Τι έκανες στον πόλεμο αρχηγέ;

Τάσος Κωστόπουλος

Η κορύφωση της προεκλογικής αναμέτρησης του 1985, μέσα από τα μάτια της βρετανικής πρεσβείας

 

Οι εκλογές κερδίζονται ή χάνονται σε δύο κυρίως επίπεδα. Το οικονομικό, κατ’ αρχάς, με την άμεση ή έμμεση στοίχιση κοινωνικών τάξεων, μερίδων και ατόμων πίσω από τα κόμματα εκείνα που κρίνουν (σωστά ή λαθεμένα) πως εξυπηρετούν καλύτερα τις υλικές τους ανάγκες –μικρές ή μεγάλες, στρατηγικές ή βραχυπρόθεσμες. Στο ιδεολογικό, αφετέρου, μέσω της έλλογης ή/και συναισθηματικής σύνδεσης των εκλογέων με το στρατηγικό αφήγημα που προωθεί (ή στο πλαίσιο του οποίου εγγράφεται νοερά) κάθε διεκδικητής της εξουσίας −ολόκληρης ή, έστω, κάποιου παράπλευρου μεριδίου της.

 

Στις πιο κρίσιμες ίσως βουλευτικές εκλογές της Μεταπολίτευσης, εκείνες του 1985, το σοσιαλδημοκρατικό ΠΑΣΟΚ συνέτριψε λ.χ. τελικά τη νεοφιλελεύθερη Ν.Δ. του πατρός Μητσοτάκη, επειδή ακριβώς έπαιξε πετυχημένα και στα δύο αυτά ταμπλό: ως φορέας μιας αναδιανεμητικής οικονομικής πολιτικής υπέρ των χαμηλόμισθων μισθωτών και μιας μεγάλης μερίδας αγροτών, αφενός, και ως ηγεμονική έκφραση μιας αντιδεξιάς συσπείρωσης, που αντλούσε το αφήγημα και τη δυναμική της από τις επώδυνες συλλογικές εμπειρίες του 1940-1974, αφετέρου. Το κλειδί της δεύτερης νίκης του Αντρέα ήταν η πρόταξη ενός στρατηγικού οράματος που καθιστούσε ορατή τη διαφορά του από τη Δεξιά και στα δύο αυτά πεδία, παρά την ενδιάμεση διάψευση πολλών από τις ελπίδες που επενδύθηκαν στην πολιτική αλλαγή του 1981 και τις ουκ ολίγες προβληματικές όψεις της κυβερνητικής πολιτικής που εφαρμόστηκε στην πράξη.

«Η βρετανική διασύνδεση με τον Μητσοτάκη έχει ήδη εκτεθεί στον Τύπο και μπορεί να προσελκύσει περαιτέρω ανεπιθύμητη προσοχή» | Κρίστοφερ Χολς, πολιτικός σύμβουλος της βρετανικής πρεσβείας στην Αθήνα (14.5.1985)

Στο σημερινό μας αφιέρωμα, θα επικεντρωθούμε στην εμβληματικότερη πτυχή της προεκλογικής επιστράτευσης αυτού του αντιδεξιού ιστορικού αφηγήματος σ’ εκείνες τις εκλογές, όπως αποτυπώθηκε στη διπλωματική αλληλογραφία της εδώ βρετανικής πρεσβείας, που για αντικειμενικούς λόγους θεώρησε πως ήταν υποχρεωμένη να εμπλακεί στην αντιμετώπισή της. Αναφερόμαστε, φυσικά, στην πασίγνωστη κατηγορία που εξαπολύθηκε κατά του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, μέσω «Αυριανής», για συνεργασία με τους Γερμανούς επί Κατοχής· κατηγορία ασαφή μεν και ατεκμηρίωτη, η οποία όμως ήρθε να συμπληρώσει (και διευρύνει) το ήδη προβληματικό ιστορικό μητρώο του, το ανεξίτηλα σπιλωμένο από τον πρωταγωνιστικό ρόλο του στην αντιδημοκρατική εκτροπή του 1965.

