Στη Μνήμη του Θόδωρου Κατσανέβα
Μέρος Πρώτο
Το υπόδειγμα του ευρώ/Τι είχε προηγηθεί;
Την 1η Ιανουαρίου του 2002, υποτίθεται ότι είχαν υλοποιηθεί οι όλες οι αναγκαίες προϋποθέσεις που όριζε η Συνθήκη του Μάαστριχτ και άλλες ενδιάμεσες, για να κάνει την εμφάνισή του το ευρώ.
Η αποδοχή του κοινού νομίσματος όμως, σήμαινε μια δραστική μεταβολή του μακροοικονομικού και κοινωνικού τοπίου, που έως τότε εκινείτο η Ευρώπη και η Χώρα μας. Ένα σύνολο υποθέσεων, εννοιών, αξιών και πολιτικών πρακτικών υιοθετήθηκαν, που αποτέλεσαν κοινό τόπο θεώρησης της πραγματικότητας. Ένα νέο υπόδειγμα (paradigm) δημιουργήθηκε για να εφαρμοστεί, που προϋπόθετε σχεδόν καθολική πνευματική πειθαρχία, όπως αποδεχόμαστε ένα νόμο της φυσικής, που όλες οι κοινότητες της ευρωζώνης αποδέχτηκαν αυτοβούλως να το μοιράζονται. Έτσι και ο Ελληνικός Λαός αποφάσισε στο μέλλον να συνυπάρξει με τους άλλους Λαούς της ευρωζώνης, υπό το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα του ευρώ.
Το θεμέλιο του υποδείγματος θεωρεί 1/ότι το άτομο είναι ορθολογικό με την έννοια, ότι ασχέτως συνθηκών, το άτομο επιδιώκει πάντα την μεγίστη ωφελιμότητα του (κέρδος). Με βάση αυτή την υπόθεση η δημιουργία του πλούτου θα πρέπει να αφεθεί στις ελεύθερες ανταγωνιστικές αγορές, που όσο ευρύτερες είναι τόσο καλύτερα, αφού έτσι δημιουργούνται ευκαιρίες για μεγαλύτερο καταμερισμός της εργασίας και για αυξημένη παραγωγικότητα. Οι παρεμβάσεις του κράτους θεωρούνται ανίερες και καταδικαστέες που παρεμποδίζουν την δημιουργία πλούτου. 2/ Η οικονομία εκλαμβάνεται ως ανταλλακτική, όπου ανταλλάσσονται αγαθά και υπηρεσίες, και οι τιμές θεωρούνται αναλογίες βάσει των οποίων ανταλλάσσονται τα αγαθά. Κατά συνέπεια το χρήμα δεν επηρεάζει την παραγωγή και την απασχόληση και ζητείται απλά για να πραγματοποιηθεί μια ανταλλαγή και για να απαλλαγεί κάποιος από αυτό μετά την συναλλαγή. Κάθε αυξηση της ποσότητας του χρήματος απλά αυξάνει τον πληθωρισμό (βεβαίως υπάρχουν και άλλες προϋποθέσεις αλλά για τις ανάγκες του άρθρου αυτές αρκούν).
Υποτίθετο λοιπόν ότι το υπόδειγμα του κοινού νομίσματος θα δούλευε σε δύο επίπεδα. Σε ένα πρώτο επίπεδο οι οικονομίες ανάλογα με την παραγωγικότητά τους, την εξειδίκευσή τους, τους διαφορετικούς οικονομικούς κύκλους και την δυναμικότητα τους, θα συνέκλιναν απλά και μόνο επειδή θα είχαν κοινό νόμισμα.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο υποτίθετο ότι το κοινό νόμισμα θα εξάλειφε τα εμπόδια και το κόστος αντιστάθμισης που δημιουργεί η μεταβλητότητα των διαφόρων νομισμάτων, στο εμπόριο και στα ταξίδια των πολιτών. Για τα κράτη το κοινό νόμισμα θα ήταν πλεονέκτημα σε σχέση με το εισαγόμενο πληθωρισμό από τις υποτιμήσεις για την ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας των οικονομιών. Φωνές περί του αντιθέτου, ότι όλα αυτά δεν συγκροτούν άριστη νομισματική περιοχή, αγνοήθηκαν.
Παράλληλα ανέθεσαν στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, με έδρα την Φρανκφούρτη, την έκδοση του ευρώ για να μην υπάρξει ποτέ πια πληθωρισμός στην Ευρώπη. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι η ΕΚΤ θα εξέδιδε τόσο χρήμα, που ποτέ δεν θα υπονόμευε την αξία του ευρώ. Με αυτό τον τρόπο η ΕΚΤ εξασφάλισε την ζήτηση του νέου νομίσματος από τους διεθνείς επενδυτές. Έτσι λοιπόν οι Ευρωπαίοι παρέδωσαν στους Γερμανούς τις εκτυπωτικές μηχανές τους, για να μην υπάρξει ποτέ πια στην Ευρώπη νομισματική αστάθεια. Άρα το καθήκον της ΕΚΤ είναι αυστηρά προκαθορίστηκε. Προστασία της αξίας του ευρώ, ασχέτως μεταβολής των οικονομικών συνθηκών.
Πέραν αυτών, με την απόφαση όμως αυτή οι Ευρωπαίοι πολίτες μετέβαλλαν τήν ιεραρχία της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Στην πυραμίδα της ευρωπαϊκής ιεραρχίας τοποθέτησαν τους τραπεζίτες-κεφαλαιούχους και την γραφειοκρατία των Βρυξελλών, οι οποίες, εκ κατασκευής του οικοδομήματος του ευρώ, δεν έχουν υποχρέωση να απολογούνται σε κανέναν και θα είναι αυτοί που καθορίζουν πια την οικονομική πολιτική. Οι πολιτικοί ακολουθούν και εκτελούν. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι πολιτικούς μπορούμε να αλλάζουμε αλλά όχι την πολιτική που το υπόδειγμα καθιερώνει.
Επί πλέον αποδέχτηκαν οι Ευρωπαίοι την σμίκρυνση του κράτους, την σταδιακή αντικατάσταση του από ανεξάρτητες αρχές και ΜΚΟ, την προσαρμογή της νομοθεσίας της χώρας στη προστασία της ελεύθερης αγοράς, στη μεταβολή της νομοθεσίας για την εργασία, για τις συντάξεις, για τις κοινωνικές παροχές κα. Αλλά όλα αυτά θα έπρεπε να στηριχτούν σε μια μη αμφισβητούμενη γνώση. Έτσι στα Πανεπιστήμια, η οικονομία παρουσιάζεται ως θετική επιστήμη (κατι σαν Βιολογία, Φυσική) και όχι ως πολιτική ανθρωπιστική επιστήμη, πράγμα που επηρέασε τις ανθρωπιστικές σπουδές, που προσπαθούν να δικαιώσουν και να αναδείξουν, όλες μαζί, τον νέο ευρωπαίο άνθρωπο της μεγιστοποίησης του κέρδους και της ατομικής ωφέλειας.
Επίσης, από εκείνη την μέρα, οι Ευρωπαίοι πολίτες αποφάσισαν οι χώρες τους να είναι χρήστες ενός ιδιωτικού νομίσματος, που εκδίδει η ΕΚΤ, με πιο σκληρά χαρακτηριστικά και από τον χρυσό, που θα αποσκοπούσε στην απόκρουση του πληθωρισμού και μόνον. Αυτό σημαίνει ότι η προσφορά του ευρώ θα είναι καθορισμένη. Κατά συνέπεια αποδέχτηκαν οι ευρωπαίοι πολίτες οι χώρες τους να μετατραπούν σε ιδιώτες, αφού το ευρώ θα μπορούσαν να το βρουν εφ’ εξής, είτε από δανεισμό, είτε από εξαγωγές ή από σκληρή φορολογία.
Έχοντας αυτά κατά νου οι ευρωπαίοι πολίτες, κατ’ ανάγκη αποδέχτηκαν επίσης οι Κυβερνήσεις τους να έχουν μόνο μία δυνατότητα, να ασκούν την εισοδηματική πολιτική (καθορισμός μισθών, ημερομισθίων, συντάξεων) έτσι ώστε οι χώρες τους να είναι ανταγωνιστικές. Δηλαδή να μπορούν να βρίσκουν ευρώ από τις εξαγωγές και από τον δανεισμό, που θα μπορεί όμως να ικανοποιείται μελλοντικά, γιατί ένας τέτοιος επικίνδυνος δανεισμός συνεπάγεται επί της ουσίας, υποθήκευση όλων των πολιτών ως αντικειμένων, πέραν της περιουσίας του κράτους και της περιούσιας των πολιτών.
Παρά τα διακηρυσσόμενα λοιπόν, περί της Ευρώπης της συνεργασίας και της αλληλεγγύης και της Ευρώπης των Λαών, ουσιαστικά οι ευρωπαίοι πολίτες αποφάσισαν ευθύς εξ αρχής η Ευρώπη του ευρώ, να είναι ζούγκλα θανατηφόρου ανταγωνισμού και αρπακτικότητας και ζώνη προσεχούς φτώχειας. Η κρίση του 2008 ανέδειξε ξεκάθαρα την διάσταση αυτή της ευρωζώνης.
Η θεωρητική οικονομική βάση του υποδείγματος του ευρώ- Οι αγορές
Σύμφωνα με το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα του ευρώ, υπάρχουν τρεις αγορές με τρία εμπορεύματα. Η αγορά εμπορευμάτων και υπηρεσιών, η αγορά εργασίας και η αγορά χρήματος. Τα αντίστοιχα εμπορεύματα είναι τα αγαθά και οι υπηρεσίες, η ανθρώπινη εργασία, και το χρήμα.
Η ελεύθερη αγορά χρήματος ορίζει το βασικό επιτόκιο που εξισώνει τις αποταμιεύσεις με τις επενδύσεις με πραγματικούς όρους. Η ελεύθερη αγορά εργασίας καθορίζει τους πραγματικούς μισθούς (τι αγοράζω με Χ ευρώ), εξισώνοντας την ζήτηση για εργασία από τις επιχειρήσεις με την προσφορά εργασίας εκ μέρους των εργαζομένων. Στην ελεύθερη αγορά εμπορευμάτων και υπηρεσιών καθορίζονται οι τιμές τους, εξισώνοντας την προσφορά προϊόντων και υπηρεσιών από τις επιχειρήσεις με την ζήτηση εκ μέρους των νοικοκυριών.
Οι αγορές συνιστούν ένα μοναδικό μηχανισμό που αυτορυθμίζεται, σύμφωνα με το υπόδειγμα, αν το κράτος και η εργασία (συνδικάτα) δεν παρεμβάλλονται. Δηλαδή ο μηχανισμός αν αφεθεί ελεύθερα να λειτουργήσει τότε η ισορροπία στην οικονομία θα αποκατασταθεί που σημαίνει ότι οι μισθοί θα είναι δίκαιοι, τα κέρδη επίσης, οι τιμές σταθερές και η πλήρης απασχοληση θα επικρατεί. Όλοι χαμογελαστοί και ικανοποιημένοι.
Πως ο μηχανισμός αυτορυθμίζεται;
Συνοψίζοντας, το δόγμα πίστεως της Ευρωζώνης θεωρεί ότι οι μη εύκαμπτοι μισθοί είναι η αιτία της ανεργίας. Αν οι μισθοί μειωθούν ανεξαρτήτως το πόσο θα μειωθεί η ζήτηση, οι πραγματικοί μισθοί θα μειωθούν και η απασχόληση θα αυξηθεί. Κατά συνέπεια σταθερότητα των τιμών και χαμηλή ανεργία αποκλείεται ταυτοχρόνως να επιτευχθεί. Οι μισθοί είναι το κλειδί της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (οι παραπάνω παράγραφοι αποτυπώνουν όλες τις συμφωνίες για να υπάρξει το ευρώ και των μνημονίων).Έτσι ένα κόσμος νευτώνειας σταθερότητας ανοίχτηκε μπροστά στην Ευρώπη. Πληθωρισμός, κρίσεις, πτωχεύσεις, αθέτηση υποχρεώσεων είναι πια ένα παρελθόν.
Από τι παραιτηθήκαμε για το ευρώ
Με την αποδοχή του κοινού, πλην όμως ξένου νομίσματος, άφησαν πίσω τους οι χώρες της ευρωζώνης, όχι μόνο τα δικά τους νομίσματα αλλά και ένα άλλο υπόδειγμα λειτουργίας της οικονομίας, ας το ονομάσουμε μετακεϋνσιανό, για να πάμε υποτίθεται σε ένα καλύτερο της ελεύθερης οικονομίας. Οι χώρες της Ευρωζώνης κάνοντας αυτό απώλεσαν οικειοθελώς, το δικαίωμα να ασκούν ανεξάρτητη νομισματική πολιτική, ανεξάρτητη δημοσιονομική πολιτική, εμπορική πολιτική, εισοδηματική πολιτική (μισθοί) και συναλλαγματική πολιτική, που την ασκεί, σε κάθε χώρα του κόσμου. Τι σημαίνουν τα παραπάνω.
Υποτίθετο ότι με την έλευση του ευρώ οι οικονομίες θα συνέκλιναν, αλλά αυτό δεν επισυνέβη, αντίθετα οι οικονομίες όλο και απέκλιναν και παρατηρήστε προσεκτικά το παρακάτω γράφημα. Οι ρυθμοί ανάπτυξης των ΑΕΠ είναι εντελώς διαφορετικοί.
Επίσης υποτίθετο ότι με την έλευση του ευρώ σε σύντομο διάστημα τα Ισοζύγια Τρεχουσών Συναλλαγών θα εξισορροπούσαν, αλλά ούτε αυτό συνέβη. Αντίθετα όλες οι χώρες της Ευρωζώνης βρέθηκαν με ελλείμματα.
