την τακτική της σιωπής και συναίνεσης που εφάρμοζαν την εποχή της παντοδυναμίας του Μπερλουσκόνι και διεκδικούν επίσης καθοριστικό ρόλο. 

Με όλα αυτά να συμβαίνουν, έχει δίκιο να ανησυχεί ο ηγέτης των Δημοκρατικών, Ματέο Ρέντσι -ο οποίος, ταυτόχρονα, είναι ίσως ο μακροβιότερος πρωθυπουργός στην Ευρώπη που κατέλαβε το αξίωμά του χωρίς να περάσει από τη δοκιμασία (και τη νομιμοποίηση) μιας εκλογικής αναμέτρησης. 

Μόλις την περασμένη Τρίτη και υπό το φως των δημοσκοπήσεων που δείχνουν ότι και το δικό του άστρο έχει αρχίσει να ξεθωριάζει, ο πρώην δήμαρχος της Φλορεντίας και αγαπημένος των μίντια προειδοποίησε, με συνέντευξή του στην εφημερίδα Financial Times, ότι το κύμα του λαϊκισμού ο οποίος ενισχύεται από τις πολιτικές λιτότητας ενισχύεται επικίνδυνα σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Δημοσκοπήσεις 

Για του λόγου το αληθές, σε όλες ανεξαιρέτως τις δημοσκοπήσεις που έχουν γίνει μετά το καλοκαίρι στην Ιταλία, η διαφορά ανάμεσα στο κυβερνόν κόμμα και τον Γκρίλο τείνει να περιοριστεί στα όρια του στατιστικού λάθους. Και ο Ρέντσι, σε μια αγωνιώδη προσπάθεια να αποφύγει το μοιραίο, έχει περάσει στην επίθεση υιοθετώντας σαφώς πιο αντιγερμανικούς τόνους και ξιφουλκώντας διαρκώς κατά της λιτότητας και άλλων κεντρικών επιλογών οι οποίες γίνονται στις Βρυξέλλες -μάλιστα, οι πληροφορίες τον θέλουν να αντάλλαξε και κάποια... γαλλικά με την Ανγκελα Μέρκελ στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής. 

«Μπορούμε να νικήσουμε αυτή τη δημαγωγία, την απάθεια και τον λαϊκισμό ποντάροντας στην ανάπτυξη και την απασχόληση, στο πλαίσιο μιας νέας κοινωνικής Ευρώπης», δήλωσε χαρακτηριστικά στην προαναφερθείσα συνέντευξή του στους FT. Μόνο που οι πράξεις του κάνουν ολοένα περισσότερους να δυσπιστούν για τα λεγόμενά του. 

Εθνικισμός

Αμφισβητούνται και τα σύνορα 

Οι ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές δεν θα είναι το μοναδικό σημείο τριβής στην πορεία προς τον σχηματισμό της νέας ισπανικής κυβέρνησης. Κι αυτό διότι μετά την πρόσφατη απόφαση των Καταλανών να χαράξουν έναν «οδικό χάρτη» προς την ανεξαρτησία τους από τη Μαδρίτη, η θέση των κομμάτων σε αυτό το «καυτό» ζήτημα θα αποτελέσει, πιθανότατα, ένα εξίσου μεγάλο αγκάθι στις διαπραγματεύσεις που θα διεξαχθούν. 

Πολύ περισσότερο, μάλιστα, καθώς Λαϊκό Κόμμα και Σοσιαλιστές -που μαζί με τους Ciudadanos απορρίπτουν ουσιαστικά κάθε συζήτηση περί μιας νέας σχέσης με τις περιφέρειες- κυριολεκτικά συνετρίβησαν στην Καταλονία, όπου τις δύο πρώτες θέσεις κέρδισαν το σχήμα που στήριξαν οι Podemos και η ριζοσπαστική Αριστερά, η οποία υποστηρίζει φανατικά την απόσχιση. 

Καταλανοί και Σκοτσέζοι 

Είναι δε σαφές ότι η διαμάχη ανάμεσα σε Μαδρίτη και Βαρκελόνη δεν αποτελεί κεραυνό εν αιθρία στον ουρανό της Ευρώπης. 

Την ίδια στιγμή, οι Σκοτσέζοι εθνικιστές μοιάζουν να μην έχουν αποδεχθεί την ήττα στο δημοψήφισμα του 2014 και περιμένουν την ευκαιρία να ξαναθέσουν επί τάπητος το δικό τους αίτημα για ανεξαρτησία -κάτι που είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα κάνουν στην περίπτωση που η Βρετανία αποφασίσει να πάρει τον δρόμο της εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ενωση. 

Τα «μαχαίρια» τους ακονίζουν όμως και στον (πλούσιο) ιταλικό Βορρά, ενώ άσβεστο παραμένει το εθνικό μίσος ανάμεσα σε Φλαμανδούς και Βαλόνους στο Βέλγιο, όπου επίσης μπορεί να μετατραπεί σε ανοιχτή σύγκρουση ανά πάσα στιγμή. 