 

Η κατοχική πολιτεία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και οι σχετικές κατηγορίες που διατυπώθηκαν κατά καιρούς σε βάρος του έχουν αποτιμηθεί αναλυτικά από τον γράφοντα, στο πλαίσιο της βιογραφίας του που διένειμε παλιότερα ως ένθετο η «Εφ.Συν.»· μελέτη που έχει αναρτηθεί στον ιστότοπο academia.edu και μπορεί ν’ αναζητηθεί εκεί από κάθε ενδιαφερόμενο αναγνώστη («Από τα γερμανικά στρατοδικεία στις αγγλικές υπηρεσίες»). Εδώ θ’ ασχοληθούμε με τις βρετανικές διπλωματικές εκθέσεις που αφορούν τη σχετική συζήτηση του 1985 και περιέχονται στο φάκελο του Φόρεϊν Οφις, τον σχετικό με τις εξελίξεις στη Ν.Δ. εκείνη τη χρονιά (FCO 9/5071)· φάκελο που αποχαρακτηρίστηκε το 2017, με εξαίρεση μισή παράγραφο τεσσάρων σειρών, που παραμένει μέχρι σήμερα απόρρητη. Το περιεχόμενο αυτών των εκθέσεων παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τόσο για την υπόγεια κινητοποίηση της βρετανικής διπλωματίας, προκειμένου να στηριχτεί διακριτικά ένας πάλαι ποτέ πράκτορας των αγγλικών υπηρεσιών, όσο και για την επιφυλακτικότητα με την οποία οι επαγγελματίες αυτού του μηχανισμού διερευνούν το όλο ζήτημα, ακόμη και για όσα πιθανότατα υπονοούν ανάμεσα στις γραμμές. Ας δούμε, λοιπόν, αυτά τα ντοκουμέντα από κοντά.

 

Τέσσερις σκοτεινές σειρές

 

Η πρώτη σχετική έκθεση του φακέλου συντάχθηκε στις 14 Μαΐου 1985, τέσσερις μέρες μετά το αρχικό δημοσίευμα της «Αυριανής», με τη φωτογραφία του αρχηγού της Ν.Δ. εν μέσω δύο χαμογελαστών Γερμανών στρατιωτικών, κάτω από τον (αρκούντως παραπλανητικό) τίτλο «Οργανο των Ναζί ο Κώστας Μητσοτάκης. Διατηρούσε στενές σχέσεις με τους κατακτητές και φωτογραφιζόταν αγκαλιά με αξιωματικούς των “ES-ES”». Συνταγμένη από τον πολιτικό σύμβουλο της πρεσβείας, Κρίστοφερ Χολς, η έκθεση τιτλοφορούνταν «Το μητρώο του Μητσοτάκη τον καιρό του πολέμου», ήταν διαβαθμισμένη ως «απόρρητη» (secret) και «προσωπική», απευθυνόταν δε στους επικεφαλής του Νοτιοανατολικού Τμήματος του Φόρειν Οφις (SED), Ρίτσαρντ Νίλσον, και του Τμήματος Μόνιμου Υφυπουργού (PUSD). Το πρώτο ήταν η καθ’ ύλην αρμόδια διεύθυνση για τις χώρες της περιοχής, ενώ το δεύτερο ο σύνδεσμος του βρετανικού υπουργείου με τις μυστικές υπηρεσίες. Ο απόρρητος χαρακτήρας της έκθεσης, της μόνης με αυτή τη διαβάθμιση σε ολόκληρο τον φάκελο, πρόκυπτε προφανώς από το περιεχόμενο των σειρών που αργότερα κρίθηκε προτιμότερο να μη δημοσιοποιηθούν.

 

Το αποχαρακτηρισμένο κείμενο έχει ως εξής:

 

«Το μητρώο του Μητσοτάκη τον καιρό του πολέμου.

 