Αν παρατηρήσετε το παραπάνω γράφημα, πριν την εισαγωγή του ευρώ όλες οι χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Γερμανίας, είχαν ελλειμματικό ισοζύγιο πληρωμών, πλην της Γαλλίας. Με την έλευση του ευρώ, η Γερμανία κατέστη πλεονασματική, η Γαλλία ελλειμματική και όλες οι υπόλοιπες χώρες διεύρυναν τα ελλείμματα τους. Αν προσθέσουμε τα ελλείμματα όλων των χωρών θα δούμε ότι αυτά αποτελούν κατά κύριο λόγο το πλεόνασμα της Γερμανίας, της Αυστρίας και της Ολλανδίας. Οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι αποδειχθήκαμε καλή συντροφιά για αυτές τις χώρες!
Το 2008 όλες σχεδόν οι χώρες της ευρωζώνης βρέθηκαν με υψηλά δημοσιά χρέη όπως μας δείχνει το παρακάτω γράφημα, ακόμα και οι χώρες που ήσαν τα δημοσιονομικά ‘καμάρια’ της Ευρωζώνης όπως η Ισπανία και η Ιρλανδία πριν το 2008.
Μέρος Πρώτο
Το υπόδειγμα του ευρώ/Τι είχε προηγηθεί;
Την 1η Ιανουαρίου του 2002, υποτίθεται ότι είχαν υλοποιηθεί οι όλες οι αναγκαίες προϋποθέσεις που όριζε η Συνθήκη του Μάαστριχτ και άλλες ενδιάμεσες, για να κάνει την εμφάνισή του το ευρώ.
Η αποδοχή του κοινού νομίσματος όμως, σήμαινε μια δραστική μεταβολή του μακροοικονομικού και κοινωνικού τοπίου, που έως τότε εκινείτο η Ευρώπη και η Χώρα μας. Ένα σύνολο υποθέσεων, εννοιών, αξιών και πολιτικών πρακτικών υιοθετήθηκαν, που αποτέλεσαν κοινό τόπο θεώρησης της πραγματικότητας. Ένα νέο υπόδειγμα (paradigm) δημιουργήθηκε για να εφαρμοστεί, που προϋπόθετε σχεδόν καθολική πνευματική πειθαρχία, όπως αποδεχόμαστε ένα νόμο της φυσικής, που όλες οι κοινότητες της ευρωζώνης αποδέχτηκαν αυτοβούλως να το μοιράζονται. Έτσι και ο Ελληνικός Λαός αποφάσισε στο μέλλον να συνυπάρξει με τους άλλους Λαούς της ευρωζώνης, υπό το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα του ευρώ.
Το θεμέλιο του υποδείγματος θεωρεί 1/ότι το άτομο είναι ορθολογικό με την έννοια, ότι ασχέτως συνθηκών, το άτομο επιδιώκει πάντα την μεγίστη ωφελιμότητα του (κέρδος). Με βάση αυτή την υπόθεση η δημιουργία του πλούτου θα πρέπει να αφεθεί στις ελεύθερες ανταγωνιστικές αγορές, που όσο ευρύτερες είναι τόσο καλύτερα, αφού έτσι δημιουργούνται ευκαιρίες για μεγαλύτερο καταμερισμός της εργασίας και για αυξημένη παραγωγικότητα. Οι παρεμβάσεις του κράτους θεωρούνται ανίερες και καταδικαστέες που παρεμποδίζουν την δημιουργία πλούτου. 2/ Η οικονομία εκλαμβάνεται ως ανταλλακτική, όπου ανταλλάσσονται αγαθά και υπηρεσίες, και οι τιμές θεωρούνται αναλογίες βάσει των οποίων ανταλλάσσονται τα αγαθά. Κατά συνέπεια το χρήμα δεν επηρεάζει την παραγωγή και την απασχόληση και ζητείται απλά για να πραγματοποιηθεί μια ανταλλαγή και για να απαλλαγεί κάποιος από αυτό μετά την συναλλαγή. Κάθε αυξηση της ποσότητας του χρήματος απλά αυξάνει τον πληθωρισμό (βεβαίως υπάρχουν και άλλες προϋποθέσεις αλλά για τις ανάγκες του άρθρου αυτές αρκούν).
Υποτίθετο λοιπόν ότι το υπόδειγμα του κοινού νομίσματος θα δούλευε σε δύο επίπεδα. Σε ένα πρώτο επίπεδο οι οικονομίες ανάλογα με την παραγωγικότητά τους, την εξειδίκευσή τους, τους διαφορετικούς οικονομικούς κύκλους και την δυναμικότητα τους, θα συνέκλιναν απλά και μόνο επειδή θα είχαν κοινό νόμισμα.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο υποτίθετο ότι το κοινό νόμισμα θα εξάλειφε τα εμπόδια και το κόστος αντιστάθμισης που δημιουργεί η μεταβλητότητα των διαφόρων νομισμάτων, στο εμπόριο και στα ταξίδια των πολιτών. Για τα κράτη το κοινό νόμισμα θα ήταν πλεονέκτημα σε σχέση με το εισαγόμενο πληθωρισμό από τις υποτιμήσεις για την ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας των οικονομιών. Φωνές περί του αντιθέτου, ότι όλα αυτά δεν συγκροτούν άριστη νομισματική περιοχή, αγνοήθηκαν.
Παράλληλα ανέθεσαν στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, με έδρα την Φρανκφούρτη, την έκδοση του ευρώ για να μην υπάρξει ποτέ πια πληθωρισμός στην Ευρώπη. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι η ΕΚΤ θα εξέδιδε τόσο χρήμα, που ποτέ δεν θα υπονόμευε την αξία του ευρώ. Με αυτό τον τρόπο η ΕΚΤ εξασφάλισε την ζήτηση του νέου νομίσματος από τους διεθνείς επενδυτές. Έτσι λοιπόν οι Ευρωπαίοι παρέδωσαν στους Γερμανούς τις εκτυπωτικές μηχανές τους, για να μην υπάρξει ποτέ πια στην Ευρώπη νομισματική αστάθεια. Άρα το καθήκον της ΕΚΤ είναι αυστηρά προκαθορίστηκε. Προστασία της αξίας του ευρώ, ασχέτως μεταβολής των οικονομικών συνθηκών.
Πέραν αυτών, με την απόφαση όμως αυτή οι Ευρωπαίοι πολίτες μετέβαλλαν τήν ιεραρχία της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Στην πυραμίδα της ευρωπαϊκής ιεραρχίας τοποθέτησαν τους τραπεζίτες-κεφαλαιούχους και την γραφειοκρατία των Βρυξελλών, οι οποίες, εκ κατασκευής του οικοδομήματος του ευρώ, δεν έχουν υποχρέωση να απολογούνται σε κανέναν και θα είναι αυτοί που καθορίζουν πια την οικονομική πολιτική. Οι πολιτικοί ακολουθούν και εκτελούν. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι πολιτικούς μπορούμε να αλλάζουμε αλλά όχι την πολιτική που το υπόδειγμα καθιερώνει.
Επί πλέον αποδέχτηκαν οι Ευρωπαίοι την σμίκρυνση του κράτους, την σταδιακή αντικατάσταση του από ανεξάρτητες αρχές και ΜΚΟ, την προσαρμογή της νομοθεσίας της χώρας στη προστασία της ελεύθερης αγοράς, στη μεταβολή της νομοθεσίας για την εργασία, για τις συντάξεις, για τις κοινωνικές παροχές κα. Αλλά όλα αυτά θα έπρεπε να στηριχτούν σε μια μη αμφισβητούμενη γνώση. Έτσι στα Πανεπιστήμια, η οικονομία παρουσιάζεται ως θετική επιστήμη (κατι σαν Βιολογία, Φυσική) και όχι ως πολιτική ανθρωπιστική επιστήμη, πράγμα που επηρέασε τις ανθρωπιστικές σπουδές, που προσπαθούν να δικαιώσουν και να αναδείξουν, όλες μαζί, τον νέο ευρωπαίο άνθρωπο της μεγιστοποίησης του κέρδους και της ατομικής ωφέλειας.
Επίσης, από εκείνη την μέρα, οι Ευρωπαίοι πολίτες αποφάσισαν οι χώρες τους να είναι χρήστες ενός ιδιωτικού νομίσματος, που εκδίδει η ΕΚΤ, με πιο σκληρά χαρακτηριστικά και από τον χρυσό, που θα αποσκοπούσε στην απόκρουση του πληθωρισμού και μόνον. Αυτό σημαίνει ότι η προσφορά του ευρώ θα είναι καθορισμένη. Κατά συνέπεια αποδέχτηκαν οι ευρωπαίοι πολίτες οι χώρες τους να μετατραπούν σε ιδιώτες, αφού το ευρώ θα μπορούσαν να το βρουν εφ’ εξής, είτε από δανεισμό, είτε από εξαγωγές ή από σκληρή φορολογία.
Έχοντας αυτά κατά νου οι ευρωπαίοι πολίτες, κατ’ ανάγκη αποδέχτηκαν επίσης οι Κυβερνήσεις τους να έχουν μόνο μία δυνατότητα, να ασκούν την εισοδηματική πολιτική (καθορισμός μισθών, ημερομισθίων, συντάξεων) έτσι ώστε οι χώρες τους να είναι ανταγωνιστικές. Δηλαδή να μπορούν να βρίσκουν ευρώ από τις εξαγωγές και από τον δανεισμό, που θα μπορεί όμως να ικανοποιείται μελλοντικά, γιατί ένας τέτοιος επικίνδυνος δανεισμός συνεπάγεται επί της ουσίας, υποθήκευση όλων των πολιτών ως αντικειμένων, πέραν της περιουσίας του κράτους και της περιούσιας των πολιτών.
Παρά τα διακηρυσσόμενα λοιπόν, περί της Ευρώπης της συνεργασίας και της αλληλεγγύης και της Ευρώπης των Λαών, ουσιαστικά οι ευρωπαίοι πολίτες αποφάσισαν ευθύς εξ αρχής η Ευρώπη του ευρώ, να είναι ζούγκλα θανατηφόρου ανταγωνισμού και αρπακτικότητας και ζώνη προσεχούς φτώχειας. Η κρίση του 2008 ανέδειξε ξεκάθαρα την διάσταση αυτή της ευρωζώνης.
Η θεωρητική οικονομική βάση του υποδείγματος του ευρώ- Οι αγορές
Σύμφωνα με το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα του ευρώ, υπάρχουν τρεις αγορές με τρία εμπορεύματα. Η αγορά εμπορευμάτων και υπηρεσιών, η αγορά εργασίας και η αγορά χρήματος. Τα αντίστοιχα εμπορεύματα είναι τα αγαθά και οι υπηρεσίες, η ανθρώπινη εργασία, και το χρήμα.
Η ελεύθερη αγορά χρήματος ορίζει το βασικό επιτόκιο που εξισώνει τις αποταμιεύσεις με τις επενδύσεις με πραγματικούς όρους. Η ελεύθερη αγορά εργασίας καθορίζει τους πραγματικούς μισθούς (τι αγοράζω με Χ ευρώ), εξισώνοντας την ζήτηση για εργασία από τις επιχειρήσεις με την προσφορά εργασίας εκ μέρους των εργαζομένων. Στην ελεύθερη αγορά εμπορευμάτων και υπηρεσιών καθορίζονται οι τιμές τους, εξισώνοντας την προσφορά προϊόντων και υπηρεσιών από τις επιχειρήσεις με την ζήτηση εκ μέρους των νοικοκυριών.
Οι αγορές συνιστούν ένα μοναδικό μηχανισμό που αυτορυθμίζεται, σύμφωνα με το υπόδειγμα, αν το κράτος και η εργασία (συνδικάτα) δεν παρεμβάλλονται. Δηλαδή ο μηχανισμός αν αφεθεί ελεύθερα να λειτουργήσει τότε η ισορροπία στην οικονομία θα αποκατασταθεί που σημαίνει ότι οι μισθοί θα είναι δίκαιοι, τα κέρδη επίσης, οι τιμές σταθερές και η πλήρης απασχοληση θα επικρατεί. Όλοι χαμογελαστοί και ικανοποιημένοι.
Πως ο μηχανισμός αυτορυθμίζεται;
Ας υποθέσουμε ότι οι τρείς αγορές βρίσκονται σε ισορροπία και αιφνιδίως εκδηλώνεται μια πτώση της ζήτησης, όπως το 2008. Αφού οι δαπάνες μειώθηκαν, οι πωλήσεις των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών, που παρήχθησαν σε επίπεδο πλήρους απασχόλησης (ισορροπίας), επίσης θα μειωθούν. Με άλλα λόγια τα προϊόντα μένουν στα ράφια.Πολιτικές που στηρίζονται στην αύξηση της συνολικής ζήτησης με στόχο την μείωση της ανεργίας, αποκλείονται εκ των προτέρων, αφού μια τέτοια ενέργεια θα αυξήσει την ζήτηση εργασίας με αποτέλεσμα την αύξηση των μισθών που αναπόφευκτα οδηγεί σε πληθωρισμό. Έτσι κάποιο ποσοστό ανεργίας πρέπει να είναι ανεκτό (πόσο;) για να αποφύγουμε τον πληθωρισμό.
Οι επιχειρήσεις αρχικά εξακολουθούν να παράγουν σε επίπεδο πλήρους απασχόλησης. Αλλά με την προσφορά προϊόντων μεγαλύτερη από την ζήτηση, σύμφωνα με το υπόδειγμα του ευρώ, οι τιμές θα μειωθούν.
Αυτό σημαίνει ότι με αμετάβλητους τους ονομαστικούς μισθούς των εργαζομένων, οι πραγματικοί τους μισθοί αυξάνονται, αφού με τον ίδιο μισθό αγοράζουν πιο πολλά αγαθά, των οποίων οι τιμές έχουν ήδη μειωθεί.