Ας μην υπάρχουν αυταπάτες: Η αιτία πίσω από την αναβίωση όλων αυτών των αποσχιστικών τάσεων δεν είναι άλλη από τη γενικότερη απαξίωση του συνολικού ευρωπαϊκού οικοδομήματος και των ακρογωνιαίων λίθων του, ανάμεσα στους οποίους βρίσκεται και ο «ιερός» ρόλος των εθνικών κρατών στη Γηραιά Ήπειρο. 

ΓΑΛΛΙΑ

Η Ακροδεξιά κάνει πόλεμο σε Ε.Ε. – ευρώ 

Κανείς δεν μπορεί, φυσικά, να ισχυριστεί ότι η Ακροδεξιά και τα κόμματα που την εκφράζουν, παλιά και νεότερα, είναι κάτι το καινοφανές στην Ευρώπη. Σε πολλές χώρες, άλλωστε, οι ρίζες τους είναι βαθιές, τόσο στις κοινωνίες όσο και την πολιτική, έστω κι αν για μεγάλο χρονικό διάστημα παρέμεναν στο περιθώριο και δεν διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο. Από την άλλη, ωστόσο, δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσουμε ότι τα τελευταία χρόνια και στο φόντο των πολλαπλών κρίσεων που πλήττουν ταυτόχρονα την Ευρώπη, η Ακροδεξιά δείχνει να αναγεννάται, να εκσυγχρονίζει το πολιτικό και ιδεολογικό της οπλοστάσιο και να καταφέρνει να βρίσκεται στο επίκεντρο των εξελίξεων. 

Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτής της τάσης είναι, αναμφίβολα, η Γαλλία και το Εθνικό Μέτωπο της δυναστείας Λεπέν. Ακολουθώντας μια συνεχή ανοδική πορεία στα ποσοστά του, τόσο στις εκλογικές αναμετρήσεις όσο και στις δημοσκοπήσεις, η γαλλική Ακροδεξιά έχει θέσει τον πιο φιλόδοξο στόχο -της «κατάληψης» του Προεδρικού Μεγάρου στις εκλογές του 2017- ο οποίος, εάν επιτευχθεί, θα καταφέρει στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα ένα τόσο βαρύ πλήγμα, από το οποίο είναι αμφίβολο εάν θα καταφέρει να επιβιώσει. 

Στρώνουν το χαλί 

Όπως έχει επανειλημμένως τονιστεί, η αποτυχία της Μαρίν Λεπέν να κερδίσει έστω και μία περιφέρεια στις πρόσφατες εκλογές, λόγω της συστράτευσης όλου του «δημοκρατικού τόξου», δεν συνιστά λόγο επανάπαυσης. Κι αυτό για τον απλούστατο λόγο ότι οι αιτίες που φέρνουν την ενίσχυση της ίδιας και του κόμματός της, όχι απλώς δεν εκλείπουν, αλλά γενικεύονται: η οικονομική κρίση, ο αυταρχισμός από την πλευρά των ευρωπαϊκών θεσμών, ο βραχνάς του ευρώ και της ΕΚΤ, τα κύματα των προσφύγων και η ισλαμική τρομοκρατία συνθέτουν ένα εξαιρετικά ευνοϊκό έδαφος, πάνω στο οποίο ευδοκιμεί το ακροδεξιό δηλητήριο που «εκλεπτυσμένα» χύνει η Λεπέν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. 

Η πρωτιά της στις περυσινές ευρωεκλογές, οι 6 στις 13 περιφέρειες όπου το Εθνικό Μέτωπο προηγούνταν στον πρώτο γύρο των περιφερειακών εκλογών και οι δεσμοί που οικοδομεί η Λεπέν με όμορα κόμματα σε όλη την Ευρώπη καθιστούν τον κίνδυνο άμεσο. Πολύ περισσότερο καθώς την «αγκαλιάζουν» (έστω και όχι φανερά) τμήματα της ελίτ που ασφυκτιούν κάτω από τη γερμανική ηγεμονία στην Ευρώπη, θεωρώντας ότι το Βερολίνο επιχειρεί να οικοδομήσει το «Τέταρτο Ράιχ» όχι με τα πάντσερ, αλλά με τη μέθοδο του οικονομικού ιμπεριαλισμού. 

Ασφαλώς, το Εθνικό Μέτωπο δεν μπορεί επ' ουδενί να θεωρηθεί μια... αντικαπίταλιστική δύναμη. Παρ' όλα αυτά, το κατεστημένο έχει κάθε λόγο να φοβάται ότι η άνοδός του θα φέρει πολλές ανακατατάξεις και θα προκαλέσει «θύματα»... 