1. Οπως έχετε ίσως δει από τον βρετανικό Τύπο (ιδίως την Ντέιλι Τέλεγκραφ της 13ης Μαΐου), μια φιλοκυβερνητική εφημερίδα, η Αυριανή, έχει ξεκινήσει συκοφαντική εκστρατεία κατά του ηγέτη της αντιπολίτευσης. Στις 10 Μαΐου δημοσίευσε μια πρωτοσέλιδη φωτογραφία του Μητσοτάκη ανάμεσα σε δυο Γερμανούς στρατιώτες, ισχυριζόμενη πως αυτό ήταν απόδειξη συνεργασίας με τους ναζί. Στις 11 Μαΐου, ο Μητσοτάκης απάντησε καταθέτοντας μήνυση κατά του Κουρή, ιδιοκτήτη της Αυριανής, κι εξέδωσε ανακοίνωση απορρίπτοντας την κατηγορία. Σε αυτή θύμιζε ότι συνελήφθη δύο φορές από τους Γερμανούς και κρατήθηκε σε διάφορες φυλακές της Κρήτης. Περιέγραψε επίσης πώς στις 8 Μαΐου 1945 βοήθησε στη διαπραγμάτευση της παράδοσης 15.000 Γερμανών στρατιωτών, παρουσία του ταξιάρχου Ντένις Τσικλητήρα, εκπροσώπου του Βρετανικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής. Αναφέρθηκε επίσης στην ανταλλαγή 10 Ελλήνων παρτιζάνων, συμπεριλαμβανομένου του εαυτού του, με 30 Γερμανούς, βάσει συμφωνίας μεταξύ του στρατηγού Αλεξάντερ και του στρατηγού Κάιτελ. Δεν μπορούσε να θυμηθεί τη φωτογραφία, είπε όμως ότι θα μπορούσε να είχε τραβηχτεί κατά τη διάρκεια της περιόδου που ήταν κρατούμενος των Γερμανών. Στις 11 Μαΐου, ο αντιπολιτευόμενος Τύπος δημοσίευσε επίσης μια δήλωση υποστήριξης του κ. Τζον Στάνλεϊ υπέρ του Μητσοτάκη (λεπτομέρειες στο άρθρο της Ντέιλι Τέλεγκραφ). Εκτοτε η Αυριανή εξακολούθησε την καμπάνια της, δημοσιεύοντας, ιδίως στις 13 Μαΐου, ένα άρθρο που υποστήριζε πως ο Στάνλεϊ συνδέεται οικογενειακά με τον Μητσοτάκη και ως εκ τούτου μεροληπτεί υπέρ του. Στις 13 Μαΐου, επίσης, μια εφημερίδα της αντιπολίτευσης δημοσίευσε δήλωση υποστήριξης του Μητσοτάκη από τον Τσικλητήρα, που αναφέρθηκε στην παρασημοφόρησή του από τη Βρετανία. Αφίσες βασισμένες στη φωτογραφία της Αυριανής λέγεται τώρα πως έχουν εμφανιστεί σε διάφορα μέρη της Ελλάδας.

 

2. Η επενέργεια αυτής της καμπάνιας είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, αναμφίβολα όμως ασκεί έλξη στα κατώτερα ένστικτα κάποιων μερίδων του εκλογικού σώματος. Η κυκλοφορία της Αυριανής έχει εκτιναχθεί. Δεν έχουμε προσεγγιστεί από τη Νέα Δημοκρατία για να βοηθήσουμε στην απαλλαγή του Μητσοτάκη από την κατηγορία, είναι όμως πιθανό να δεχθούμε πιέσεις για παροχή πληροφοριών σχετικά με τους δεσμούς του με στοιχεία της SOE. Μπορεί ιδίως να μας ζητηθούν πληροφορίες για τους λόγους της απονομής στον Μητσοτάκη του βασιλικού παρασήμου ανδρείας, το 1948. Θα ήταν πολύ υποβοηθητικό, αν μπορούσαμε να εφοδιαστούμε με ιστορικές πληροφορίες, οι οποίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως απάντηση σε διερευνητικές ερωτήσεις. [Ακολουθούν οι 4 σειρές που παραμένουν απόρρητες]. Ο ρόλος της SOE στην Ελλάδα γράφεται, τούτο τον καιρό, για δημοσίευση από τον Ρίτσαρντ Κλογκ του King’s College, βάσει επίσημων αρχείων. Αυτό θα μπορούσε να παράσχει κατάλληλη πληροφόρηση.

 

3. Θα ήταν σαφώς ανεπιθύμητο για την πρεσβεία να σχετιστεί δημόσια με μια εκστρατεία υποστήριξης του Μητσοτάκη, αλλά θα ήταν επίσης λυπηρό να χρειαστεί ν’ απορρίψουμε αίτημα του Μητσοτάκη για βοήθεια (ιδίως αφού το πολεμικό μητρώο του ήταν αξιέπαινο). Η λύση θα μπορούσε να είναι ο εφοδιασμός του Μητσοτάκη με πληροφορίες, με τον όρο να μη μας αποδοθούν, ή να κανονίσουμε ώστε αυτές να παρασχεθούν σε κατάλληλες εφημερίδες. (Θα μπορούσαμε να είμαστε βέβαιοι πως η ανάμιξη της πρεσβείας δεν θα γίνει δημόσια γνωστή). Επιπλέον, η βρετανική διασύνδεση με τον Μητσοτάκη έχει ήδη εκτεθεί στον Τύπο και μπορεί να προσελκύσει περαιτέρω ανεπιθύμητη προσοχή. Είναι προς το συμφέρον μας να διασφαλίσουμε, ει δυνατόν, την αποκατάσταση της αλήθειας».