Αλλά αφού οι πραγματικοί μισθοί των εργαζομένων αυξάνονται, η προσφορά εργασίας εκ μέρους τους θα αυξηθεί, ενώ η ζήτηση για εργασία εκ μέρους των επιχειρήσεων θα μειωθεί.
Αλλά υποτίθεται ότι η αγορά εργασίας είναι εντελώς ελεύθερη, που σημαίνει ότι οι μισθοί είναι εύκαμπτοι. Δεδομένου ότι η προσφορά εργασίας είναι μεγαλύτερη από την ζήτηση εργασίας, η ισορροπία θα αποκατασταθεί με την μείωση των ονομαστικών εργατικών μισθών.
Εφ΄ όσον οι μισθοί θα μειωθούν και οι τιμές των αγαθών θα μειωθούν και θα μειωθεί και η ζήτηση για χρήμα.
Έχοντας τα νοικοκυριά λιγότερη ανάγκη για χρήμα για τις καθημερινές τους συναλλαγές όπως και οι επιχειρήσεις, θα στραφούν στην αγορά ομολόγων, με αποτέλεσμα οι τιμές των ομολόγων να ανέλθουν ενώ το ύψος του επιτοκίου να μειωθεί.
Με χαμηλότερα επιτόκια, ανοίγονται επενδυτικές ευκαιρίες, με αποτέλεσμα η απασχόληση και το ΑΕΠ να ανέλθουν.
Τελικά η απασχόληση θα πρέπει να προσεγγίσει τα επίπεδα της πλήρους απασχόλησης με τις τιμές, τους μισθούς και το επιτόκιο σε χαμηλότερα επίπεδα αλλά με αμετάβλητους πρακτικά τους πραγματικούς μισθούς. Το πρόβλημα είναι ότι οι μισθοί δεν είναι πλήρως ευέλικτοι προς τα κάτω, όπως συνήθως παρουσιάζεται, με αποτέλεσμα ένα μέρος του εργατικού δυναμικού να παραμένει ανενεργές ακουσίως. Παρ’ όλα αυτά, η ανάλυση εισηγείται ότι αν οι μισθοί ήσαν πλήρως ευέλικτοι, οι πραγματικοί μισθοί θα μπορούσαν να έχουν προσαρμοστεί και η υπερβάλλουσα προσφορά εργασίας θα εξαφανιστεί από την αγορά εργασίας.
Συνεπώς απαιτούνται μέτρα εισοδηματικής πολιτικής, διάλυση των συνδικάτων, κατάργηση της νομοθεσίας που προστατεύει την εργασία, περιορισμός των δαπανών του κράτους και γενικά να αρθούν τα εμπόδια που δεν επιτρέπει στο μηχανισμό να δουλέψει και να αποκαταστήσει την ισορροπία στην οικονομία.
Συνοψίζοντας, το δόγμα πίστεως της Ευρωζώνης θεωρεί ότι οι μη εύκαμπτοι μισθοί είναι η αιτία της ανεργίας. Αν οι μισθοί μειωθούν ανεξαρτήτως το πόσο θα μειωθεί η ζήτηση, οι πραγματικοί μισθοί θα μειωθούν και η απασχόληση θα αυξηθεί. Κατά συνέπεια σταθερότητα των τιμών και χαμηλή ανεργία αποκλείεται ταυτοχρόνως να επιτευχθεί. Οι μισθοί είναι το κλειδί της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (οι παραπάνω παράγραφοι αποτυπώνουν όλες τις συμφωνίες για να υπάρξει το ευρώ και των μνημονίων).Έτσι ένα κόσμος νευτώνειας σταθερότητας ανοίχτηκε μπροστά στην Ευρώπη. Πληθωρισμός, κρίσεις, πτωχεύσεις, αθέτηση υποχρεώσεων είναι πια ένα παρελθόν.
Από τι παραιτηθήκαμε για το ευρώ
Με την αποδοχή του κοινού, πλην όμως ξένου νομίσματος, άφησαν πίσω τους οι χώρες της ευρωζώνης, όχι μόνο τα δικά τους νομίσματα αλλά και ένα άλλο υπόδειγμα λειτουργίας της οικονομίας, ας το ονομάσουμε μετακεϋνσιανό, για να πάμε υποτίθεται σε ένα καλύτερο της ελεύθερης οικονομίας. Οι χώρες της Ευρωζώνης κάνοντας αυτό απώλεσαν οικειοθελώς, το δικαίωμα να ασκούν ανεξάρτητη νομισματική πολιτική, ανεξάρτητη δημοσιονομική πολιτική, εμπορική πολιτική, εισοδηματική πολιτική (μισθοί) και συναλλαγματική πολιτική, που την ασκεί, σε κάθε χώρα του κόσμου. Τι σημαίνουν τα παραπάνω.
Η άσκηση ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής σημαίνει ότι η κάθε κυβέρνηση να μπορεί να θέτει τα επιτόκια της στο ύψος που αυτή επιθυμεί, χωρίς να γίνεται έρμαιο των αγορών. Αν η χώρα είναι σε ύφεση έχει ανάγκη από χαμηλά επιτόκια και αν είναι σε φάση μεγάλης ανάπτυξης (σε μπουμ) τότε έχει ανάγκη από υψηλά επιτόκια. Η κυβέρνηση ανάλογα του οικονομικού κύκλου, θέτει τα επιτόκια εκεί που αυτή νομίζει. Στην Ευρωζώνη αυτό αποκλείεται. Το κράτος δεν μπορει να ορίσει τα επιτόκια του στα δάνεια του, που λόγω ευρώ είναι σε ξένο νόμισμα, και ούτε γνωρίζει αν θα έχει την προσφορά χρηματος που έχει ανάγκη από την ΕΚΤ.Δούλεψε το σύστημα έως το 2008;
Η άσκηση ανεξάρτητης δημοσιονομικής πολιτικής σημαίνει ότι η κυβέρνηση ανεξαρτήτως των αγορών, ορίζει αυτή, στο επίπεδο που επιθυμεί, τις δαπάνες της, και πόσο χρήμα θα αφαιρέσει από την οικονομία με την φορολογία που θα επιβάλλει. Όταν η οικονομία είναι σε ύφεση και η χώρα έχει ανεργία, κάθε χώρα, εκτός από τα χαμηλά επιτόκια, έχει ανάγκη από μεγάλες δημόσιες δαπάνες. Εφ’ όσον η κυβέρνηση ασκεί ανεξάρτητη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική, με άλλα λόγια εκδίδει το νόμισμα της, μπορεί να δαπανήσει όσα απαιτούνται για να οδηγήσει την χώρα στην ανάπτυξη. Όταν φτάσει σε φάση πλήρους απασχόλησης μπορει να φορολογήσει και να αφαιρέσει χρήμα για να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό και να προστατεύσει την αξία του νομίσματος. Αυτό στην ευρωζώνη απαγορεύεται ή επιτρέπεται, με την σύμφωνη γνώμη των αγορών, που σημαίνει ότι κάθε χώρα θα είναι εσαεί χρεωμένη και σε διαρκή λιτότητα.
Η παράδοση της συναλλαγματικής πολιτικής σημαίνει ότι οι χώρες της Ευρωζώνης παρέδωσαν το πιο ισχυρό όπλο που διαθέτει κάθε κυβέρνηση στον κόσμο, να μπορεί να μεταβάλει την ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία του νομίσματός της με στόχο την καταπολέμηση των ελλειμμάτων του εξωτερικού τομέα. Λόγω ευρώ αυτό δεν μπορεί να το κάνει και έτσι η λυση είναι η προσφυγή στη λιτότητα.
Η δασμολογική πολιτική ασκείται από κάθε κυβέρνηση στον κόσμο για να προστατεύσει την εγχώρια παραγωγή. Αυτό το όπλο δεν είναι διαθέσιμο πιά στην Ευρωζώνη, αφού υπάρχει κοινή δασμολογική πολιτική η οποία δεν αντιστοιχεί στις ανάγκες κάθε ευρωπαϊκής οικονομίας ξεχωριστά.
Η εισοδηματική πολιτική ασκείται αναλόγως της ανταγωνιστικότητας της κάθε μιάς οικονομίας. Οίκοθεν νοειται ότι όταν εχεις να αντιμετωπίσεις την Γερμανία, διότι περί αυτού πρόκειται, θα πρέπει οι μισθοί να ισοδυναμούν με μία κούπα ρύζι για να μπορούμε να βρίσκουμε ευρώ.
Υποτίθετο ότι με την έλευση του ευρώ οι οικονομίες θα συνέκλιναν, αλλά αυτό δεν επισυνέβη, αντίθετα οι οικονομίες όλο και απέκλιναν και παρατηρήστε προσεκτικά το παρακάτω γράφημα. Οι ρυθμοί ανάπτυξης των ΑΕΠ είναι εντελώς διαφορετικοί.
Επίσης υποτίθετο ότι με την έλευση του ευρώ σε σύντομο διάστημα τα Ισοζύγια Τρεχουσών Συναλλαγών θα εξισορροπούσαν, αλλά ούτε αυτό συνέβη. Αντίθετα όλες οι χώρες της Ευρωζώνης βρέθηκαν με ελλείμματα.
Αν παρατηρήσετε το παραπάνω γράφημα, πριν την εισαγωγή του ευρώ όλες οι χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Γερμανίας, είχαν ελλειμματικό ισοζύγιο πληρωμών, πλην της Γαλλίας. Με την έλευση του ευρώ, η Γερμανία κατέστη πλεονασματική, η Γαλλία ελλειμματική και όλες οι υπόλοιπες χώρες διεύρυναν τα ελλείμματα τους. Αν προσθέσουμε τα ελλείμματα όλων των χωρών θα δούμε ότι αυτά αποτελούν κατά κύριο λόγο το πλεόνασμα της Γερμανίας, της Αυστρίας και της Ολλανδίας. Οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι αποδειχθήκαμε καλή συντροφιά για αυτές τις χώρες!
Το 2008 όλες σχεδόν οι χώρες της ευρωζώνης βρέθηκαν με υψηλά δημοσιά χρέη όπως μας δείχνει το παρακάτω γράφημα, ακόμα και οι χώρες που ήσαν τα δημοσιονομικά ‘καμάρια’ της Ευρωζώνης όπως η Ισπανία και η Ιρλανδία πριν το 2008.
Το τι συνέβη θα το δούμε παρακάτω.
Ελλάδα 1η Ιανουαρίου 2002
Θα περίμενε λοιπόν κάποιος, οι χώρες της Ευρωζώνης να ασκήσουν άμεσα περιοριστικές πολιτικές από την 1η Ιανουαρίου του 2002, ασχέτως των επιπτώσεων που θα είχαν αυτές οι απεχθείς πολιτικές στην πτώση του ΑΕΠ και στην απασχόληση, αφού οι Ευρωπαίοι σύσσωμοι αποφάσισαν να πάνε πίσω στο 19ο αιώνα υιοθετώντας σε σύγχρονες Δημοκρατίες την χειρότερη μορφή του ‘κανόνα του χρυσού’, το ευρώ.
Όταν η Ελλάδα μπήκε στο ευρώ τον Ιανουάριο του 2002 είχε τα εξής οικονομικά δεδομένα:
Από τον παραπάνω πίνακα παρατηρούμε ότι η Ελλάδα στις 31 Δεκεμβρίου του 2001, στις 12 την νύχτα ακριβώς, είχε χρέος 151,8 δις ευρώ, δηλαδή 103,7% του ΑΕΠ, με ΑΕΠ 146,4 δις ευρώ. Από τα 151,8 δις που ήταν το συνολικό χρέος της χώρας, μόλις το 37,9 δις ευρώ ήταν σε ξένο νόμισμα, και σε ποσοστό ως προς το ΑΕΠ ήταν 25,88%. Το υπόλοιπο χρέος ήταν σε δραχμές που η χώρα εξέδιδε, και άρα το χρέος αυτό ήταν και εθνική αποταμίευση και άνευ κινδύνου, γιατί μια χώρα που εκδίδει το νόμισμα της ποτέ δεν πτωχεύει. Άρα επί της ουσίας το πραγματικό χρέος της χώρας έως τα μεσάνυχτα της 31ης Δεκεμβρίου 2001, ήταν μόλις το 25,88 % του ΑΕΠ ή 37,9 δις ευρώ. Τι σημαίνει αυτό; Αυτό σημαίνει ότι για να εξοφλείται κανονικά αυτό το χρέος, η Ελλάδα θα έπρεπε να βρίσκει το ξένο συνάλλαγμα, το ευρώ ή από τις εξαγωγές ή από δανεισμό. Οίκοθεν νοείται ότι εκείνο το χρέος ήταν πλήρως βιώσιμο.
Από το διάγραμμα παρατηρούμε επίσης το ιδιωτικό χρέος να ανέρχεται και ήταν το 2002 ήδη 65,5% του ΑΕΠ και αυτό πια σε ξένο νόμισμα. Σε αυτή την βραδυφλεγή βόμβα κατά της ελληνικής
κοινωνίας, οικογένειας και επιχειρηματικότητας θα επανέλθουμε.
Αλλά στις 12 η ώρα την νύχτα και 1 δευτερόλεπτο, μπήκε το 2002 και η Ελλάδα στην Ευρωζώνη. Εκείνη την στιγμή ακριβώς, ένα χρέος ύψους 151,8 δις ευρώ μετατράπηκε εξ ολοκλήρου, σε χρέος σε ξένο νόμισμα, το ευρώ.
Ουδέποτε στην νεότερη ιστορία της Ελλάδος δεν υπήρξε τέτοια ομοψυχία, τέτοια ενότητα του Λαού και της ηγεσίας στην άγνοια, με στόχο η Ελλάδα να εισέλθει στην Ευρωζώνη. Ποιός δεν θυμάται το χαμόγελο του κυρίου Σημίτη να επιδεικνύει τα ευρώ που μόλις είχε πάρει από ένα ΑΤΜ, τον Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, τον κύριο Παπαδήμο, να κλαίει από χαρά και οι τραπεζίτες, λίγο πιο πέρα, να αλληλοσυγχαίρονται.
