Η Τουρκία στα όρια του χάους

Τα προβλήματα της Τουρκίας είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου δικής της υπαιτιότητας – με την κυβέρνηση της να έχει καταπνίξει τους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας, καθώς επίσης να διασπείρει συνεχώς το διχασμό στον πληθυσμό, έτσι ώστε να εμποδίσει/καταστείλει την άνοδο μίας ενωμένης πολιτικής αντιπολίτευσης. Μπορεί λοιπόν λόγω των ισχυρών οικονομικών επιδόσεων του κυβερνώντος κόμματος μετά το 2002 να εκλέγεται συνεχώς, αλλά η στήριξη και η εμπιστοσύνη των Πολιτών έχει μειωθεί απότομα, λόγω της επιδεινούμενης πολιτικής και οικονομικής κατάστασης της χώρας – σημειώνοντας πως ο δικτάτορας υποστηρίζει όλο και περισσότερο την ιδέα ενός θρησκευτικού κράτους, παρά το ότι το Σύνταγμα επιβάλλει ένα κοσμικό. Καταστέλλει επί πλέον ανελέητα τους δημοσιογράφους και την πολιτική διαφωνία, ειδικά μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 – ενώ διεξάγει πολέμους όπου μπορεί. Στα πλαίσια αυτά δεν αποτελεί μόνο κίνδυνο για τις γειτονικές χώρες, όπως κυρίως για την Ελλάδα, αλλά για ολόκληρη την περιοχή και όχι μόνο – αφού η κατάρρευση και η αποσταθεροποίηση μίας χώρας των 85 εκ., στη συγκεκριμένη γεωπολιτική θέση, μπορεί να προκαλέσει μεγάλα προβλήματα παγκοσμίως. Ευτυχώς πάντως, μέχρι στιγμής η νομισματική κρίση της Τουρκίας δεν έχει «μολύνει» τις υπόλοιπες αναπτυσσόμενες οικονομίες του δικού της μεγέθους – κάτι που φυσικά θα μπορούσε να αλλάξει εντελώς ξαφνικά.

Ανάλυση

Το σημαντικότερο πρόβλημα μίας χώρας δεν είναι τόσο το δημόσιο χρέος της, όσο το εμπορικό της ισοζύγιο και, κατ’ επέκταση, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της – στο οποίο, οι υπηρεσίες του τουρισμού καλούνται να καλύψουν τα εμπορικά ελλείμματα. Τα ελλείμματα δε αυτά αυξάνουν το εξωτερικό χρέος σε συνάλλαγμα – κάτι που για μία αναπτυσσόμενη χώρα, όπως η Τουρκία, είναι θανατηφόρο.

Δημόσιο χρέος ως προς το ΑΕΠ της Τουρκίας

Αυτός ήταν ο λόγος που ήδη από το 2013 είχαμε προβλέψει την κατάρρευση της γειτονικής χώρας (ανάλυση) – σημειώνοντας πως η σημερινή νομισματική κρίση που βιώνει επιταχύνθηκε το 2018 (πηγή), με την κατακόρυφη τότε πτώση της ισοτιμίας της λίρας (ανάλυση). Φαίνεται βέβαια παράδοξο το γεγονός ότι η Τουρκία καταρρέει με δημόσιο χρέος χαμηλότερο από το 40% του ΑΕΠ της (γράφημα) – σε απόλυτο μέγεθος στα 275 δις $ με ΑΕΠ 720 δις $, έναντι πάνω από 400 δις $ της Ελλάδας (Γενική κυβέρνηση), σε ένα πολύ χαμηλότερο ΑΕΠ της τάξης των 189 δις $ το 2020.