Αφήνοντας κατά μέρος μερικές ανακρίβειες που διορθώθηκαν σε μεταγενέστερες εκθέσεις (ο Μητσοτάκης απέφυγε λ.χ. τελικά να καταθέσει μήνυση κατά του Κουρή) και τον υπερβολικό ή ψευδή χαρακτήρα πολλών από τους ισχυρισμούς του αρχηγού της Ν.Δ. (όπως το επίπεδο στο οποίο αποφασίστηκε η απελευθέρωσή του), το ζουμί του εγγράφου δεν βρίσκεται φυσικά στα κατοχικά ζητήματα αλλά (α) στη σπουδή της πρεσβείας να συνδράμει αθόρυβα τη Ν.Δ., (β) στην εκτίμηση πως η συζήτηση για τις «βρετανικές διασυνδέσεις» του αρχηγού της είναι «ανεπιθύμητη» και (γ) στην ύπαρξη του λογοκριμένου αποσπάσματος. Από τα συμφραζόμενα συνάγουμε, πάντως, ότι αυτό το τελευταίο δεν πρέπει λογικά ν’ αφορούσε την ίδια την Κατοχή, αλλά πιο πρόσφατα ζητήματα· τα τελευταία μπορεί ν’ αφορούσαν από κάποιες μη δημοσιοποιήσιμες σχέσεις του Μητσοτάκη με το Λονδίνο, μέχρι τις προσβάσεις της πρεσβείας στον ελληνικό Τύπο ή/και την ακαδημαϊκή κοινότητα.

 

Παράσημο διπλού πράκτορα

 

Τη σκυτάλη της διαχείρισης παρέλαβε η γραφειοκρατία του Λονδίνου. Δύο μέρες μετά την έκθεση Χολς, ο Σ.Μ. Γουντς -«σύμβουλος SOE» στο PUSD (την υπηρεσία-σύνδεσμο με τις μυστικές υπηρεσίες)- ενημερώνει τον Νίλσον του Νοτιοανατολικού Τμήματος για τα πρώτα ευρήματα στο αρχείο της SOE (Εκτελεστικό Ειδικών Επιχειρήσεων), της βρετανικής δηλαδή υπηρεσίας, η οποία στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου χρηματοδοτούσε και κατηύθυνε τις αντιστασιακές οργανώσεις στην κατεχόμενη Ευρώπη. Αντικείμενο της ενημέρωσης ήταν, αφενός μεν ο ακριβής προσδιορισμός του βρετανικού παρασήμου που είχε απονεμηθεί στο Μητσοτάκη, αφετέρου δε η διαβίβαση αποσπασμάτων κάποιων εκθέσεων, σχετικά με τη δράση που αυτός ο τελευταίος είχε αναπτύξει στους τελευταίους μήνες της Κατοχής, ως πράκτορας των συμμαχικών υπηρεσιών:

 

«Το μητρώο του Μητσοτάκη στον πόλεμο

 

1. Επισυνάπτω φωτοτυπία μνείας της SOE (Δύναμη 133) στον Μητσοτάκη από την εποχή του πολέμου, η οποία (α) κάνει έναν καλό απολογισμό του πολεμικού του μητρώου και (β) διευκρινίζει διάφορες ενδεχόμενες περιστάσεις, στις οποίες μπορεί να έχει ληφθεί φωτογραφία του μαζί με δυο Γερμανούς στρατιώτες. Ο φάκελός του στη SOE δείχνει ότι προτάθηκε για ΟΒΕ [παράσημο Αξιωματικού του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας]. Η μνεία, όπως μπορείτε να δείτε, είναι για ΜΒΕ [παράσημο Μέλους του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας] ή KMC [Βασιλικό Μετάλλιο Ευψυχίας]. Από το τηλεγράφημα της Αθήνας συνάγω ότι τελικά του απονεμήθηκε KMC.

2. Δεν υπάρχουν από πλευράς μου αντιρρήσεις για τη διαβίβαση αυτής της πληροφορίας στην Αθήνα ή για τη χρησιμοποίησή της όπως αυτοί θεωρούν πρόσφορο. Πιστεύω, ωστόσο, πως υπάρχουν κανόνες του Φόρεϊν Οφις, για τους οποίους το LRD [τμήμα νομικών ερευνών;] θα ήταν καλύτερα σε θέση να σας κατευθύνει, σχετικά με την αποδέσμευση μνειών σε ξένους αποδέκτες βρετανικών παρασήμων. Θα επιθυμούσατε ίσως να γνωρίζετε επίσης ότι το κείμενο αυτής της μνείας, χωρίς μόνο τη δεύτερη και τρίτη πρόταση της δεύτερης παραγράφου, στάλθηκε τον Νοέμβριο του 1945 από τη Δύναμη 133 στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα, ως σύσταση για την απονομή του “μεγαλύτερου σχετικού κατάλληλου ελληνικού παρασήμου”.