ΙΣΠΑΝΙΑ

Το (προαναγγελθέν) Βατερλό του δικομματισμού 

«Οι εκλογές της Κυριακής στην Ισπανία αποτέλεσαν ένα σημείο καμπής (...) Αυτό που φαίνεται πλέον πιο ξεκάθαρα είναι ότι η λιτότητα συνέβαλε ώστε να τσακιστούν τα παλιά πολιτικά συστήματα στη νότια Ευρώπη, ανοίγοντας το κλαμπ των αποστεωμένων κομμάτων που ήλεγχαν ασφυκτικά την πολιτική σκηνή και φέρνοντας στο προσκήνιο μια νέα γενιά φιλόδοξων σχημάτων». Αυτά σημείωνε η εφημερίδα New York Times την περασμένη Τρίτη, σε πρωτοσέλιδή ανάλυσή της με τίτλο «οι εκλογές στην Ισπανία κατάφεραν πλήγμα στη λιτότητα στην Ευρώπη».

Βαθιά ρωγμή

Πράγματι, τα αποτελέσματα προκάλεσαν στο «παλιό σύστημα» μια τόσο βαθιά ρωγμή η οποία είναι δύσκολο, αν όχι απίθανο, να κλείσει. Τα δύο κόμματα που κυβερνούσαν εναλλάξ τη χώρα μετά το τέλος της δικτατορίας του Φράνκο, οι Λαϊκοί και οι Σοσιαλιστές, είδαν τη δύναμή τους να μειώνεται κατά το ένα τρίτο περίπου, ξεπερνώντας αθροιστικά μόλις και μετά βίας το 50%, όταν στις εκλογές του 2011 κυριαρχούσαν απόλυτα, με πάνω από 73%. Την ίδια στιγμή, δύο «πρωτάρηδες» σε εθνικές εκλογές, οι (κατά τεκμήριο) αριστεροί Podemos και οι (με ανάλογο κριτήριο) δεξιοί Ciudadanos πλασαρίστηκαν απευθείας στην τρίτη και τέταρτη θέση, εκτοπίζοντας τα μικρότερα παραδοσιακά μορφώματα και συγκεντρώνοντας αθροιστικά το ένα τρίτο ψήφων και εδρών στη Βουλή.

Αρκετοί δε είναι εκείνοι που θεωρούν ότι το εκλογικό σοκ που υπέστησαν αποτελεί και το βασικό ανάχωμα (χωρίς ωστόσο να το αποκλείουν) απέναντι στο σενάριο του σχηματισμού ενός «μεγάλου συνασπισμού» στην κυβέρνηση, κατά τα πρότυπα βορειοευρωπαϊκών χωρών, όπως της Γερμανίας ή της Αυστρίας. Κι αυτό διότι μια τέτοια εξέλιξη αφενός θα έβαζε ταφόπλακα στις όποιες ελπίδες ανάκαμψης των δύο κομμάτων και, αφετέρου, θα άφηνε το πεδίο της αντιπολίτευσης ελεύθερο σε νέες και ελάχιστα δοκιμασμένες από το σύστημα δυνάμεις. Έτσι, αυξάνουν οι πιθανότητες επανάληψης των όσων συνέβησαν στην γειτονική Πορτογαλία, όπου η κυβέρνηση σχηματίστηκε όχι από το κόμμα που ήρθε πρώτο στις εκλογές, αλλά από τους δεύτερους Σοσιαλιστές (που τα πήγαν πολύ καλύτερα από τους Ισπανούς συντρόφους τους) με τη στήριξη της Αριστεράς.

«Το εκλογικό αποτέλεσμα μπορεί να μην συνιστά επανάσταση, αλλά είναι μια σημαντική στροφή», εκτίμησε από την πλευρά της η φίλα προσκείμενη προς την Κεντροαριστερά και τους Σοσιαλιστές ισπανική εφημερίδα el Pais, επιχειρώντας μια πιο ψύχραιμη και ρεαλιστική προσέγγιση στις εξελίξεις που δρομολογούνται στη χώρα. Πράγματι δε, η οπτική της θα μπορούσε να θεωρηθεί ορθή, μιας και η αναμέτρηση της περασμένης Κυριακής είναι μόνο η αρχή των ανακατατάξεων που κυοφορούνται εδώ και πολύ καιρό στην Ισπανία. Πολλά, αναμφίβολα, θα εξαρτηθούν από τους χειρισμούς που θα γίνουν στο διάστημα που μεσολαβεί μέχρι τον σχηματισμό της επόμενης κυβέρνησης, το οποίο δεν αποκλείεται να διαρκέσει ακόμη και μέχρι την... άνοιξη του 2016.

Δεν αποκλείεται, τελικώς, να προκριθεί η λύση της εκ νέου προσφυγής στις κάλπες -η οποία, ωστόσο, ενέχει μεγάλο ρίσκο, όπως έχει αποδείξει και η εμπειρία της Ελλάδας. 

Πηγή: imerisia.gr