Εν τούτοις, η κρίση της χώρας είναι στο αποκορύφωμα της – με τον επίσημο πληθωρισμό στο 21% συνεχίζοντας να αυξάνεται, με την οικονομική ανάπτυξη της να επιβραδύνεται, με τα συναλλαγματικά της αποθέματα να έχουν μειωθεί κατακόρυφα, με ελλείψεις αγαθών στα ράφια ή απλά μη διαθέσιμα στα νοικοκυριά με χαμηλά ή μεσαία εισοδήματα, με τη φτωχοποίηση μεγάλων ομάδων του πληθυσμού της κοκ. Σύμφωνα δε με την Παγκόσμια Τράπεζα, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Τουρκίας έχει μειωθεί από 12.600 $ το 2013, στα 8.500 $ το 2020 (πηγή) – ενώ η πτώση της ισοτιμίας της λίρας το 2021 έχει δώσει τη χαριστική βολή στην πλειοψηφία των 85 εκ. κατοίκων της.

Το κακό βέβαια ξεκίνησε πολύ πριν, όταν ο ρυθμός ανάπτυξης της χώρας που ο πρόεδρος της θεωρεί πανάκεια για την παραμονή του στην εξουσία, άρχισε να επιβραδύνεται – με αποτέλεσμα να δρομολογήσει λανθασμένα μεγάλης κλίμακας επενδύσεις στις υποδομές, ενθαρρύνοντας τις τράπεζες να διατηρήσουν τα επιτόκια χαμηλά για να διευκολυνθεί ο δανεισμός που, ως γνωστόν, είναι προϋπόθεση της ανάπτυξης.

Επειδή όμως οι δαπάνες αυτές χρηματοδοτήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από εξωτερικές πηγές, προκάλεσαν μεγάλες πληθωριστικές πιέσεις (πηγή) – με αποτέλεσμα ο πληθωρισμός να υπερβεί το 10% το 2017, να φτάσει στο 25% το 2019 και να τοποθετείται σήμερα στο 21% (γράφημα), αν και κατά πολλούς είναι κατά πολύ μεγαλύτερος. Εδώ είναι σωστό να δούμε τις ομοιότητες με την πολιτική που ασκεί στην Ελλάδα η σημερινή κυβέρνηση, ειδικά όσον αφορά τη σπατάλη των 43 δις € με δανεικά, καθώς επίσης με τα έργα υποδομών που δρομολογεί (ανάλυση) – με τη χώρα μας όμως να ευρίσκεται σε πολύ χειρότερη οικονομική κατάσταση. 

 
Ο νομισματικός παραλογισμός

Συνεχίζοντας, όπως αναφέραμε η Τουρκία αντιμετώπιζε οικονομικές δυσκολίες πολύ πριν την κρίση του Covid 19 – οπότε, όταν ξέσπασε η πανδημία, επλήγη σε μεγάλο βαθμό. Εν τούτοις ο πρόεδρος της, πάντοτε επικεντρωμένος στο ρυθμό ανάπτυξης, επέμενε να πιέζει την κεντρική τράπεζα της χώρας να διατηρεί τα επιτόκια χαμηλά – πιστεύοντας σε μία θεωρία, σύμφωνα με την οποία ο πληθωρισμός προκαλείται από υψηλά επιτόκια, παρά το ότι ο καθένας γνωρίζει πως απαιτούνται υψηλότερα και όχι χαμηλότερα επιτόκια για να μειωθεί ο πληθωρισμός.

Εμμένοντας λοιπόν στη λανθασμένη πεποίθηση του, αντικατέστησε τον διοικητή της κεντρικής τράπεζας τρεις φορές τα τελευταία δύο χρόνια – για να διασφαλίσει την τήρηση της δικής του πολιτικής. Έτσι στις 16 Δεκεμβρίου ο νέος διοικητής της κεντρικής τράπεζας μείωσε τα επιτόκια κατά μία ακόμη μονάδα, στο 14% – με αποτέλεσμα το πραγματικό επιτόκιο, δηλαδή το ονομαστικό του 14% μείον τον πληθωρισμό του 21%, να είναι στο -7%.