3. Ως πρόσθετη ενημέρωση επισυνάπτω επίσης ένα απόσπασμα (την προσοχή στο οποίο μου επέστησε ο Ρίτσαρντ Κλογκ, που ασχολείται με την επίσημη ιστορία της SOE στην Ελλάδα) από την τελική “Εκθεση για τις αποστολές της SOE στην Κρήτη” που γράφτηκε στο τέλος του πολέμου από τον αντισυνταγματάρχη Τ.Τζ. Ντανμπάμπιν, τον ανώτερο αξιωματικό της SOE που αναμίχθηκε σ’ εκείνες τις επιχειρήσεις. Αυτό σκιαγραφεί περαιτέρω την πιθανή προέλευση της προσβλητικής φωτογραφίας του Μητσοτάκη. Ούτε εδώ δεν θα μπορούσα να έχω αντίρρηση για τη διαβίβασή του στην Αθήνα.

4. Αντιγράφω αυτό το πρακτικό και τα συνημμένα για τον Π.Γκ. Ουόλις».

 

Σύμφωνα με το δημοσιευμένο Μητρώο διπλωματών του Φόρεϊν Οφις, αυτός ο τελευταίος ήταν ο επικεφαλής του PUSD μεταξύ 1983 και 1987 (Colin Mackie, «A Dictionary of British Diplomats», Λονδίνο 2013, σ.504).

Τα συνημμένα αποσπάσματα, αποχαρακτηρισμένα εδώ και χρόνια και ήδη γνωστά στους αναγνώστες της προαναφερθείσας μελέτης, περιέγραφαν τη δράση του Μητσοτάκη ως δικηγόρου στα γερμανικά στρατοδικεία, ο οποίος (α) «χρησιμοποίησε τη θέση του για να αποσπάσει την εμπιστοσύνη και την εύνοια Γερμανών αξιωματικών και απέσπασε πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με προσωπικότητες, κινήσεις και προθέσεις των Γερμανών, οι οποίες μεταδόθηκαν στις βρετανικές υπηρεσίες στην Κρήτη», και (β) επιδόθηκε κατά τους τελευταίους μήνες της Κατοχής σε υπονομευτική προπαγάνδα στις τάξεις της Βέρμαχτ, με αποτέλεσμα τη σύλληψη και φυλάκισή του, κατά τη διάρκεια των οποίων επέδειξε «υποδειγματική διαγωγή». Προτάθηκε έτσι για το παράσημο «Μέλους του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας» (ΜΒΕ), το κατώτερο από τα πέντε παράσημα προσφοράς στο βρετανικό στέμμα, «ή, σε περίπτωση απόρριψης, για το KMC», το «Βασιλικό Μετάλλιο Ευψυχίας» που απονεμόταν κατά κανόνα σε μέλη της ευρωπαϊκής αντίστασης. Τελικά, του απονεμήθηκε το δεύτερο.

 

Το καλά πληροφορημένο «Ποντίκι»

Μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επόμενη έκθεση από την Αθήνα, η οποία συντάχθηκε μία μέρα μετά, συνοψίζει τη σχετική συζήτηση στον ελληνικό Τύπο κι επιχειρεί κάποιες πρώτες εκτιμήσεις για τις επιπτώσεις της στην εκλογική αναμέτρηση. Συντάκτης της ήταν ο Σάιμον Γκας, διπλωματικός υπάλληλος τότε στην Αθήνα (1984-1987), μετέπειτα πρέσβης της Βρετανίας στην Ελλάδα (2004-2009), σήμερα δε ηγετικό στέλεχος του Φόρειν Οφις και πρόεδρος -από το 2019- της Μικτής Επιτροπής Πληροφοριών (Joint Intelligence Committee), που συντονίζει και επιβλέπει τις διάφορες βρετανικές μυστικές υπηρεσίες (MI5, MI6, DI, GCHQ).

 

Τη λεπτομερή παράθεση των εκατέρωθεν ισχυρισμών και την εκτίμηση πως η καμπάνια της «Αυριανής» ήταν σαφώς συκοφαντική, συμπληρώνει μια προσεκτική επισκόπηση του σχετικού ρεπορτάζ που δημοσιεύθηκε την ίδια μέρα στο «Ποντίκι» -«χοντροκομμένη αλλά καλά πληροφορημένη πολιτική επιθεώρηση», σύμφωνα με τον Βρετανό διπλωμάτη, που δείχνει να συμμερίζεται σε μεγάλο βαθμό τις επισημάνσεις κι επιφυλάξεις της για το επίσημο αφήγημα του Μητσοτάκη όσον αφορά το κατοχικό παρελθόν του:

 

«Ο Μητσοτάκης και οι ναζί.

 

1. Η σκανδαλοθηρική εφημερίδα Αυριανή δημοσίευσε μια σειρά άρθρων, ισχυριζόμενη ότι στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο Μητσοτάκης συνεργάστηκε με τους Γερμανούς. (Η εφημερίδα είναι διαβόητη για τη λασπολογία της. Εχει αναπτύξει πρόσφατα διασύνδεση με την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, που την έχει εφοδιάσει με κάποια εσωτερική πληροφόρηση). Το στόρι βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε μια φωτογραφία που δείχνει τον Μητσοτάκη αγκαλιά με δυο Γερμανούς αξιωματικούς. Τα βασικά στοιχεία των περίπλοκων ισχυρισμών της εφημερίδας είναι (μέχρι στιγμής) τα εξής:

 

(i) Ο Μητσοτάκης εργάστηκε ως δικηγόρος με τις γερμανικές αρχές στα γερμανικά στρατοδικεία, κατά τη διάρκεια της Κατοχής της Κρήτης·

 

(ii) Ψυχαγωγούσε συχνά Γερμανούς αξιωματικούς στο σπίτι του στην Κρήτη·

 

(iii) Πήρε λεφτά από τις Αρχές κατοχής (η Αυριανή δημοσίευσε απόδειξη, η οποία, ισχυρίζεται, δείχνει πως ο Μητσοτάκης πήρε ποσό 50 εκατομμυρίων δραχμών από γερμανικό στρατιωτικό λογαριασμό, το 1944)·

 

(iv) Οτι ο Μητσοτάκης είπε ψέματα για το πώς έφτασε στην Κρήτη το 1942 (ήρθε αεροπορικώς, αντί με μια μικρή βάρκα).

 

2. Ενας Βρετανός πράκτορας που δούλεψε με την Κρητική Αντίσταση στη διάρκεια του πολέμου, ο Τζον Στάνλεϊ, ο οποίος βρισκόταν στην Ελλάδα τη στιγμή των αρχικών ισχυρισμών, έσπευσε προς υπεράσπιση του Μητσοτάκη, με μια δήλωση που τον εξυμνούσε για τη γενναιότητά του στη διάρκεια της Αντίστασης. Ο ίδιος ο Μητσοτάκης δίστασε προτού απαντήσει αναλυτικά στους ισχυρισμούς, απ’ ό,τι φαίνεται στη βάση του ότι δεν μπορούσε να θυμηθεί την προέλευση της φωτογραφίας. Είπε πως η μνήμη του φρεσκαρίστηκε από τον έναν από τους δύο Γερμανούς αξιωματικούς της φωτογραφίας, τον Ρόμπερτ Κράισνερ, ο οποίος ζει ακόμη στην Ελλάδα, και τηλεφώνησε στον Μητσοτάκη, για να ταυτοποιήσει τον εαυτό του. Η φωτογραφία, δήλωσε, βγήκε το καλοκαίρι του 1943. Ο άλλος αξιωματικός της φωτογραφίας, θυμήθηκε, ήταν ένας Αυστριακός που έχει πια πεθάνει. Ο Μητσοτάκης είπε πως ο Κράισνερ είχε στην πραγματικότητα εργαστεί μυστικά για τους συμμάχους που έφερναν μηνύματα στους φυλακισμένους, ο δε Αυστριακός ήταν επίσης συμπαθώς διακείμενος προς τους συμμάχους.

 

3. Ο Μητσοτάκης τόνισε το εξαίρετο πολεμικό μητρώο του: ήταν αυτός που διαπραγματεύθηκε σύμφωνα συνεργασίας μεταξύ των αντάρτικων ομάδων στην Κρήτη· φυλακίστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο δύο φορές το 1944· τη δεύτερη φορά αφέθηκε ελεύθερος κατά τη διάρκεια ανταλλαγής Γερμανών και Ελλήνων αιχμαλώτων που διευθετήθηκε από τις βρετανικές και γερμανικές δυνάμεις της Κρήτης. Μετά τον πόλεμο, του απονεμήθηκε ελληνικό και βρετανικό παράσημο σε αναγνώριση των πολεμικών υπηρεσιών του. Επισήμανε πως ο ισχυρισμός ότι πήρε χρήματα από τους ναζί υπήρξε αντικείμενο δίκης για συκοφαντική δυσφήμηση το 1967, η οποία δεν συνεχίστηκε, λόγω του στρατιωτικού πραξικοπήματος. Αυτή τη φορά, δεν προτίθεται να μηνύσει την Αυριανή, καθώς πιστεύει ότι πίσω από το δημοσίευμα βρίσκονται ο Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ.