Ήσαν οι μόνοι που είχαν κατανοήσει τι έγινε. Είχαν γίνει τα αφεντικά πια της Ευρώπης. Είχαν γίνει συνέταιροι στα κράτη της ευρωζώνης. Θα διεκδικούσαν πια ένα μεγαλο μερίδιο στο ΑΕΠ κάθε χώρας, αφού αυτοί θα εξέδιδαν το χρήμα εφ’ εξής. Τα πραγματικά αφεντικά της ευρωζώνης.
Οι πολιτικοί και ο λαός είχαν ξεχάσει ότι μόλις τώρα δα, είχαν μετατρέψει ένα χρέος σε δικό τους νόμισμα σε ξένο νόμισμα, το ευρώ. Κανείς δεν σκέφτηκε ότι μπροστά μας πια έτρεχαν τόκοι και χρεολυσία πρωτοφανούς ύψους, από της ιδρύσεως του Ελληνικού Κράτους, που θα έπρεπε να αποπληρώνονται εφεξής σε ξένο νόμισμα, σε ευρώ.
Που και πως θα έβρισκαν τα ευρώ μελλοντικά για να κινηθεί η ελληνική οικονομία και η χώρα να τιμά τα χρέη της, αφού από εκείνη την στιγμή άρχισε να αυξάνεται το χρέος. Δείτε τον παραπάνω πίνακα πάλι. Ήταν θέμα χρόνου η Χώρα να πτωχεύσει για 5η φορά στην ιστορία της και πάντα με ξένο νόμισμα ((1828, 1843, 1893, 1932 με χρυσό, 2010 με ευρώ). Αλλά είπαμε στο σύστημα του ευρώ κρίσεις δεν υπάρχουν (Μωραίνει Κύριος ον βούλεται απολέσαι=Ο Θεός αποβλακώνει όποιον σκοπεύει να καταστρέψει).
Τι θα μπορούσε να κάνει η Ελλάδα;
Με αυτά τα δεδομένα, χωρίς νομισματική κυριαρχία και με ότι αυτό συνεπάγεται όπως τονίστηκε, θα έπρεπε ένας συνετός κυβερνήτης, στην περίπτωση μας ο κύριος Σημίτης, να ακύρωνε την είσοδο της χώρας στην ευρωζώνη ή την επομένη, εφ’ όσον ο λαός ήθελε ως νόμισμα του το ευρώ, να ακολουθήσει άλλες πολιτικές, συμβατές με το υπόδειγμα του ευρώ, και όχι τις επεκτατικές πολιτικές που ασκήθηκαν ως το 2008, που ήταν η κυριότερη αιτία της εισόδου μας στο ευρώ. Ποιές θα μπορούσαν να ήσαν οι πολιτικές που έπρεπε να ακολουθηθούν και τι επιτυχία θα μπορούσαν να έχουν στο τοπίο του ευρώ.
Είπαμε, η ελεύθερη αγορά εργασίας, η ελεύθερη αγορά αγαθών και υπηρεσιών, και η ελεύθερη αγορά χρήματος συνιστούν ένα μηχανισμό που αυτορυθμίζεται.
Αυτός είναι και ο ορισμός της ιδανικής παγκοσμιοποίησης που αποτυπώθηκε με την ύπαρξη του ευρώ. Ιδανική παγκοσμιοποίηση υπάρχει μόνο στην ΕΕ και ιδιαιτέρως στην Ευρωζώνη.
Η χώρα παρέμεινε στο ευρώ δανειζόμενη, όχι μόνο ο δημόσιος τομέας, αλλά και ο ιδιωτικός τομέας. Τι συνέβαλε όμως και φθάσαμε στη κρίση του 2008 στην ευρωζώνη, παρά τα αντιθέτως διακηρυσσόμενα, ότι οι κρίσεις στην ελευθερη οικονομία είναι απίθανες και αν υπάρξουν αυτόματα ξεπερνιόνται. Η κρίση του 2008 εκδηλώθηκε με την κατάρρευση της ζήτησης σε παγκόσμιο επίπεδο. Τι συνέβη άραγε;
Πρώτη αιτία: Η απόλυτη, χωρίς περιορισμούς, ελευθερία του τραπεζικού συστήματος. Μια ανήθικη ιστορία.
Οι τράπεζες είναι επιχειρήσεις που πραγματοποιούν κέρδη πουλώντας πιστώσεις ή δάνεια. Οι πιστώσεις που μπορούν να παρέχουν οι τράπεζες είναι απεριόριστες, και δεν ισχύει η κοινή πιστή ότι το χρήμα είναι ορισμένο και άρα το γεγονός αυτό θέτει περιορισμούς στην παροχή δανείων. Οι Τράπεζες δίνουν δάνεια, έστω και αν δεν έχουν ούτε ένα ευρώ κατάθεση, επειδή δημιουργούν το χρήμα μέσω μιας απλής λογιστικής εγγραφής.
Η δημιουργία λοιπόν πιστώσεων εξαρτάται από την προτίμηση ρευστότητας των τραπεζών και από την εμπιστοσύνη που έχουν στους αιτούντες δανεισμό. Άρα όσο πιο πολλά δάνεια παρέχουν οι τράπεζες και καινούργια χρηματοδοτικά μέσα παρέχουν, τόσο πιο μεγάλα θα είναι και τα κέρδη τους. Αλλά αν δανείσουν σε λάθος κράτη, επιχειρήσεις και ανθρώπους που αδυνατούν να αποπληρώσουν το κεφάλαιο και τους τόκους τότε οι τράπεζές θα καταγράψουν μεγάλες ζημίες. Γι αυτό οι τράπεζες είχαν αναπτύξει κριτήρια για να ερευνούν κατά πόσο ένα δάνειο ενέχει τον κίνδυνο της μη αποπληρωμής.
Αλλά με την καθιέρωση της κοινής σοφίας του νεοφιλελευθερισμού, ο μηχανισμός που από την φύση του αυτορυθμίζεται, τα κριτήρια παροχής πιστώσεων χαλάρωσαν. Η θεωρία τους άνοιξε ένα ασφαλή δρόμο για την απληστία και φιλοδοξία των τραπεζιτών, με αποτέλεσμα κάθε κριτήριο πρακτικά να καταργηθεί.
Η θεωρία που προέβαλαν ήταν ότι στην αγορά χρήματος (αλλά και στις άλλες δύο αγορές) η κάθε τράπεζα που συμμετέχει in principio επιδιώκει την μεγιστοποίηση του κέρδους. Είναι σε θέση δε, με βάση τις σημερινές και παρελθούσες τιμές, να γνωρίζει κάθε δυνητική μεταβολή της τιμής στο μέλλον, οποιουδήποτε δανείου, μετοχής, ομολόγου. Με άλλα λόγια, κάθε σημερινή τιμή εμπεριέχει όλους τους κινδύνους που ίσως υπάρξουν στο μέλλον. Η σημερινή τιμή είναι ορθή, εμπεριέχει τον κίνδυνο, και συνεπώς δεν είναι δυνατόν στο μέλλον να υπάρξει αθέτηση υποχρέωσης, πτώχευση ή οποιαδήποτε γενική κρίση. Τα επιτόκιο, (όπως οι μισθοί και τιμές των αγαθών) προσαρμόζονται αυτόματα σε κάθε συνθήκη, εφ όσον κάθε συνθήκη είναι αναμενόμενη και οι τιμές αυτό το αντανακλούν. Πιθανότατα να γίνουν λάθη στις εκτιμήσεις, άλλα σύμφωνα με την θεμελιώδη αυτή θεωρία, οι κίνδυνοι αλληλοεξουδετερώνονται, καθώς υποτίθεται ότι είναι εν πολλοίς ασύνδετοι μεταξύ τους. Δεν συσχετίζονται. Με άλλα λόγια, ο κίνδυνος στην οικονομία είναι ασφαλιστικός και κατά συνέπεια όταν δίνεται ένα δάνειο ο κίνδυνος μη αποπληρωμής του έχει συνυπολογισθεί. Πάσα αβεβαίωτης εξέλειπε.
Δεδομένων όλων αυτών, μπροστά στις τράπεζες ανοίχτηκε ένας ορίζοντας πραγματοποίησης φανταστικών κερδών . Η πηγή των κερδών των τραπεζών είναι τα δάνεια. Δεν υπήρξε κράτος, νοικοκυριό, και εταιρεία που οι τράπεζες δεν τους χτύπησαν την πόρτα για να τους δώσουν δάνειο ασχέτου της πιστοληπτικής του δυνατότητας.
Τι έγινε στην Ευρωζώνη
Το γράφημα που ακολουθεί είναι αυτό που λέμε μια φωτογραφία χίλιες λέξεις. Διηγείται μια ιστορία απίστευτης ανηθικότητας που διαπράχθηκε στις αρχές του 21ου αιώνα στην Ευρώπη. Πιθανότατα είναι ότι πιο ανήθικο έγινε στην ιστορία της Ευρώπης εν καιρώ ειρήνης. Το γράφημα, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, απεικονίζει την απόδοση των δεκαετών ομολόγων από το 1993 έως το 2011.
Ας αρχίσουμε από την χώρα μας και γενικεύουμε μετά. Στο γράφημα την εκπροσωπεί η κόκκινη γραμμή. Αν κοιτάξτε από αριστερά, η χώρα δανειζόταν με επιτόκιο 25%, επιτόκιο που απηχούσε τον κίνδυνο της χώρας. Γύρω στο 1997 η χώρα δανειζόταν με 11%, όπως οι πιο πολλές χώρες της Ευρώπης, ενώ με την είσοδο της στο ευρώ η χώρα μας, όπως και οι υπόλοιπες χώρες της ευρωζώνης δανείζονταν όπως η Γερμανία περίπου.
Σαφώς η πτώση των επιτοκίων είναι φυσικό να επέλθει, σε ένα χώρο που σχεδιάστηκε να μην υπάρξει πληθωρισμός και υποτιμήσεις ή ανατιμήσεις νομισμάτων.
Από την άλλη όμως, ουδείς εχέφρων μπορεί να παραδεχτεί ότι με την έλευση του ευρώ, η Ελλάδα έγινε Γερμανία, ή η Πορτογαλία έγινε Γερμανία και θα δανειζόντουσαν με όρους σχεδόν Γερμανίας. Η Ελλάδα παρέμεινε Ελλάδα, η Ιταλία Ιταλία και η Γερμανία Γερμανία. Καμία χώρα της ευρωζώνης δεν έγινε Γερμανία.
Ακριβώς γι αυτόν τον λόγο υπήρξε ανηθικότητα από πλευράς τραπεζών και της ΕΚΤ ή καλύτερα των αγορών εις βάρος των λαών του Νότου. Ακριβώς γι αυτό τον λόγο το χρέος είναι εντελώς παράνομο. Γιατί οι Τράπεζες εξαπάτησαν και θα δούμε με ποιόν τρόπο.
Αλήθεια, οι αγορές, με ποιά λογική εξίσωσαν με την Γερμανία όλες τις χώρες της Ευρωζώνης, και δάνειζαν τις χώρες με επιτόκιο λίγο πάνω από την Γερμανία; Κάθε κίνδυνος εξέλειπε; Τι συνέβη εδώ και οι εμπορικές τράπεζες αγόραζαν μετά μανίας τα ομόλογα του Νότου; Πως διέγραψαν την αριστερή πλευρά του γραφήματος, δηλαδή τον κίνδυνο από τον χάρτη; Γιατί αγόρασαν τέτοια ομόλογα που η απόδοση τους δεν αντανακλούσε τον κίνδυνο που φέρουν; Γιατί ξαναθυμήθηκαν τον κίνδυνο από το 2008 και μετά, σύμφωνα με το γράφημα. Γιατί δάνειζαν σε επιχειρήσεις και σε πολίτες που ήταν αδύνατον να έχουν πιστοληπτική ικανότητα αντίστοιχη του δανεισμού που υπέγραφαν. Είναι απλό, γιατί το σύστημα αυτορυθμίζεται, αυτό έλεγε η κοινή σοφία.
Όταν ξέσπασε η κρίση.
Το 2008 ξέσπασε η κρίση που εκφράστηκε με κατακόρυφη πτώση της ζήτησης, τότε λοιπόν οι δέκα μεγαλύτερες τράπεζες των ΗΠΑ είχαν εκτεθεί σε τοξικά ομόλογα στο 60% του ΑΕΠ των ΗΠΑ. Όταν η κρίση ήλθε στην Ευρώπη, που λοιδορούσε ως τότε τους Αμερικανούς για ανηθικότητα, αποκαλύφθηκε ότι οι τρεις μεγάλες γαλλικές τράπεζες είχαν εκτεθεί σε δανεισμό ίσο προς 316% του Γαλλικού ΑΕΠ. Οι δυο μεγαλύτερες γερμανικές τράπεζες είχαν ομόλογα ίσο προς το 114% του Γερμανικού ΑΕΠ που το 2011 έφτασαν στο 362% του ΑΕΠ. Η ΙΝG στην Ολλανδία είχε συνάψει δανεισμούς (κατείχε ομόλογα), 211% του Ολλανδικού ΑΕΠ, ενώ οι τέσσερες μεγαλύτερες βρετανικές τράπεζες κρατούσαν ομόλογα 394% του Βρετανικού ΑΕΠ. Στην Ιταλία οι τρεις μεγαλύτερες τράπεζες είχαν εκτεθεί σε δανεισμό ίσο προς το 115% του ΑΕΠ της Ιταλίας. Οι ελληνικές τράπεζες κατείχαν το 25% του χρέους της ελληνικής κυβέρνησης, και το υπόλοιπο 75% γαλλογερμανικές τράπεζες. Το μεγαλύτερο μέρος του ιδιωτικού χρέους ήταν προς το Ελληνικό Δημόσιο, Εφορία, Ασφαλιστικά Ταμεία και δάνεια από ελληνικές τράπεζες.. Πάνω από ένα τρις ευρώ ήταν η έκθεση σε δανεισμό των γαλλικών και γερμανικών τραπεζών στις χώρες του Νότου.
Μα που έβρισκαν όλα αυτά τα χρήματα οι Ευρωπαϊκές Τράπεζες για να δανείζουν; Μα είχαν πάει και στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Τρισεκατομμύρια βραχυχρόνιου δανεισμού άντλησαν οι μεγάλες τράπεζες της Ευρώπης από τις ΗΠΑ για να χρηματοδοτήσουν μακροπροθέσμως τον ιδιωτικό τομέα, τον δημόσιο τομέα και το έλλειμμα ισοζυγίου πληρωμών χωρών της Ευρωζώνης. Όταν ξέσπασε η θύελλα στην Αμερική και έκλεισαν οι κάνουλες της εύκολης χρηματοδότησης, αποκαλύφθηκε η διαφθορά των ευρωπαίων τραπεζιτών και το έγκλημα που διέπραξαν εναντίον των ευρωπαίων πολιτών.
Μα τι ακριβώς έγινε και ξέσπασε η τραπεζική κρίση του 2008;
Όταν οι τράπεζες δανείζουν, τα χρήματα της αποπληρωμής του δανεισμού θα προέλθουν από το ΑΕΠ. Άρα οι τράπεζες δανείζοντας διεκδικούν όλο και πιο πολύ μέρος του ΑΕΠ. Ο δανεισμός στο τέλος θα πρέπει να εξοφληθεί από την πραγματική οικονομία. Αν η πραγματική οικονομία δεν αναπτύσσεται πιο γρήγορα από την οικονομία της δημιουργίας αξιών ενεργητικού (δάνεια, ποικίλα χρεόγραφα, ομόλογα, μετοχές, σπίτια), που δεν αναφέρονται στην πραγματική οικονομία, με άλλα λόγια, αν οι επενδύσεις στην πραγματική οικονομία δεν είναι μεγαλύτερες από τις αποταμιεύσεις αλλά το αντίθετο, τότε η συνολική ζήτηση, κάποια στιγμή και αιφνιδίως θα αρχίσει να συρρικνώνεται, η ανεργία θα αυξάνεται και θα έχουμε επιμένουσα κρίση, επειδή όλοι θα έχουν βρεθεί καταχρεωμένοι, τράπεζες μεταξύ τους, ιδιωτικός τομέας, εξωτερικός τομέας και κράτη.
Δεύτερη αίτια: Ανισότητα στην κατανομή εισοδημάτων και πλούτου.
Αλλά γιατί δεν αναπτύχθηκε ταχύτερα η πραγματική οικονομία με άλλα λόγια γιατί υπήρξε στασιμότητα στο ρυθμό της ανάπτυξης; Η αιτία είναι ότι από της δεκαετία του 1980 σε Αμερική, Αγγλία και Ευρώπη και γενικά σε παγκόσμιο επίπεδο, οι μισθοί των εργαζομένων έπαψαν να ακολουθούν την παραγωγικότητα της εργασίας, με δικαιολογία την καταπολέμηση του στασιμοπληθωρισμού. Το αποτέλεσμα ήταν μυθώδη ποσά κάθε μήνα να πηγαίνουν από τους μισθούς των εργαζομένων στις Τράπεζες και σε άλλους κεφαλαιούχους και μέσω αυτών στους μετόχους και στα υψηλά κλιμάκια των Διοικήσεων.
O παρακάτω πίνακας είναι αποκαλυπτικός και αφορά στις χώρες της ευρωζώνης
Η μπλε στο πρώτο διάγραμμα και κίτρινη γραμμή στο δεύτερο διάγραμμα, αντιπροσωπεύουν τις πραγματικές αμοιβές των εργαζομένων ενώ η μωβ στο πρώτο και γαλάζια στο δεύτερο, την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας. Την διαφορά την εισέπραξαν οι τράπεζες και οι κεφαλαιούχοι. Αδυσώπητο το κυνήγι της εργασίας από το κεφάλαιο. Τα γραφήματα είναι αποκαλυπτικά.
Χώρες της Ευρωζώνης (1980-2017)
Ευρωζώνη 1980-2000
Το ίδιο συνέβη και στις ΗΠΑ
Η μακροχρόνια πίεση για αναδιανομή του πλούτου από τους πλούσιους στους φτωχότερους ευφυώς απορριπτόταν με βάση τον ισχυρισμό ‘ότι η παλίρροια σηκώνει όλα τα σκάφη’, που σημαίνει ότι αν οι πλούσιοι γίνουν πλουσιότεροι, τότε και οι φτωχοί θα πάνε καλύτερα, που από τα δεδομένα στατιστικά στοιχεία τα τελευταία 30 χρόνια, ο ισχυρισμός αποδεικνύεται ψευδής.
Από την άλλη η συσσώρευση του πλούτου σε λίγους, απλώς αύξανε τις αποταμιεύσεις που δεν συνεισφέρουν στην αύξηση του ΑΕΠ. Όπως άλλωστε και οι αγοροπωλησίες χρηματοοικονομικών προϊόντων συνέβαλαν στο να δημιουργηθούν φούσκες, αυξήσεις στις τιμές μετοχών, ομολόγων, σπιτιών, όχι μόνο δεν συνέβαλαν στην αύξηση του ΑΕΠ αλλά αντίθετα προετοίμαζαν την κρίση του 2008.
Από την άλλη οι πτωχοί και η μεσαία τάξη είναι μεγάλοι καταναλωτές. Αλλά το διαθέσιμο εισόδημα, εισόδημα μετα την καταβολή φόρων, όλο και μειωνόταν και δεν ήταν επαρκές να στηρίξει την συνολική ζήτηση. Παρ΄ όλα αυτά η κατανάλωση δεν μειώθηκε και ούτε η ανεργία αυξήθηκε. Τι συνέβη;
‘Όπως τονίστηκε παραπάνω τα μεγάλα κέρδη οδήγησαν σε εκπληκτικά κεφαλαιακά κέρδη και στην αύξηση των τιμών των ακινήτων. Αφού οι τιμές αυξάνονταν, οι τράπεζες δάνειζαν ακόμα πιο πολύ τα νοικοκυριά, και έτσι η ανάπτυξη στηρίχτηκε στην κατανάλωση που ηταν προϊόν δανεισμού με την ενθάρρυνση των τραπεζών. Με άλλα λόγια η ελεύθερη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος, μετέβαλε το πρότυπο ανάπτυξης του κεϋνσιανού καπιταλισμού, που στηριζόταν στις δαπάνες του κράτους, στις επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα και στους υψηλούς πραγματικούς μισθούς. Αντ’ αυτού η ανάπτυξη στηρίχθηκε στον υπερδανεισμό των νοικοκυριών επειδή οι χρηματιστηριακές τιμές και οι τιμές των σπιτιών αυξάνονταν.
Αυξανομένης της παραγωγικότητας αντί οι εργαζόμενοι να ανταμειφθούν με αύξηση των πραγματικών τους μισθών βρέθηκαν καταχρεωμένοι.
Ο καταναλωτικός δανεισμός, ο δανεισμός για την αγορά σπιτιών και ο δανεισμός για την αγορά χρηματοοικονομικών προϊόντων είχε στην αρχή θετική επίπτωση στην οικονομία αλλά μεσοπρόθεσμα η ανάπτυξη αυτή είναι μη βιώσιμη. Μπορούσαν οι τράπεζες να δανείζουν όσο οι τιμές των στοιχείων ενεργητικού αυξάνονταν. Αλλά έρχεται μια στιγμή που ο ιδιωτικός τομέας με το εισόδημα του δεν μπορεί να δανειστεί πιο πολύ και οι τιμές δεν είναι δυνατόν να αυξάνονται διαρκώς. Αυτός ο συνδυασμός αποκάλυψε την ευθραυστότητα του τραπεζιτικού τομέα παρά τα σοφά μοντέλα που είχαν ανακαλύψει και εφαρμόσει οι νεοφιλελεύθεροι.
Τρίτη αιτία: Ελεύθερο Εμπόριο
Ένας άλλος παράγων που οδήγησε στην αύξηση της ανισότητας των εισοδημάτων και του πλούτου ησαν οι τεράστιες εξαγωγές της Γερμανίας, της Ιαπωνίας, της Κίνας και άλλων χωρών. Θα σταθώ στη Γερμανία.
Η Γερμανία είναι μια δυναμική εξαγωγική χώρα επειδή έχει την ικανότητα να παράγει υψηλής ποιότητας προϊόντα και υπηρεσίες τα οποία ζητούνται διεθνώς. Δεν υπάρχει παραγωγικός τομέας της γερμανικής οικονομίας που δεν είναι εξαγωγικός. Το ίδιο ισχύει για την Αυστρία και την Ολλανδία. Αλλά οι μεγάλες εξαγωγές δεν συνιστούν πρόβλημα.
Το πρόβλημα εγείρεται όταν οι εξαγωγές της Γερμανίας είναι μεγαλύτερες από τις εισαγωγές της από τους εμπορικούς της εταίρους. Αυτή η διαρκής ανισορροπία είναι η αιτία να δημιουργηθούν χρέη στις χώρες που συνεργάζονται εμπορικά με την Γερμανία. Οι αποπληρωμή αυτών χρεών όμως, απορροφούν τεράστια ποσά τα οποία μειώνουν την ενεργό ζήτηση στις χώρες που χρωστούν. Η Ελλάδα έφθασε στο σημείο αδυναμίας αποπληρωμής των δανείων της.
Το ερώτημα που τωρα τίθεται είναι γιατί η Γερμανία εξάγει πιο πολλά απ’ ότι εισάγει; Η Γερμανία παράγει πλεονάσματα από τις εξαγωγές της, επειδή, με στόχο να επικυριαρχείσει στη ευρωζώνη, από το 2000 πάγωσε τους μισθούς των εργαζομένων, καίτοι η παραγωγικότητα αύξανε χρόνο με τον χρόνο, προσφέροντας έτσι προϊόντα με ακόμα πιο ανταγωνιστικές τιμές από τους διεθνείς ανταγωνιστές της. Έτσι η αναδιανομή του εισοδήματος από τους εργαζόμενους στους κεφαλαιούχος, απέτρεψε την πτώση της ζήτησης στη Γερμανία αφού αυτή αναπληρώθηκε από τις εξαγωγές της. Το παρακάτω διάγραμμα είναι αποκαλυπτικό.
Αλλά ο μηχανισμός αυτός, όπως ήδη τονίστηκε, που τόσο καλό κάνει στην Γερμανία ήταν η αιτία που η Ιταλία η Γαλλία, η Ισπανία, η Ελλάδα και άλλες χώρες να έχουν οικονομική στασιμότητα. Ο πρώτος λόγος ήταν δεν μπορούσαν να συμπιέσουν τους μισθούς και επακόλουθο αυτού ήταν να μην μπορουν να συμπιέσουν το εργατικό κόστος. Παγιδευμένες όλες οι χώρες σε ένα ισχυρό νόμισμα το ευρώ, βρέθηκαν με υψηλά ελλείμματα απέναντι στη Γερμανία, Αυστρία και Ολλανδία που ακολούθησαν την ίδια πολιτική.
Συνοψίζοντας: ‘Τα νοικοκυριά επωφελήθηκαν από το χαμηλό ποσοστό ανεργίας, τα φθηνά consumer goods and ready credit.καταναλωτικά αγαθά και τις εύκολες πιστώσεις. Businesses benefited from lower borrowing costs. Οι επιχειρήσεις επωφελήθηκαν από το χαμηλότερο κόστος δανεισμού. Bankers Οι Τραπεζίτες were earning bumper bonuses and expanding their business around the world. κέρδιζαν τεράστια μπόνους και επεξέτειναν τις δραστηριότητες τους σε όλο τον κόσμο. The government Οι κυβερνήσεις benefited from high tax revenues enabling them to increase public spending on schools andεπωφελήθηκαν από τις υψηλά φορολογικά έσοδα που τους επέτρεπαν να αυξήσουν τις δημόσιες δαπάνες. Αυτό ήταν αναμενόμενο να δημιουργεί μια ψυχολογία της άρνησης να δεις την πραγματικότητα του τι υπηρετείς. It was a cycle fuelled, in significantΉταν ένας κύκλος, που τροφοδοτήθηκε όχι με αρετή αλλά με σημαντικές ποσότητες measure, not by virtue but by delusion.αυταπάτης’ που νομίζεις ότι είναι καλό για τον καθένα είναι καλο και για το σύνολο. Λάθος σύνθεση. Έτσι η θεματική πτώση της ζήτησης έκανε την εμφάνισή της.
Ο ερχομός της Λιτότητας/Οι έντρομοι Ηγέτες μας
Δεδομένων όλων αυτών, το 2008 οι τράπεζες βρέθηκαν με διπλό πρόβλημα. Σε κρίση φερεγγυότητας, δηλαδή στο κατά πόσο είχαν επαρκές κεφάλαιο να καλύψουν τα κόκκινα τους δάνεια, και σε κρίση ρευστότητας, δηλαδή στο κατά πόσο είχαν επαρκείς αξίες άμεσα ρευστοποιήσιμες, για να καλύψουν τις τρέχουσες υποχρεώσεις τους. Ήταν βαρέλι δίχως πάτο.
Τότε έντρομοι οι ηγέτες της Ευρώπης και οι τραπεζίτες κατάλαβαν ότι δεν είχαν τα μέσα και τους τρόπους να αντιμετωπίσουν την κρίση.
Αντιλήφθηκαν ότι η ΕΚΤ είναι τράπεζα μαϊμού, που σαν στόχο είχε μόνο να μας σώσει από ένα καλπάζοντα πληθωρισμό τύπου Γερμανίας του 1923 ή Ζιμπάμπουε, κάτι που ήταν εκτός πραγματικότητας. Όπως ήταν και είναι φτιαγμένη, δεν μπορούσε να σώσει ούτε μια τράπεζα από την πτώχευση, ούτε ένα κράτος. Δεν ήταν και δεν είναι μια πραγματική κεντρική τράπεζα που θα μπορούσε να σταθεροποιήσει το σύστημα. Δεν μπορούσε –και τωρα προσπαθεί κατά παράβαση του καταστατικού της- να ασκήσει την λειτουργία του lender-of-last-resort όπως η FED στην Αμερική ή η Τράπεζα της Αγγλίας ή κάθε σοβαρή Κεντρική Τράπεζα σε όλο τον κόσμο.
Υποθέτω ότι μερικοί ηγέτες θα θυμήθηκαν ότι είχαν παραδώσει τις πρέσες εκτύπωσης εθνικού νομίσματος και την ανεξάρτητη νομισματική πολιτική, που ήταν το αμορτισέρ απορρόφησης των κραδασμών της οικονομίας και της προσαρμογής της στη διεθνή οικονομία.
Τελικά κατάλαβαν ότι το τραπεζικό σύστημα σε κάθε χώρα της ευρωζώνης είχε γίνει τόσο μεγάλο που η κάθε μια χώρα χωριστά δεν θα μπορούσε από μόνη της να σώσει το τραπεζικό της σύστημα.
Αφού οι ηγέτες μας βρεθήκαν στην κατάσταση να μην μπορούν να πληθωρίσουν για να αποφύγουν το πρόβλημα στο οποίο περιήλθαν (είπαμε είχαν παραδώσει τις εκτυπωτικές πρέσες στη Γερμανία), να μην μπορούν να υποτιμήσουν για να αποφύγουν το πρόβλημα (είπαμε δεν υπήρχε εθνικό νόμισμα), τους απέμενε ή να πτωχεύσει η Ευρώπη, ή να εφαρμοστεί γενική λιτότητα σε όλη την Ευρώπη για να σωθούν οι Τράπεζες. Αποφάσισαν το δεύτερο. Τα οικονομικά της απάτης μας οδήγησαν στα ζόμπι οικονομικά της λιτότητας
Η έκρηξη λοιπόν του υπερδανεισμού των χωρών της Ευρωζώνης και του ιδιωτικού τους τομέα είναι το σύμπτωμα και όχι η αιτία της λιτότητας που ζούμε σήμερα. Η αιτία είναι αυτό καθ’ αυτό το ευρώ, και το όλο οικοδόμημα που δημιούργησε το τραπεζικό σύστημα με τους πολιτικούς.
Η δικαιολογία για την λιτότητα
Αλλά αυτό έπρεπε να δικαιολογηθεί. Ενώ σε όλο τον κόσμο η κρίση αποδόθηκε στην πτώση της ζήτησης, με αποτέλεσμα την πτώση των ΑΕΠ, στην ευρωζώνη το αφήγημα της κρίσης ήταν διαφορετικό. Και δεν μπορούσε να είναι αλλιώς. Ποιός πολιτικός θα τολμούσε να πει στους ευρωπαίους πολίτες ότι τα εισοδήματα σας θα συρρικνωθούν για να σώσουμε τις τράπεζες.
Έτσι οι ευρωπαίοι πολιτικοί, οικονομολόγοι, δημοσιογράφοι, τραπεζίτες, ΜΜΕ, προπαγάνδισαν άλλο αφήγημα για την κρίση. Οι κυβερνήσεις δανείστηκαν υπερβολικά και οι λαοί έζησαν πέραν των δυνατοτήτων τους, και συνεπώς θα πρέπει τώρα να ‘σφίξουν τις ζώνες τους’ έτσι ώστε η οικονομίες να επανέλθουν σε ισορροπία. Όπως κάθε ιδιώτης που θα πρέπει να πληρώνει τις πιστωτικές του κάρτες άμεσα θα πρέπει να κάνει ‘οικονομία’, έτσι και τα κράτη για να πληρώσουν τα υπερβολικά τους δάνεια, θα πρέπει να κάνουν ‘οικονομία’. Επιπρόσθετα για να είναι αποτελεσματική αυτή η πολιτική, θα πρέπει να γίνουν μεταρρυθμίσεις και ειδικά στην αγορά εργασίας, όπου τα μεροκάματα θα πρέπει να γίνουν ευέλικτα, και η αγορά εργασίας να καταστεί πλήρως ελεύθερη.
Στην ερώτηση ‘μα οι τράπεζες δάνειζαν με βάση την σοφία των αγορών όπου κρίση δεν είναι δυνατόν να υπάρξει’. Απάντηση δεν υπήρξε γιατί δεν επετράπη ποτέ δημόσια να τεθεί αυτή η ερώτηση στη δημοκρατική Ευρωζώνη.
Μέρος Δεύτερο
Ο ερχομός της Τρόικα/Στόχοι των Μνημονίων
Έτσι ήλθε η Τρόικα για να επιβάλει την λειτουργική λογική των πραγμάτων, που αναφέρθηκε παραπάνω, στο πως το υπόδειγμα λειτουργεί σε περίπτωση κρίσης. Ποίοι είναι οι στόχοι των μνημονίων;
Το ερώτημα που εγείρεται είναι, τι πολιτικές θα πρέπει να ακολουθηθούν για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι.
Δώδεκα χρόνια εφαρμογής των Μνημονίων.
Διατομεακό Ισοζύγιο Ελληνικής Οικονομίας
Μετά από 12 χρόνια εφαρμογής των μνημονιακών πολιτικών ο παραπάνω πίνακας μας δείχνει ότι κανένας από τους τρεις κύριους στόχους δεν ικανοποιήθηκε. Οι τρεις τομείς της οικονομίας δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν διαρκή και βιώσιμα πλεονάσματα.
Ο δημόσιος τομέας (πράσινη ένδειξη) παρουσίασε ισχνά πλεονάσματα τα χρόνια 2016-2019, τα οποία όμως αντισταθμίστηκαν από μεγαλύτερα ελλείμματα του ιδιωτικού τομέα (μπλε ένδειξη) την ίδια περίοδο, περίοδο του Σύριζα, που τα μνημόνια εφαρμόστηκαν με θρησκευτική ευλάβεια. Τέλος, όλα αυτά τα χρόνια, το ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών (κίτρινη ένδειξη) ήταν πάντα θετικό υπέρ των εμπορικών μας εταίρων και ποτέ αρνητικό. Με άλλα λόγια οι εισαγωγές μας ήσαν μεγαλύτερες από τις εξαγωγες μας. Η χώρα δεν έγινε εξαγωγική. Είχαμε μια καθολική αποτυχία των μνημονιακών πολιτικών.
Ο παραπάνω πίνακας, που θα τον ερμηνεύσουμε παρακάτω, μας επιτρέπει να πούμε, ότι δεν υπάρχει οικονομικός δείκτης που να μην είναι χειρότερος από το 2010 που εφαρμόστηκαν τα μνημόνια. Το χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, συνολικά αυξήθηκε, το ΑΕΠ μειώθηκε, η κατανάλωση μειώθηκε, οι αποταμιεύσεις μειώθηκαν, οι επενδύσεις επίσης, οι ανεργία παραμένει κυρίαρχο πρόβλημα, οι εργατικοί μισθοί μειώθηκαν όπως και τα κέρδη των επιχειρήσεων.
Αλλά όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά αριθμοί που όμως δεν αποτυπώνουν την πραγματική δυστυχία της κοινωνίας που ζει υπό ένα σκληρό νεοφιλελευθερο καθεστώς που στόχο έχεις την προστασια του ευρώ και τον πλούτο ολίγων και των παρατρεχάμενών τους.
Η ανεργία πέραν του γεγονότος ότι προκαλεί μόνιμη μείωση της παραγωγής, είναι συνδεδεμένη με την ανασφάλεια, την υπερχρέωση των νοικοκυριών και την φτώχεια. Είναι συνδεδεμένη με την οικογενειακή βία, με την κοινωνική βία, με την αύξηση της εγκληματικότητας, με την έξαρση της διαφθοράς, με την διάδοση των ναρκωτικών, με την μείωση του πληθυσμού, με την κακή διατροφή, με τον διαχωρισμό της κοινωνίας, με τον ρατσισμό, με την αύξηση του κοινωνικού μίσους, με την καταρράκωση της ατομικής και εθνικής αξιοπρέπειας, με την χαμηλή αυτοεκτίμηση των πολιτών και με ένα τραγικό φόβο για το μέλλον και με πολλά άλλα θλιβερά. Η μνημονιακή υποχρέωση αυτοδιάλυσης του κράτους συνεπάγεται κακή υγεία, χαμηλού επιπέδου παιδεία, ανύπαρκτη κοινωνική πολιτική, και επισφαλή άμυνα. Τέλος η εφαρμογή των μνημονίων αποτέλεσε το έναυσμα για να ξενιτευτούν 425 χιλ. νέοι, επιστήμονες κυρίως, σε άλλες χώρες και εκεί να συνεισφέρουν στα ΑΕΠ των χωρών αυτών.
Από την άλλη η καθεστηκυία τάξη, κεφαλαιούχοι, τραπεζίτες, πολιτικοί με όλα τα παρελκόμενα τους ΜΜΕ, δημοσιογράφους, διανοούμενους κά γίνονται ακόμα πιο σκληροί, βίαιοι και διεφθαρμένοι. Από την μία να διαβεβαιώνουν ότι δεν υπάρχει άλλη οδός να πορευτούμε και από την άλλη να καταγγέλλουν αυτούς που το αμφισβητούν, ως χυδαίους λαϊκιστές, φασίστες, κουμουνιστές και άλλα τέτοια και να καλούν τον λαό να τους απομονώσει. Ο λαός βρίσκεται σε πλήρη σύγχυση. Η Δημοκρατία είναι σε μεγάλο κινδυνο και κατά ένα μεγάλο ποσοστό έχει ακυρωθεί.
Αλλά ‘Οι άνθρωποι οπλισμένοι πιά με πολύ φαρμάκι μέσα τους, άλλοι πνιγμένοι στα χρέη, άλλοι έχοντας χάσει τα πολιτικά τους δικαιώματα (είναι στην ξεφτίλα της ανημποριάς) και άλλοι έχοντας πάθει και τα δύο αυτά, με το μίσος να βράζει μέσα τους, σχεδιάζουν άσχημα πράγματα για εκείνους που τους πήραν την περιουσία, ..με την λαχτάρα του ξεσηκωμού στην ψυχή’ ( Πολιτεία Πλάτωνος 555e).
Όλοι ας προσέχουν την βεβαιότητα τους, ότι η πολιτική οικονομία είναι ένα νευτώνειος μηχανισμός.
Βέβαια σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι να αναλύσει αυτά τα φαινόμενα, αλλά είναι άρθρο έκκληση στους κοινωνικούς επιστήμονες, αυτά τα φαινόμενα να τα αναλύσουν και να ανιχνεύσουν την ρίζα της προέλευσης τους.
Γιατί απέτυχαν τα Μνημόνια
Αν τεθεί αυτό ερώτημα σε ένα σοβαρό νεοφιλελεύθερο γιατί δεν απέδωσε η λιτότητα θα σας πει, αν είναι ειλικρινής, ότι το κράτος δεν διαλύθηκε επαρκώς και ότι οι μισθοί δεν μειώθηκαν επαρκώς. Δέστε το στην Έκθεση Πισσαρίδη. Τώρα αν ρωτήσετε ένα πολιτικό της Βουλής θα σας πει ότι δεν εγιναν οι μεταρρυθμίσεις που έπρεπε και ανάθεμα αν καταλαβαίνει τι λέει.
Ας δούμε τώρα τι πραγματικά συνέβη με την βοήθεια ενός απλού μοντέλου που στηρίζεται σε απλές πραγματικές υποθέσεις και ονομάζεται Διατομεακό Ισοζύγιο της Οικονομίας (sectoral balance).
Το Εθνικό Εισόδημα/Δαπάνη μπορούμε να το δούμε από δυο πλευρές. Από την πλευρά της δαπάνης και από την πλευρά της χρήσης του εισοδήματος που παρήχθη.
Ο παρακάτω πίνακας μας δίνει την εξέλιξη του ΑΕΠ από πλευράς δαπανών.
Ο πίνακας απεικονίζει την εξέλιξη του ΑΕΠ και των στοιχείων που το συνιστούν, τα έτη των μνημονίων.
ΑΕΠ= C + I + G + (X – M)
που σημαίνει ότι το (ΑΕΠ) αποτελείται από το άθροισμα της τελικής δαπάνης για κατανάλωση (C), συν την δαπάνη για επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα (Ι), συν τις συνολικές κρατικές δαπάνες (G), συν την διαφορά εισαγωγών (Μ) εξαγωγών (Χ) ή πιο ακριβέστερα συν το έλλειμμα ή περίσσευμα του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών (Χ-Μ).
Ο παρακάτω πίνακας μας δίνει το ΑΕΠ από την πλευρά των πόρων του. Ο πίνακας μας λέει ότι ένα μέρος του ΑΕΠ τα νοικοκυριά το καταναλώνουν (C), ένα άλλο μέρος το αποταμιεύουν (S), και με ένα άλλο μέρους πληρώνουν φόρους (Τ).
Συνεπώς μπορούμε να πούμε ότι C + I + G + (X – M) = C + S + T που δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια λογιστική απεικόνιση από πλευράς πηγής και διάθεσης του ΑΕΠ.
Η εξίσωση αυτή είναι αληθής εξ ορισμού, ασχέτως οικονομικής σχολής σκέψης, ιδεολογίας, χρόνου, τόπου, κράτους ή μορφής πολιτεύματος, είναι παγκοσμίου ισχύος, είναι μια λογιστική απεικόνιση που όλους μας ενώνει.
Την εξίσωση C + I + G + (X – M) = C + S + T μπορούμε να την γράψουμε (G–T) + (I–S) + ( X–M) =0
Τι έχουμε εδώ τώρα. Έχουμε και τους τρείς τομείς της οικονομίας μαζί από την πλευρά των δαπανών τους και από την πλευρά των εσόδων τους.
Ο παραπάνω πίνακας μας δίνει την εξέλιξη του διακλαδικού ισοζύγιο των της ελληνικής οικονομίας τα έτη 2010-2021 σε ποσοστά % επί του ΑΕΠ, δηλαδή την εξίσωση (T–G) + (S–I) + ( M–X) =0 (παραθέτω πάλι τον πίνακα για την απρόσκοπτη ανάγνωση του κειμένου).
Ας πάρουμε το έτος 2010. Ο δημόσιος τομέας παρουσίασε έλλειμμα (Τ-G)=-9,6 % του ΑΕΠ. Το έλλειμμα όμως αυτό, χρηματοδότησε, έως το τελευταίο ευρώ, το περίσσευμα του ιδιωτικού τομέα (S-I)=+3,5% επι του ΑΕΠ και το περίσσευμα των εταίρων μας από τις εμπορικές μας συναλλαγές που διαμορφώθηκε στο (Χ-Μ)=+6,1% του ΑΕΠ. Αν προσθέσουμε (Τ-G=-9,6)+(S-I=+3,5)+(X-M=+6,1)=0.
Ας πάρουμε το έτος 2019 οπου (Τ-G)=+1% του ΑΕΠ, δηλαδή εδώ έχουμε το πολυδιαφημισμένο πλεόνασμα. Αυτό το πλεόνασμα συν το πλεόνασμα των εταίρων μας του εξωτερικού τομέα (Χ-Μ)=+1,8% του ΑΕΠ, το χρηματοδότησε έως το τελευταίο ευρώ το έλλειμμα του ιδιωτικού τομέα (S-I)=-2,8% του ΑΕΠ. Και εδώ αν προσθέσουμε το έλλειμμα με τα περισσεύματα το άθροισμα θα είναι μηδέν.
Ας θυμηθούμε για μια στιγμη τους στόχους των μνημονίων. Δημόσιος, ιδιωτικός και εξωτερικός τομέας ταυτόχρονα να παράγουν πλεονάσματα.
Εδώ έχουμε το πρώτο τραγικό θεωρητικό λάθος της Τρόικα που επαληθεύτηκε στην πράξη. Είναι αδύνατον, όπως παραπάνω διευκρινίστηκε, ταυτόχρονα και οι τρεις τομείς της οικονομίας να έχουν περίσσευμα. Αν ένα τομέας έχει περίσσευμα τότε οι άλλοι δύο τομείς ή ο ένας θα έχει οπωσδήποτε έλλειμμα. Άρα ευθύς εξαρχής υπήρξε λάθος στόχευση. Δεν μπορεί και οι τρεις τομείς της οικονομίας να έχουν περίσσευμα ή έλλειμμα ταυτοχρόνως. Ο στόχος δεν είναι εφικτός, δεν γίνεται.
Αλλά ας δούμε λιγο βαθύτερα το θέμα της αλληλοεπίδρασης των τομέων της οικονομίας 2010-2021 και να δούμε πως καταλήγεις ενώ κυνηγάς πλεονάσματα να βρίσκεσαι μετά 12 χρόνια με ελλείμματα, με αύξηση του χρέους, με χαμηλότερο ΑΕΠ και ανεργία.
Ιδιωτικός Τομέας
Ο ιδιωτικός τομέας, με την έναρξη της κρίσης του 2008 βρέθηκε καταχρεωμένος και έπρεπε επιτακτικά να αυξήσει τις αποταμιεύσεις/πλεονάσματά του με στόχο να αποπληρώσει τα χρέη του. Αλλά αυτό σημαίνει ότι αν (I<S) τότε θα πρέπει (G>T) ή και (X>M). Με άλλα λόγια οι αποταμιεύσεις του ιδιωτικού τομέα θα αυξηθούν από την κατοχή επιπρόσθετων κρατικών ομολόγων ή από την απόκτηση επιπρόσθετων ξένων χρηματιστικών αξιών. Εφ’ όσον (G–T) + (I–S) + ( X–M) =0 η προσαρμογή θα πρέπει να γίνει μέσω του κράτους, που θα πρέπει να μειώσει την φορολογία του (Τ) ή να αυξήσει τις δαπάνες τους (G) (ή με κάποιον συνδυασμό και των δύο) ή να μειωθούν οι εισαγωγές (Μ) ή να αυξηθούν οι εξαγωγές (Χ).
Αλλά αν το κράτος επιμείνει στην πολιτική του, δηλαδή να μην αυξάνει τα ελλείμματα του, αλλά αντίθετα να επιμένει να αυξάνει τους φόρους με στόχο τα πλεονάσματα όπως δείχνει ο παρακάτω πίνακας
και το ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών να είναι αρνητικό, πως τελειώνει αυτή η ιστορία;
Με δεδομένο το επίπεδο του συνολικού εισοδήματος τους, τα νοικοκυριά δαπανούν λιγότερο από αυτό, γιατί αποταμιεύουν. Αυτό οδηγεί:
Ελλάδα 1η Ιανουαρίου 2002
Θα περίμενε λοιπόν κάποιος, οι χώρες της Ευρωζώνης να ασκήσουν άμεσα περιοριστικές πολιτικές από την 1η Ιανουαρίου του 2002, ασχέτως των επιπτώσεων που θα είχαν αυτές οι απεχθείς πολιτικές στην πτώση του ΑΕΠ και στην απασχόληση, αφού οι Ευρωπαίοι σύσσωμοι αποφάσισαν να πάνε πίσω στο 19ο αιώνα υιοθετώντας σε σύγχρονες Δημοκρατίες την χειρότερη μορφή του ‘κανόνα του χρυσού’, το ευρώ.
Όταν η Ελλάδα μπήκε στο ευρώ τον Ιανουάριο του 2002 είχε τα εξής οικονομικά δεδομένα:
Από τον παραπάνω πίνακα παρατηρούμε ότι η Ελλάδα στις 31 Δεκεμβρίου του 2001, στις 12 την νύχτα ακριβώς, είχε χρέος 151,8 δις ευρώ, δηλαδή 103,7% του ΑΕΠ, με ΑΕΠ 146,4 δις ευρώ. Από τα 151,8 δις που ήταν το συνολικό χρέος της χώρας, μόλις το 37,9 δις ευρώ ήταν σε ξένο νόμισμα, και σε ποσοστό ως προς το ΑΕΠ ήταν 25,88%. Το υπόλοιπο χρέος ήταν σε δραχμές που η χώρα εξέδιδε, και άρα το χρέος αυτό ήταν και εθνική αποταμίευση και άνευ κινδύνου, γιατί μια χώρα που εκδίδει το νόμισμα της ποτέ δεν πτωχεύει. Άρα επί της ουσίας το πραγματικό χρέος της χώρας έως τα μεσάνυχτα της 31ης Δεκεμβρίου 2001, ήταν μόλις το 25,88 % του ΑΕΠ ή 37,9 δις ευρώ. Τι σημαίνει αυτό; Αυτό σημαίνει ότι για να εξοφλείται κανονικά αυτό το χρέος, η Ελλάδα θα έπρεπε να βρίσκει το ξένο συνάλλαγμα, το ευρώ ή από τις εξαγωγές ή από δανεισμό. Οίκοθεν νοείται ότι εκείνο το χρέος ήταν πλήρως βιώσιμο.
Από το διάγραμμα παρατηρούμε επίσης το ιδιωτικό χρέος να ανέρχεται και ήταν το 2002 ήδη 65,5% του ΑΕΠ και αυτό πια σε ξένο νόμισμα. Σε αυτή την βραδυφλεγή βόμβα κατά της ελληνικής
κοινωνίας, οικογένειας και επιχειρηματικότητας θα επανέλθουμε.
Αλλά στις 12 η ώρα την νύχτα και 1 δευτερόλεπτο, μπήκε το 2002 και η Ελλάδα στην Ευρωζώνη. Εκείνη την στιγμή ακριβώς, ένα χρέος ύψους 151,8 δις ευρώ μετατράπηκε εξ ολοκλήρου, σε χρέος σε ξένο νόμισμα, το ευρώ.
Ουδέποτε στην νεότερη ιστορία της Ελλάδος δεν υπήρξε τέτοια ομοψυχία, τέτοια ενότητα του Λαού και της ηγεσίας στην άγνοια, με στόχο η Ελλάδα να εισέλθει στην Ευρωζώνη. Ποιός δεν θυμάται το χαμόγελο του κυρίου Σημίτη να επιδεικνύει τα ευρώ που μόλις είχε πάρει από ένα ΑΤΜ, τον Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, τον κύριο Παπαδήμο, να κλαίει από χαρά και οι τραπεζίτες, λίγο πιο πέρα, να αλληλοσυγχαίρονται.
Ήσαν οι μόνοι που είχαν κατανοήσει τι έγινε. Είχαν γίνει τα αφεντικά πια της Ευρώπης. Είχαν γίνει συνέταιροι στα κράτη της ευρωζώνης. Θα διεκδικούσαν πια ένα μεγαλο μερίδιο στο ΑΕΠ κάθε χώρας, αφού αυτοί θα εξέδιδαν το χρήμα εφ’ εξής. Τα πραγματικά αφεντικά της ευρωζώνης.
Οι πολιτικοί και ο λαός είχαν ξεχάσει ότι μόλις τώρα δα, είχαν μετατρέψει ένα χρέος σε δικό τους νόμισμα σε ξένο νόμισμα, το ευρώ. Κανείς δεν σκέφτηκε ότι μπροστά μας πια έτρεχαν τόκοι και χρεολυσία πρωτοφανούς ύψους, από της ιδρύσεως του Ελληνικού Κράτους, που θα έπρεπε να αποπληρώνονται εφεξής σε ξένο νόμισμα, σε ευρώ.
Που και πως θα έβρισκαν τα ευρώ μελλοντικά για να κινηθεί η ελληνική οικονομία και η χώρα να τιμά τα χρέη της, αφού από εκείνη την στιγμή άρχισε να αυξάνεται το χρέος. Δείτε τον παραπάνω πίνακα πάλι. Ήταν θέμα χρόνου η Χώρα να πτωχεύσει για 5η φορά στην ιστορία της και πάντα με ξένο νόμισμα ((1828, 1843, 1893, 1932 με χρυσό, 2010 με ευρώ). Αλλά είπαμε στο σύστημα του ευρώ κρίσεις δεν υπάρχουν (Μωραίνει Κύριος ον βούλεται απολέσαι=Ο Θεός αποβλακώνει όποιον σκοπεύει να καταστρέψει).
Τι θα μπορούσε να κάνει η Ελλάδα;
Με αυτά τα δεδομένα, χωρίς νομισματική κυριαρχία και με ότι αυτό συνεπάγεται όπως τονίστηκε, θα έπρεπε ένας συνετός κυβερνήτης, στην περίπτωση μας ο κύριος Σημίτης, να ακύρωνε την είσοδο της χώρας στην ευρωζώνη ή την επομένη, εφ’ όσον ο λαός ήθελε ως νόμισμα του το ευρώ, να ακολουθήσει άλλες πολιτικές, συμβατές με το υπόδειγμα του ευρώ, και όχι τις επεκτατικές πολιτικές που ασκήθηκαν ως το 2008, που ήταν η κυριότερη αιτία της εισόδου μας στο ευρώ. Ποιές θα μπορούσαν να ήσαν οι πολιτικές που έπρεπε να ακολουθηθούν και τι επιτυχία θα μπορούσαν να έχουν στο τοπίο του ευρώ.
Επιθετική εξαγωγική πολιτική.Προβλήματα: Οι διαπραγματεύσεις για την είσοδο της χώρας στην ΕΕ και στην ευρωζώνη, οδήγησαν την χώρα να έχει ασθενή βιομηχανική βάση, περιορισμένη αγροτική παραγωγή, άρα χαμηλή παραγωγικότητα και προϊόντα μη διεθνώς εξαγώγιμα. Παράλληλα οι παρεχόμενες υπηρεσίες δεν ήσαν διεθνώς ανταγωνιστικές. Μάλιστα, κοινή ήταν η πίστη της ελληνικής ελίτ, ότι η χώρα θα γινόταν χώρα παροχής υψηλών προδιαγραφών υπηρεσιών και ότι δεν θα έχει ανάγκη τη βιομηχανία και την αγροτική παραγωγή.
Επιβολή μέτρων για την μείωση των εισαγωγών.Προβλήματα: μη συμβατά μέτρα με τους κανονισμούς της ΕΕ.
Τουρισμός.Προβλήματα: Περιορισμένες δυνατότητες λόγω ισχυρού ανταγωνισμού και οτιδήποτε καταναλώνεται από τον τουρισμό κατά βάση εισάγεται. Ο Τουρισμός δεν είναι συνδεδεμένος με την περιορισμένη ελληνική παραγωγή.
Άμεσες ξένες επενδύσεις.Προβλήματα: περιορισμένες δυνατότητες, σκληρός διεθνής ανταγωνισμός.
Εμβάσματα από το εξωτερικό.Προβλήματα: Ελάχιστα πιά, λίγα από την ναυτιλία
Ιδιωτικοποίηση κρατικής περιουσίας.Προβλήματα: Πουλήθηκαν όλα τα φιλέτα χωρίς καθαρές διαδικασίες αλλά συνεχίζεται η εκποίηση του ιδιωτικού τομέα και δημόσιου τομέα αλλα μηδαμινά τα αποτελέσματα.
Βοήθεια από το εξωτερικό.Προβλήματα: Απίθανο.
Διαπραγματεύσεις για την επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής των δανείων της χώρας.Προβλήματα: Απίθανο.