Γιατί το έκανε; Προφανώς για να μη μειωθεί ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας – τονίζοντας πως κάτι ανάλογο συμβαίνει στην ΕΕ ή στις Η.Π.Α. και όχι μόνο, αφού και σε αυτές τα επιτόκια είναι αρνητικά, σε μία ανάλογη τάξη μεγέθους, Η Τουρκία όμως δεν είναι ούτε ΕΕ, ούτε Η.Π.Α., αφού δεν διαθέτει νομίσματα όπως το ευρώ και το δολάριο που, για διαφορετικούς λόγους το καθένα, διατηρούν την ισοτιμία τους – παρά τα αρνητικά επιτόκια και την αύξηση της ποσότητας χρήματος.

Εξέλιξη του πληθωρισμού της Τουρκίας

Εκτός αυτού, πολλές από τις πολιτικές τόνωσης της τουρκικής κυβέρνηση, όπως ο τετραπλασιασμός της ποσότητας χρήματος (γράφημα), επιτάχυναν τον πληθωρισμό χωρίς να στηρίξουν την πραγματική παραγωγή – με αποτέλεσμα τη φυγή κεφαλαίων και την τεράστια υποτίμηση της λίρας που, στις αρχές Δεκεμβρίου, είχε χάσει το 45% της αξίας της έναντι του δολαρίου, μόνο το 2021 (πηγή).

Εξέλιξη της τουρκικής ποσότητας χρήματος Μ2

Την ίδια στιγμή οι ακαθάριστες υποχρεώσεις της κεντρικής τράπεζας που εξάντλησε γρήγορα τα συναλλαγματικά της αποθέματα για να στηρίξει τη λίρα, είχαν ξεπεράσει τα 150 δις $ το Μάρτιο του 2021 (πηγή) – ενώ το ενεργητικό της είχε μειωθεί κάτω από τα 90 δις $. Επί πλέον η κυβέρνηση προσπάθησε να ελέγξει τις τιμές των αγαθών, με τη βοήθεια των κρατικών επιχειρήσεων – με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται οι ζημίες τους που αυξάνουν τα δημοσιονομικά ελλείμματα, οπότε εντείνουν τις πληθωριστικές πιέσεις. Ακόμη χειρότερα, η πτώση της λίρας ωφέλησε μεν τις εξαγωγές, αλλά όχι το εμπορικό έλλειμμα – αφού αυξήθηκαν οι τιμές των εισαγομένων προϊόντων (γράφημα).

Εμπορικό έλλειμμα της Τουρκίας

Με δεδομένη τώρα την κατακόρυφη άνοδο των τιμών, η οποία δεν οφείλεται μόνο στις εγχώριες, αλλά και στις διεθνείς συνθήκες (εφοδιαστική αλυσίδα, ενεργειακή κρίση κλπ.), οι πραγματικοί μισθοί των εργαζομένων μειώθηκαν κατά 27% σε όρους δολαρίου το 2021 – υποβαθμίζοντας ανάλογα το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού, πόσο μάλλον σε συνδυασμό με τις ελλείψεις αγαθών.

Στα πλαίσια αυτά η κυβέρνηση, για να αντισταθμίσει την πτώση, αποφάσισε την αύξηση των αμοιβών κατά 50% από την 1η Ιανουαρίου του 2022 (πηγή) – προέβη δηλαδή σε ένα ακόμη θηριώδες λάθος, αφού έτσι θα τεθεί σε λειτουργία το σπιράλ «μισθών-τιμών» που είναι ο βασικότερος μοχλός του πληθωρισμού (ανάλυση).

Εξέλιξη της ισοτιμίας της λίρας ως προς το
δολάριο

Επί πλέον, για να στηρίξει τη λίρα, εγγυήθηκε πως σε περίπτωση που η πτώση της έναντι των «σκληρών» νομισμάτων υπερβεί τα επιτόκια των τραπεζών, η κυβέρνηση θα πληρώσει στους κατόχους καταθέσεων τη διαφορά σε λίρες – κάτι που θα οδηγήσει σε μεγάλα ελλείμματα του προϋπολογισμού, εάν υπάρξει σημαντική αύξηση της ισοτιμίας των ξένων νομισμάτων (ανάλυση). Για να στηρίξει δε την άνοδο της ισοτιμίας της λίρας, η οποία ήταν κατακόρυφη (γράφημα), αφού στην ουσία πρόκειται για μία έμμεση αύξηση των επιτοκίων, επενέβη κρυφά η κεντρική τράπεζα στις αγορές συναλλάγματος – επιδεινώνοντας ακόμη περισσότερο τη θέση της.

Αντί λοιπόν η κυβέρνηση της Τουρκίας να υιοθετήσει μία ορθολογική πολιτική, επιμένει σε διάφορα τεχνάσματα που διαστρεβλώνουν εντελώς την οικονομία – με τις προοπτικές να γίνονται όλο και πιο σκοτεινές για τους Πολίτες της χώρας. Το χειρότερο όλων είναι ίσως το ότι, ο δικτάτορας θέτει σε κίνδυνο τη σταθερότητα της Τουρκίας που ευρίσκεται σε μία γεωπολιτικά και οικονομικά στρατηγική περιοχή – ενώ είναι το μοναδικό μέλος του ΝΑΤΟ με μουσουλμανική πλειοψηφία, έχει το δεύτερο μεγαλύτερο στρατό της συμμαχίας μετά τις Η.Π.Α. και συνορεύει με την Ελλάδα (άρα με την ΕΕ), με τη Ρωσία και με τέσσερις χώρες της Μέσης Ανατολής. 

 
Επίλογος

Ολοκληρώνοντας, τα προβλήματα της Τουρκίας είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου δικής της υπαιτιότητας – με την κυβέρνηση της να έχει καταπνίξει τους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας, καθώς επίσης να διασπείρει συνεχώς το διχασμό στον πληθυσμό, έτσι ώστε να εμποδίσει/καταστείλει την άνοδο μίας ενωμένης πολιτικής αντιπολίτευσης.

Μπορεί λοιπόν λόγω των ισχυρών οικονομικών επιδόσεων του κυβερνώντος κόμματος μετά το 2002 να εκλέγεται συνεχώς, αλλά η στήριξη και η εμπιστοσύνη των Πολιτών έχει μειωθεί απότομα, λόγω της επιδεινούμενης πολιτικής και οικονομικής κατάστασης της χώρας – σημειώνοντας πως ο δικτάτορας υποστηρίζει όλο και περισσότερο την ιδέα ενός θρησκευτικού κράτους, παρά το ότι το Σύνταγμα επιβάλλει ένα κοσμικό. Καταστέλλει επί πλέον ανελέητα τους δημοσιογράφους και την πολιτική διαφωνία, ειδικά μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 – ενώ διεξάγει πολέμους όπου μπορεί.

Στα πλαίσια αυτά δεν αποτελεί μόνο κίνδυνο για τις γειτονικές χώρες, όπως κυρίως για την Ελλάδα, αλλά για ολόκληρη την περιοχή και όχι μόνο – αφού η κατάρρευση και η αποσταθεροποίηση μίας χώρας των 85 εκ., στη συγκεκριμένη γεωπολιτική θέση, μπορεί να προκαλέσει μεγάλα προβλήματα παγκοσμίως. Ευτυχώς πάντως μέχρι στιγμής η νομισματική κρίση της Τουρκίας δεν έχει «μολύνει» τις υπόλοιπες αναπτυσσόμενες οικονομίες του δικού της μεγέθους – κάτι που φυσικά θα μπορούσε να αλλάξει εντελώς ξαφνικά.

ΥΓ: Το εξωτερικό χρέος βέβαια της Τουρκίας είναι 446 δις $, όταν το δικό μας 526 δις €, ενώ το δημοσιονομικό της έλλειμμα 3,4% του ΑΕΠ το 2020, όταν το δικό μας 10,1% – γεγονότα που σημαίνουν πως η δική μας οικονομία είναι μακράν σε πολύ χειρότερη κατάσταση, ευρισκόμενη απλά στον ορό των ξένων που δεν θα μας αφήσουν τίποτα.

 

Βασίλης Βιλιάρδος

 

Πηγή : https://analyst.gr