 

4. Η Αυριανή δεν άφησε το πράγμα να καταλαγιάσει. Η εφημερίδα τώρα ισχυρίζεται πως ο Μητσοτάκης είπε ψέματα αναφορικά με την ταυτότητα των δυο Γερμανών (παρά τη δημοσίευση μιας συνέντευξης του Κράισνερ στη δεξιά καθημερινή εφημερίδα Μεσημβρινή) και λέει πως έχει ηχογραφημένες συνεντεύξεις με τους δυο Γερμανούς που ζουν τώρα στη Δυτική και την Ανατολική Γερμανία. Η Αυριανή ισχυρίζεται επίσης πως η φωτογραφία πάρθηκε το 1942 και πως υπάρχει χειρόγραφη εγγραφή του ενός αξιωματικού στην πίσω πλευρά, η οποία ενοχοποιεί τον Μητσοτάκη. Κάθε μέρα, η εφημερίδα δημοσιεύει λίγες ακόμη “πληροφορίες” παραπάνω, προκειμένου να κρατήσει το αναγνωστικό κοινό της σε διέγερση (η κυκλοφορία της λέγεται πως αυξήθηκε τερατωδώς τις τελευταίες μέρες).

 

5. Διαφορετικό φως έχει ριχτεί στην υπόθεση από τη χοντροκομμένη αλλά καλά πληροφορημένη πολιτική επιθεώρηση “Το Ποντίκι”. Η εφημερίδα αυτή συμφωνεί πως οι ισχυρισμοί της Αυριανής είναι κίβδηλοι και συκοφαντικοί. Αν ο Μητσοτάκης ήταν διπλός πράκτορας που εργαζόταν τόσο για τους Συμμάχους όσο και για τους Γερμανούς, οι Βρετανοί δεν θα είχαν εξαπατηθεί ώστε να τον παρασημοφορήσουν μετά τον πόλεμο. Συμπληρώνει, όμως, πως ο Μητσοτάκης δεν είπε, παρ’ όλα αυτά, την αλήθεια σχετικά με τη φωτογραφία: οι φωτογραφίες ήταν σπάνιες πριν από 40 χρόνια κι ο Μητσοτάκης δεν θα την είχε ξεχάσει· ο αξιωματικός της φωτογραφίας στα δεξιά του Μητσοτάκη είναι ψηλότερος απ’ αυτόν, που πρέπει να είναι τουλάχιστον 1 μέτρο κι 95 εκατοστά –δύσκολα τον ξεχνάς· ο Μητσοτάκης ουδέποτε καταδικάστηκε σε θάνατο, όπως ισχυρίστηκε στη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε. Το Ποντίκι δεν καταλήγει σε κάποιο ασφαλές συμπέρασμα, πιστεύει όμως πως ο Μητσοτάκης ψεύδεται, για να καλύψει κάποιο άλλο μυστικό σε σχέση με τα χρόνια του πολέμου.

 

Αντιδράσεις

 

6. Στους ισχυρισμούς της Αυριανής δόθηκε, φυσικά, μεγάλη δημοσιότητα, μολονότι οι περισσότερες φιλοκυβερνητικές εφημερίδες δεν το τράβηξαν όσο θα μπορούσαν να είχαν κάνει. Καθώς το δημοσιογραφικό επίπεδό τους δεν είναι τόσο χαμηλό όσο της Αυριανής, ενδεχομένως συγκρατήθηκαν, λόγω της πλήρους έλλειψης στοιχείων κατά του Μητσοτάκη. Τα πλήθη του ΠΑΣΟΚ σε προεκλογικές συγκεντρώσεις φωνάζουν ένα νέο σύνθημα, που συνδέει τον Μητσοτάκη με τα SS, και ο Παπανδρέου αναφέρθηκε σ’ αυτό το σύνθημα, σε μια συγκέντρωση στην Πάτρα, στις 11 Μαΐου.

 

7. Ενδέχεται, παρ’ όλα αυτά, οι ισχυρισμοί να στραφούν σε βάρος του ΠΑΣΟΚ. Η Κρήτη είναι περήφανη για το αντιστασιακό μητρώο της στη διάρκεια του πολέμου και θα αγανακτήσει με την απόπειρα να αμαυρωθεί το μητρώο μιας ηγετικής αντιστασιακής προσωπικότητάς της, οποιασδήποτε πολιτικής απόχρωσης. Ενας αριθμός αντιστασιακών ομάδων έχει υποστηρίξει δημόσια τον Μητσοτάκη.

 

8. Είναι αμφίβολο αν το επεισόδιο θα επιδράσει σοβαρά στα αποτελέσματα των εκλογών, ένα όμως πράγμα μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο: θα υπάρξει συνέχεια».

