Πριν εκατo χρόνια, στις 28 Ιουνίου 1914, δολοφονήθηκε στο Σαράγεβο της Βοσνίας ο διάδοχος της Αυστρο-ουγγρικής αυτοκρατορίας Φερδινάνδος και η σύζυγός του Σοφία από τον νεαρό σπουδαστή Γαβριήλ Πρίντσιπ.
Ο Πρίνσιπ ήταν Σέρβος εθνικιστής και μέλος της μυστικής οργάνωσης «Μαύρη Χειρ». Αυτή ήταν η αφορμή γιά την έκρηξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918), αλλά οι αιτίες ήταν πολύ βαθύτερες.
Η άνοδος των εθνικισμών οδηγούσε αναπόφευκτα στην αποσταθεροποίηση των πολυεθνικών αυτοκρατορικών κολοσσών. Τον δρόμο είχαν ανοίξει η Ελλάδα, η Σερβία, στις αρχές του 19ου αιώνα, αργότερα τον ίδιο αιώνα η Ρουμανία και η Βουλγαρία. Η κεντρική Ευρώπη παρέμενε σταθεροποιημένη χάρις στην αντεπαναστατική επαγρύπνηση της Ιεράς Συμμαχίας.
Ο πόλεμος ήταν ουσιαστικά αποτέλεσμα της προσπάθειας της Γερμανίας να καταστεί παγκόσμια υπερδύναμη. Η Γερμανία είχε συγκροτηθεί ως ενιαίο κράτος από τον Μπίσμαρκ το 1871 και αναπτυσσόταν βιομηχανικά με ραγδαίους ρυθμούς, οπότε χρειαζόταν αποικίες και ενέργεια. Ο προσεταιρισμός και η αποικιοποίηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την γερμανική πολιτική από το 1890 μέχρι το 1914 και η προώθηση του γερμανικού ιμπεριαλισμού προς τις πετρελαιοπηγές της Μοσσούλης, οδήγησαν στη βίαια αντίδραση των τριών παραδοσιακών Μεγάλων Δυνάμεων, της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας.
Είχε προηγηθεί το 1912 ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος, μέσω του οποίου οι τρεις Σύμμαχοι εξεδίωξαν, με αιχμή του δόρατος την Βαλκανική Συμμαχία, την Οθωμανική Αυτοκρατορία από την Ευρώπη. Την αποδόμηση της Οθωμανικής κυριαρχίας από την Εγγύς Ανατολή ανέλαβε ένας και μόνον άνθρωπος, ο αξιωματικός Τόμας Έντουαρντ Λώρενς. Το τοπίο εκκαθαρίστηκε. Ακολούθησε το 1914 ο γενικευμένος πόλεμος για την καταστολή του γερμανικού επεκτατισμού.
Ένα από τα πιό ενδιαφέροντα στοιχεία του τοπίου, λίγες εβδομάδες πριν από την έναρξη του Μεγάλου Πολέμου το καλοκαίρι του 1914, ήταν η ύπαρξη στενών εμπορικών σχέσεων μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας και γενικά η άνοδοςτων διεθνών οικονομικών συναλλαγών σε δυσθεώρητα ύψη. Το παγκόσμιο εμπόριο ανθούσε, ο δυτικός κόσμος βίωνε μία μακρά περίοδο ευημερίας και σταθερότητας (την Belle Epoque) και οι πιό αισιόδοξοι υποστήριζαν ότι η ραγδαία αύξηση των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ των εθνών θα καταργούσε για πάντα τον πόλεμο....
Στο σκοτεινό παρασκήνιο, δρούσε μία αντίθετη δύναμη: οι έμποροι όπλων. Κορυφαίος όλων, ο ημέτερος (Έλληνας Κωνσταντινουπολίτης Μικρασιατικής προελεύσεως) σερ Μπάζιλ Ζαχάρωφ. Οι μεσάζοντες αυτοί, προκειμένου να αυξήσουν τις πωλήσεις τους, δεν δίσταζαν να χρηματοδοτήσουν έντυπα με εθνικιστικό και μισαλλόδοξο προσανατολισμό, ξύνοντας παλιές πληγές και αναβιώνοντας συλλογικά τραύματα. Το πιό γνωστό από αυτά ήταν η κατάληψη και κατοχή της Αλσατίας-Λωραίννης από τους Γερμανούς το 1871, που δεν ξεχνούσαν οι Γάλλοι. Η αναμόχλευση αυτού του τραύματος υπήρξε βασική αιτία του πολέμου.
Η εξέλιξη του πολέμου ανέτρεψε τις προβλέψεις. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν στην ουσία ο πρώτος πόλεμος της βιομηχανικής εποχής και τα δεδομένα είχαν αλλάξει ριζικά. Αλλά οι άνθρωποι συνηθίζουν να αναλύουν το παρόν με όρους του παρελθόντος. Το 1914 τα επιτελεία των εμπολέμων πίστευαν ότι ο πόλεμος θα διαρκούσε μερικές εβδομάδες, όσο οι πόλεμοι του ιππικού και των εφορμήσεων. Κράτησε όμως τέσσερα χρόνια. Οι ευρωπαϊκές χώρες ήσαν πλέον βιομηχανικές οικονομίες, οπότε η δυνατότητα συνεχούς παραγωγής όπλων και πολεμοφοδίων μπορούσε να τροφοδοτήσει τις πολεμικές επιχειρήσεις για μακρό χρονικό διάστημα.
Ήδη το 1915 οι μεγάλες στρατιές των αντιπάλων είχαν καθηλωθεί στα χαρακώματα, όπου και παρέμειναν για χρόνια αδυνατώντας να προσπελάσουν τις εχθρικές γραμμές, γι’ αυτό και ο Τσώρτσιλ συνέλαβε το καταστροφικό σχέδιο της απόβασης στα Δαρδανέλια και της επίθεσης στις Κεντρικές Αυτοκρατορίες από τον νότο. Η αποτυχία στοίχισε στους Συμμάχους εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς.
Το 1916-7 οι Σύμμαχοι βρέθηκαν σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Τότε παρενέβη ο «από μηχανής Θεός», οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Παρά την αυστηρή μέχρι τότε προσήλωσή τους στον Απομονωτισμό, αντιλήφθηκαν ότι μία νίκη της στρατοκρατικής και αυταρχικής Γερμανίας θα άλλαζε τα παγκόσμια δεδομένα. Η είσοδος των ΗΠΑ στον πόλεμο οδήγησε στην συντριβή της Γερμανίας και στην σωτηρία της Ευρώπης του Διαφωτισμού και της Δημοκρατίας. Αυτό επαναλήφθηκε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι επισημάνσεις αυτές έχουν κάποια διαχρονική αξία, γιά την οποία παρακαλώ τον αναγνώστη να προβληματισθεί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου