Η παγίδα των δημοσίων χρεών

Εάν οι επιχειρήσεις αλλάξουν συστηματικά θέση και βρεθούν μαζί με τα νοικοκυριά στην πλευρά των αποταμιευτών για πάντα, όπως συμβαίνει ήδη σε πολλές χώρες, τότε το κράτος θα πρέπει να παράγει χρέη για πάντα – ανεξάρτητα από το μέγεθος του απολύτου επιπέδου του χρέους του. Εάν δηλαδή οι επιχειρήσεις φτάσουν σε σημείο να αποταμιεύουν παντού, έχοντας γίνει πανίσχυρες με τη βοήθεια του νεοφιλελευθερισμού, τότε τα δημόσια χρέη θα συνεχίσουν να αυξάνονται παντού – με εξαίρεση τις λίγες πλεονασματικές (μερκαντιλιστικές) χώρες που όμως θα υφίστανται αυξανόμενες πιέσεις από τα κράτη που εκμεταλλεύονται, όπως η Γερμανία από τις ΗΠΑ κοκ.

.

Εισαγωγικά, για να γίνει κατανοητή η ανάλυση, στην Οικονομία μίας χώρας έχουμε τις Επιχειρήσεις, τα Νοικοκυριά, το Κράτος και το Εξωτερικό. Εν προκειμένω, οι αποταμιεύσεις είναι ίσες με το χρέος – η πρόσθεση δηλαδή των αποταμιεύσεων και του χρέους, έχει πάντοτε υπόλοιπο μηδέν.

 

Με δεδομένο τώρα το ότι, τα Νοικοκυριά είναι πάντοτε στην πλευρά της αποταμίευσης, οι οφειλέτες είναι οι Επιχειρήσεις, το Εξωτερικό όταν η χώρα είναι πλεονασματική όσον αφορά το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (όταν είναι ελλειμματική, τότε το Εξωτερικό είναι αποταμιευτής)  και το Κράτος.

 

Όταν όμως οι Επιχειρήσεις αλλάζουν θέση και γίνονται αποταμιευτές, τότε το Κράτος, εάν είναι ελλειμματικό, όπως η Ελλάδα, γίνεται ο μοναδικός οφειλέτης – οπότε δεν μπορεί ποτέ να μειώσει το χρέος του που συνεχώς αυξάνεται, χωρίς να καταρρεύσει η οικονομία του.

 

Μοναδική διέξοδος εδώ ενός ελλειμματικού κράτους είναι είτε να μετατρέψει ξανά τις επιχειρήσεις σε οφειλέτες, αυξάνοντας τους φόρους τους, είτε να γίνει πλεονασματικό – μετατρέποντας έτσι το εξωτερικό σε οφειλέτη (είτε φυσικά ένας συνδυασμός και των δύο, είτε να λεηλατήσει τα νοικοκυριά με φόρους).

 

Το «τέχνασμα» με τη μείωση του δείκτη χρέους ως προς το ΑΕΠ, έχει ημερομηνία λήξης – αφού το χρέος αργά ή γρήγορα στραγγαλίζει την ανάπτυξη και την άνοδο του ΑΕΠ. Τέλος, όταν αναφερόμαστε σε «Επιχειρήσεις» ως αποταμιευτές, εννοούμε τις πολύ μεγάλες που γίνονται ακόμη μεγαλύτερες, μεταξύ άλλων με τη βοήθεια των κρίσεων που για αυτές είναι ευκαιρίες – αφού είτε εξαγοράζουν τις μικρότερες, είτε υφαρπάζουν τα μερίδια αγοράς τους. Οι μικρομεσαίες είναι σχεδόν πάντα οφειλέτες – αλλά τα μεγέθη τους είναι πολύ μικρά, στο σύνολο της οικονομίας.

 

Ανάλυση

 

Η Οικονομία είναι μία επιστήμη που εξελίσσεται, όπως όλες οι άλλες – οπότε κάτι που ίσχυε στο παρελθόν, δεν σημαίνει πως συνεχίζει να ισχύει σήμερα. Εν προκειμένω, μία από τις πιο αγαπημένες «ιστορίες» στα Οικονομικά, είναι αυτή μίας κυβέρνησης τόσο έξυπνης και σοφής που παρεμβαίνει στην οικονομική δραστηριότητα, όταν δεν υπάρχει άλλη λύση.