 

 

Ο λεβέντης που έγινε προδότης

 

Η εκτίναξη της κυκλοφορίας της «Αυριανής», μετά τη δημοσίευση της επίμαχης φωτογραφίας, ήταν όντως εντυπωσιακή: σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, οι ημερήσιες πωλήσεις της σε Αθήνα - Πειραιά, από 98.000 περίπου τις προηγούμενες μέρες, εκτοξεύθηκαν την ημέρα του επίμαχου δημοσιεύματος (10/5) στις 140.535, για να κυμανθούν μεταξύ 119.090 κι 138.065 το επόμενο εικοσαήμερο, φέρνοντάς τη σταθερά στην πρώτη ή δεύτερη θέση των πωλήσεων· ανάλογη επιτυχία σημειώθηκε, λογικά, και στην επαρχία.

 

Η εξέλιξη αυτή θα μπορούσε να ιδωθεί ως μια ακόμη ειρωνεία της Ιστορίας, αν αναλογιστούμε ότι, δύο δεκαετίες νωρίτερα -επί αποστατών-, ο εκδότης της «Αυριανής», ενθουσιώδης μητσοτακικός τότε, υποδεχόταν τον Κρητικό πολιτικό με (άκρως υπερβολικούς) ύμνους για την… κατοχική αντιστασιακή του δράση, υιοθετώντας κι αναπαράγοντας (επί το γλοιωδέστερον) το επίσημο βιογραφικό του: «Εξοχώτατοι κ.κ. Υπουργοί. Ανάμεσά Σας υπάρχει ο μεγάλος ήρωας του τιτάνιου κρητικού αγώνα, ο λεβέντης Κώστας Μητσοτάκης. Πολέμησε με πάθος και ως Ελλην αλλά και ως Δημοκράτης κατά του φασιστικού σκοταδισμού των βαρβάρων του Χίτλερ, καταδικασθείς επανειλημμένως εις την ποινήν του θανάτου. Σήμερα, οι στρατολόγοι των πεζοδρομίων τον αποκαλούν προδότη· εμείς τον ξέραμε σαν εθνικό ήρωα και τον ζούμε σαν μεγάλο δημοκράτη» («Η Φωνή της Κεφαλλονιάς», 30/7/1966, παρατίθεται σε Αρης Παπάνθιμος, «Αυριανισμός», Αθήνα 1989, σ.19).

 

Στο μεσοδιάστημα, είχε κυλήσει, βέβαια, πολύ νερό στο αυλάκι: ο Γιώργος Κουρής φτιάχτηκε με δάνεια επί χούντας και συνεταιρίστηκε για ένα διάστημα μεταπολιτευτικά με το στενό περιβάλλον του Μητσοτάκη, για να καταλήξει, όμως, τελικά στο βαθύ ΠΑΣΟΚ.

 

Από την άλλη, οι εκτιμήσεις του Βρετανού διπλωμάτη (και σημερινού προϊσταμένου των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών) για τον αντίκτυπο αυτής της προβληματικής «αποκάλυψης» αποδείχθηκαν πέρα για πέρα λανθασμένες. Εκτός πραγματικότητας αποδείχθηκε ιδίως η προσδοκία του για ταύτιση των Κρητικών (ως ενιαίας, υποτίθεται, κοινωνικής ομάδας) με τον «επιφανή αντιστασιακό» συμπατριώτη τους.

 

Στην πραγματικότητα, ο ρόλος του Μητσοτάκη τη δεκαετία του 1940, ως ηγετικού στελέχους της αντιεαμικής Δεξιάς το 1943-1944 και αρχιτέκτονα του εμφυλίου πολέμου στο νησί μετά το 1947, κάθε άλλο παρά καθολική αναγνώριση του αγωνιστικού του μητρώου συνεπαγόταν· το ίδιο και η αρκετά σκοτεινή προσωπική στάση του κατά την πρώτη φάση της Κατοχής −προτού προσεγγίσει τους Βρετανούς τον Ιούλιο του 1943, όταν η συμμαχική νίκη διαφαινόταν πλέον καθαρά στον ορίζοντα. Οι «αντιστασιακοί» δε που έσπευσαν να υποστηρίξουν με ανακοινώσεις τους τον αρχηγό της Ν.Δ., αναπαράγοντας πιστά τους ισχυρισμούς του εφ’ όλης της ύλης, ανήκαν όλοι στη (σκληρή) Δεξιά· ορισμένοι δε απ’ αυτούς, με αρκετά προβληματικό μητρώο. Για το μεγαλύτερο μέρος των εκλογικού σώματος, αρκούσαν, άλλωστε, και με το παραπάνω οι ζωντανές μνήμες από τη δημόσια εμπλοκή του Χανιώτη πολιτικού στην καταβαράθρωση των δημοκρατικών θεσμών τη δεκαετία του 1960…

 

Πηγή : https://www.efsyn.gr