 

Στο θέμα αυτό, τόσο οι οπαδοί της νεοκλασικής οικονομικής σχολής, όσο και του Keynes, συμφωνούν πάντοτε σχετικά με το ότι, το κράτος πρέπει να λειτουργεί αντικυκλικά, σε περιόδους ύφεσης ή/και κρίσης – με την έννοια πως δανείζεται με στόχο να αυξήσει τις δαπάνες του, για να σταθεροποιήσει την Οικονομία.

 

Επιμένουν όμως ταυτόχρονα στο ότι, το κράτος πρέπει στη συνέχεια, αφού δηλαδή ξεπεραστεί η κρίση και η οικονομία έχει ξανά ανοδική πορεία, να αποταμιεύει – μειώνοντας τα χρέη του, με τη βοήθεια των πλεονασμάτων του προϋπολογισμού του. Εύλογα προφανώς αφού, εάν δεν το έκανε, θα κατέληγε σε συνεχώς αυξανόμενα επίπεδα χρέους – τα οποία μακροπρόθεσμα θα είχαν ως αποτέλεσμα μία μη βιώσιμη επιβάρυνση τόκων που θα το οδηγούσαν στη χρεοκοπία.

Η συγκεκριμένη θεωρία έπειθε για πολλές δεκαετίες – ενώ οι μοναδικές επιφυλάξεις είχαν σχέση με το εάν πράγματι τα κράτη θα λειτουργούσαν παράγοντας πλεονάσματα, σε ανοδικές περιόδους. Σε αυτό ακριβώς το σημείο υπήρχε η εξής διαφορά: οι μεν οπαδοί του Keynes πίστευαν στην ορθολογική συμπεριφορά του κράτους, ενώ οι νεοφιλελεύθεροι ήταν εξαιρετικά καχύποπτοι – επειδή γενικότερα δεν εμπιστεύονταν το κράτος, όσον αφορά την ορθολογική συμπεριφορά του.

 

Αλλαγή εποχής

 

Συνεχίζοντας, όπως συμβαίνει συχνά με τις επιστημονικές θεωρίες, δεν είναι σε θέση να αποτυπώσουν σε βάθος χρόνου την πραγματικότητα, σε όλη της τη σκληρή πολυπλοκότητα – ειδικά όταν οι συνθήκες αλλάζουν ριζικά και απαιτούν την πλήρη αλλαγή σκέψης.

 

Εν προκειμένω, υπήρξε μία θεμελιώδης αλλαγή συνθηκών που προέκυψε το αργότερο μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 – η οποία είχε όμως επισημανθεί εκ των προτέρων, ενώ ήταν συνέπεια της επικράτησης του νεοφιλελευθερισμού.

 

Ειδικότερα, οι επιχειρήσεις που έως τις αρχές του αιώνα μας εξακολουθούσαν να ευρίσκονται κατά κύριο λόγο στην πλευρά των οφειλετών, έχουν αλλάξει πλέον θέση – έχουν δηλαδή μεταφερθεί, μαζί με τα νοικοκυριά, στην πλευρά των αποταμιευτών. Σε χώρες δε που έχουν έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών τους, όπως οι ΗΠΑ, η Ελλάδα κλπ., οπότε επιβαρύνονται και από τις καθαρές αποταμιεύσεις του εξωτερικού, ουσιαστικά δεν υπάρχει άλλη θέση για το κράτος, εκτός από αυτήν του οφειλέτη – αφού το σύνολο των αποταμιεύσεων και των χρεών, όπως αναφέραμε στην εισαγωγή του κειμένου, είναι πάντοτε μηδέν.

 

Με απλά λόγια, κανένας δεν μπορεί να χρεωθεί, να ζήσει δηλαδή πάνω από τις δυνατότητες του, να ξοδεύει λοιπόν περισσότερα από όσα κερδίζει, εκτός εάν υπάρχει κάποιος άλλος που ζει κάτω από τις δυνατότητες του – που ξοδεύει λιγότερα από όσα κερδίζει. Εάν τώρα προσπαθήσουν όλοι να αποταμιεύσουν, τότε η οικονομία καταρρέει – οπότε το κράτος πρέπει να παρέμβει με νέα χρέη, για να δημιουργήσει νέα ζήτηση και να αποτρέψει τα χειρότερα.

 

Από την άλλη πλευρά οι πλεονασματικές χώρες, όπως η Γερμανία ή η Ολλανδία, οι οποίες ζουν κάτω από τις δυνατότητες τους βασίζονται στο ότι, θα αναλάβουν άλλα κράτη το ρόλο του οφειλέτη – αυτά που ζουν πάνω από τις δυνατότητες τους και έχουν έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, όπως η Ελλάδα, οπότε χρεώνονται. Κάτι τέτοιο όμως δεν μπορεί να συνεχίζεται στο διηνεκές, αφού τα κράτη οφειλέτες θα χρεοκοπήσουν, το αργότερο όταν χάσουν όλα τους τα περιουσιακά στοιχεία, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα – οπότε το θέμα είναι τι συμβαίνει εντός των συνόρων της χώρας, με τις επιχειρήσεις, με τα νοικοκυριά και με το κράτος.

 

Εν προκειμένω, εάν οι επιχειρήσεις αλλάξουν συστηματικά θέση και βρεθούν μαζί με τα νοικοκυριά στην πλευρά των αποταμιευτών για πάντα, όπως συμβαίνει ήδη σε πολλές χώρες, τότε το κράτος θα πρέπει να παράγει χρέη για πάντα – ανεξάρτητα από το μέγεθος του απολύτου επιπέδου του χρέους του.

 

Εάν δηλαδή οι επιχειρήσεις φτάσουν σε σημείο να αποταμιεύουν παντού, έχοντας γίνει πανίσχυρες με τη βοήθεια του νεοφιλελευθερισμού, τότε τα δημόσια χρέη θα συνεχίσουν να αυξάνονται παντού – με εξαίρεση τις λίγες πλεονασματικές (μερκαντιλιστικές) χώρες που όμως θα υφίστανται αυξανόμενες πιέσεις από τα κράτη που εκμεταλλεύονται, όπως η Γερμανία από τις ΗΠΑ (η Ελλάδα δεν πιέζει, αλλά ξεπουλάει) κοκ. Το γεγονός αυτό φαίνεται από τη συνεχή άνοδο των δημοσίων χρεών των ΗΠΑ ή της Μ. Βρετανίας (γράφημα) – η οποία ξεκίνησε αμέσως μετά την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού.

 

Επίλογος

 

Ολοκληρώνοντας, σε αυτόν τον καινούργιο κόσμο, δεν χρειάζεται να φιλοσοφεί κανείς για το εάν και πόσο γρήγορα θα πρέπει το κράτος να χρησιμοποιήσει τις «καλές στιγμές», τις ανοδικές περιόδους δηλαδή, για να κρατήσει υπό έλεγχο το χρέος του – αφού αυτές οι «καλές στιγμές» δεν υπάρχουν πια, επειδή οι επιχειρήσεις είναι τόσο ισχυρές και παντοδύναμες που κανένας δεν τολμάει να τις ωθήσει ξανά στο ρόλο του οφειλέτη, μέσω υψηλότερων φόρων.

 

Η εταιρική δε αυτή ισχύς, είναι το αποτέλεσμα της νεοφιλελεύθερης επανάστασης του δεύτερου μισού του περασμένου αιώνα – γεγονός που σημαίνει πως η πολιτική του νεοφιλελευθερισμού που έδωσε τέτοια δύναμη στις επιχειρήσεις, είναι στην ουσία άμεσα υπεύθυνη για την άμετρη αύξηση των δημοσίων χρεών.

 

Στα πλαίσια αυτά, εάν τα κράτη θελήσουν να σταματήσουν να χρεώνονται, τότε η οικονομία της αγοράς, το σημερινό υπερκαπιταλιστικό σύστημα καλύτερα, θα καταρρεύσει – ενώ είναι παράλογο να απαιτεί κανείς από ένα κράτος να μειώσει το χρέος του, όταν οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά (το εξωτερικό επίσης) ευρίσκονται μαζί από την πλευρά των αποταμιευτών. Είναι σαν να θέλει να κάνει το αδύνατον δυνατόν – αφού είναι αδύνατον να αποταμιεύουν όλοι σε μία Οικονομία. Ακριβώς για το λόγο αυτό είναι «θεατρικές» οι συζητήσεις για το «φρένο χρέους» στις ΗΠΑ – αφού εάν συμβεί, η αμερικανική οικονομία θα καταρρεύσει σε χρόνο μηδέν.

 

Βασίλης Βιλιάρδος

 

Πηγή : https://analyst.gr