Στο αδιέξοδο αυτό υπήρχε άλλη μια δυνατότητα. Συνεχής δανεισμός. Αυτή η πολιτική ακολουθήθηκεΠροβλήματα: Ούτε καν τους πέρασε από το μυαλό ότι αυτή η πολιτική θα μπορούσε να έχει ένα οδυνηρό τέλος όπως και είχε. Γιατί δεν πέρασε από το μυαλό τους; Γιατί στο υπόδειγμα του ευρώ δεν μπορεί να υπάρξει κρίση.
Είπαμε, η ελεύθερη αγορά εργασίας, η ελεύθερη αγορά αγαθών και υπηρεσιών, και η ελεύθερη αγορά χρήματος συνιστούν ένα μηχανισμό που αυτορυθμίζεται.
Αυτός είναι και ο ορισμός της ιδανικής παγκοσμιοποίησης που αποτυπώθηκε με την ύπαρξη του ευρώ. Ιδανική παγκοσμιοποίηση υπάρχει μόνο στην ΕΕ και ιδιαιτέρως στην Ευρωζώνη.
Η χώρα παρέμεινε στο ευρώ δανειζόμενη, όχι μόνο ο δημόσιος τομέας, αλλά και ο ιδιωτικός τομέας. Τι συνέβαλε όμως και φθάσαμε στη κρίση του 2008 στην ευρωζώνη, παρά τα αντιθέτως διακηρυσσόμενα, ότι οι κρίσεις στην ελευθερη οικονομία είναι απίθανες και αν υπάρξουν αυτόματα ξεπερνιόνται. Η κρίση του 2008 εκδηλώθηκε με την κατάρρευση της ζήτησης σε παγκόσμιο επίπεδο. Τι συνέβη άραγε;
Πρώτη αιτία: Η απόλυτη, χωρίς περιορισμούς, ελευθερία του τραπεζικού συστήματος. Μια ανήθικη ιστορία.
Οι τράπεζες είναι επιχειρήσεις που πραγματοποιούν κέρδη πουλώντας πιστώσεις ή δάνεια. Οι πιστώσεις που μπορούν να παρέχουν οι τράπεζες είναι απεριόριστες, και δεν ισχύει η κοινή πιστή ότι το χρήμα είναι ορισμένο και άρα το γεγονός αυτό θέτει περιορισμούς στην παροχή δανείων. Οι Τράπεζες δίνουν δάνεια, έστω και αν δεν έχουν ούτε ένα ευρώ κατάθεση, επειδή δημιουργούν το χρήμα μέσω μιας απλής λογιστικής εγγραφής.
Η δημιουργία λοιπόν πιστώσεων εξαρτάται από την προτίμηση ρευστότητας των τραπεζών και από την εμπιστοσύνη που έχουν στους αιτούντες δανεισμό. Άρα όσο πιο πολλά δάνεια παρέχουν οι τράπεζες και καινούργια χρηματοδοτικά μέσα παρέχουν, τόσο πιο μεγάλα θα είναι και τα κέρδη τους. Αλλά αν δανείσουν σε λάθος κράτη, επιχειρήσεις και ανθρώπους που αδυνατούν να αποπληρώσουν το κεφάλαιο και τους τόκους τότε οι τράπεζές θα καταγράψουν μεγάλες ζημίες. Γι αυτό οι τράπεζες είχαν αναπτύξει κριτήρια για να ερευνούν κατά πόσο ένα δάνειο ενέχει τον κίνδυνο της μη αποπληρωμής.
Αλλά με την καθιέρωση της κοινής σοφίας του νεοφιλελευθερισμού, ο μηχανισμός που από την φύση του αυτορυθμίζεται, τα κριτήρια παροχής πιστώσεων χαλάρωσαν. Η θεωρία τους άνοιξε ένα ασφαλή δρόμο για την απληστία και φιλοδοξία των τραπεζιτών, με αποτέλεσμα κάθε κριτήριο πρακτικά να καταργηθεί.
Η θεωρία που προέβαλαν ήταν ότι στην αγορά χρήματος (αλλά και στις άλλες δύο αγορές) η κάθε τράπεζα που συμμετέχει in principio επιδιώκει την μεγιστοποίηση του κέρδους. Είναι σε θέση δε, με βάση τις σημερινές και παρελθούσες τιμές, να γνωρίζει κάθε δυνητική μεταβολή της τιμής στο μέλλον, οποιουδήποτε δανείου, μετοχής, ομολόγου. Με άλλα λόγια, κάθε σημερινή τιμή εμπεριέχει όλους τους κινδύνους που ίσως υπάρξουν στο μέλλον. Η σημερινή τιμή είναι ορθή, εμπεριέχει τον κίνδυνο, και συνεπώς δεν είναι δυνατόν στο μέλλον να υπάρξει αθέτηση υποχρέωσης, πτώχευση ή οποιαδήποτε γενική κρίση. Τα επιτόκιο, (όπως οι μισθοί και τιμές των αγαθών) προσαρμόζονται αυτόματα σε κάθε συνθήκη, εφ όσον κάθε συνθήκη είναι αναμενόμενη και οι τιμές αυτό το αντανακλούν. Πιθανότατα να γίνουν λάθη στις εκτιμήσεις, άλλα σύμφωνα με την θεμελιώδη αυτή θεωρία, οι κίνδυνοι αλληλοεξουδετερώνονται, καθώς υποτίθεται ότι είναι εν πολλοίς ασύνδετοι μεταξύ τους. Δεν συσχετίζονται. Με άλλα λόγια, ο κίνδυνος στην οικονομία είναι ασφαλιστικός και κατά συνέπεια όταν δίνεται ένα δάνειο ο κίνδυνος μη αποπληρωμής του έχει συνυπολογισθεί. Πάσα αβεβαίωτης εξέλειπε.
Δεδομένων όλων αυτών, μπροστά στις τράπεζες ανοίχτηκε ένας ορίζοντας πραγματοποίησης φανταστικών κερδών . Η πηγή των κερδών των τραπεζών είναι τα δάνεια. Δεν υπήρξε κράτος, νοικοκυριό, και εταιρεία που οι τράπεζες δεν τους χτύπησαν την πόρτα για να τους δώσουν δάνειο ασχέτου της πιστοληπτικής του δυνατότητας.
Τι έγινε στην Ευρωζώνη
Το γράφημα που ακολουθεί είναι αυτό που λέμε μια φωτογραφία χίλιες λέξεις. Διηγείται μια ιστορία απίστευτης ανηθικότητας που διαπράχθηκε στις αρχές του 21ου αιώνα στην Ευρώπη. Πιθανότατα είναι ότι πιο ανήθικο έγινε στην ιστορία της Ευρώπης εν καιρώ ειρήνης. Το γράφημα, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, απεικονίζει την απόδοση των δεκαετών ομολόγων από το 1993 έως το 2011.
Ας αρχίσουμε από την χώρα μας και γενικεύουμε μετά. Στο γράφημα την εκπροσωπεί η κόκκινη γραμμή. Αν κοιτάξτε από αριστερά, η χώρα δανειζόταν με επιτόκιο 25%, επιτόκιο που απηχούσε τον κίνδυνο της χώρας. Γύρω στο 1997 η χώρα δανειζόταν με 11%, όπως οι πιο πολλές χώρες της Ευρώπης, ενώ με την είσοδο της στο ευρώ η χώρα μας, όπως και οι υπόλοιπες χώρες της ευρωζώνης δανείζονταν όπως η Γερμανία περίπου.
Σαφώς η πτώση των επιτοκίων είναι φυσικό να επέλθει, σε ένα χώρο που σχεδιάστηκε να μην υπάρξει πληθωρισμός και υποτιμήσεις ή ανατιμήσεις νομισμάτων.
Από την άλλη όμως, ουδείς εχέφρων μπορεί να παραδεχτεί ότι με την έλευση του ευρώ, η Ελλάδα έγινε Γερμανία, ή η Πορτογαλία έγινε Γερμανία και θα δανειζόντουσαν με όρους σχεδόν Γερμανίας. Η Ελλάδα παρέμεινε Ελλάδα, η Ιταλία Ιταλία και η Γερμανία Γερμανία. Καμία χώρα της ευρωζώνης δεν έγινε Γερμανία.
Ακριβώς γι αυτόν τον λόγο υπήρξε ανηθικότητα από πλευράς τραπεζών και της ΕΚΤ ή καλύτερα των αγορών εις βάρος των λαών του Νότου. Ακριβώς γι αυτό τον λόγο το χρέος είναι εντελώς παράνομο. Γιατί οι Τράπεζες εξαπάτησαν και θα δούμε με ποιόν τρόπο.
Αλήθεια, οι αγορές, με ποιά λογική εξίσωσαν με την Γερμανία όλες τις χώρες της Ευρωζώνης, και δάνειζαν τις χώρες με επιτόκιο λίγο πάνω από την Γερμανία; Κάθε κίνδυνος εξέλειπε; Τι συνέβη εδώ και οι εμπορικές τράπεζες αγόραζαν μετά μανίας τα ομόλογα του Νότου; Πως διέγραψαν την αριστερή πλευρά του γραφήματος, δηλαδή τον κίνδυνο από τον χάρτη; Γιατί αγόρασαν τέτοια ομόλογα που η απόδοση τους δεν αντανακλούσε τον κίνδυνο που φέρουν; Γιατί ξαναθυμήθηκαν τον κίνδυνο από το 2008 και μετά, σύμφωνα με το γράφημα. Γιατί δάνειζαν σε επιχειρήσεις και σε πολίτες που ήταν αδύνατον να έχουν πιστοληπτική ικανότητα αντίστοιχη του δανεισμού που υπέγραφαν. Είναι απλό, γιατί το σύστημα αυτορυθμίζεται, αυτό έλεγε η κοινή σοφία.
Όταν ξέσπασε η κρίση.
Το 2008 ξέσπασε η κρίση που εκφράστηκε με κατακόρυφη πτώση της ζήτησης, τότε λοιπόν οι δέκα μεγαλύτερες τράπεζες των ΗΠΑ είχαν εκτεθεί σε τοξικά ομόλογα στο 60% του ΑΕΠ των ΗΠΑ. Όταν η κρίση ήλθε στην Ευρώπη, που λοιδορούσε ως τότε τους Αμερικανούς για ανηθικότητα, αποκαλύφθηκε ότι οι τρεις μεγάλες γαλλικές τράπεζες είχαν εκτεθεί σε δανεισμό ίσο προς 316% του Γαλλικού ΑΕΠ. Οι δυο μεγαλύτερες γερμανικές τράπεζες είχαν ομόλογα ίσο προς το 114% του Γερμανικού ΑΕΠ που το 2011 έφτασαν στο 362% του ΑΕΠ. Η ΙΝG στην Ολλανδία είχε συνάψει δανεισμούς (κατείχε ομόλογα), 211% του Ολλανδικού ΑΕΠ, ενώ οι τέσσερες μεγαλύτερες βρετανικές τράπεζες κρατούσαν ομόλογα 394% του Βρετανικού ΑΕΠ. Στην Ιταλία οι τρεις μεγαλύτερες τράπεζες είχαν εκτεθεί σε δανεισμό ίσο προς το 115% του ΑΕΠ της Ιταλίας. Οι ελληνικές τράπεζες κατείχαν το 25% του χρέους της ελληνικής κυβέρνησης, και το υπόλοιπο 75% γαλλογερμανικές τράπεζες. Το μεγαλύτερο μέρος του ιδιωτικού χρέους ήταν προς το Ελληνικό Δημόσιο, Εφορία, Ασφαλιστικά Ταμεία και δάνεια από ελληνικές τράπεζες.. Πάνω από ένα τρις ευρώ ήταν η έκθεση σε δανεισμό των γαλλικών και γερμανικών τραπεζών στις χώρες του Νότου.
Μα που έβρισκαν όλα αυτά τα χρήματα οι Ευρωπαϊκές Τράπεζες για να δανείζουν; Μα είχαν πάει και στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Τρισεκατομμύρια βραχυχρόνιου δανεισμού άντλησαν οι μεγάλες τράπεζες της Ευρώπης από τις ΗΠΑ για να χρηματοδοτήσουν μακροπροθέσμως τον ιδιωτικό τομέα, τον δημόσιο τομέα και το έλλειμμα ισοζυγίου πληρωμών χωρών της Ευρωζώνης. Όταν ξέσπασε η θύελλα στην Αμερική και έκλεισαν οι κάνουλες της εύκολης χρηματοδότησης, αποκαλύφθηκε η διαφθορά των ευρωπαίων τραπεζιτών και το έγκλημα που διέπραξαν εναντίον των ευρωπαίων πολιτών.
Μα τι ακριβώς έγινε και ξέσπασε η τραπεζική κρίση του 2008;
Όταν οι τράπεζες δανείζουν, τα χρήματα της αποπληρωμής του δανεισμού θα προέλθουν από το ΑΕΠ. Άρα οι τράπεζες δανείζοντας διεκδικούν όλο και πιο πολύ μέρος του ΑΕΠ. Ο δανεισμός στο τέλος θα πρέπει να εξοφληθεί από την πραγματική οικονομία. Αν η πραγματική οικονομία δεν αναπτύσσεται πιο γρήγορα από την οικονομία της δημιουργίας αξιών ενεργητικού (δάνεια, ποικίλα χρεόγραφα, ομόλογα, μετοχές, σπίτια), που δεν αναφέρονται στην πραγματική οικονομία, με άλλα λόγια, αν οι επενδύσεις στην πραγματική οικονομία δεν είναι μεγαλύτερες από τις αποταμιεύσεις αλλά το αντίθετο, τότε η συνολική ζήτηση, κάποια στιγμή και αιφνιδίως θα αρχίσει να συρρικνώνεται, η ανεργία θα αυξάνεται και θα έχουμε επιμένουσα κρίση, επειδή όλοι θα έχουν βρεθεί καταχρεωμένοι, τράπεζες μεταξύ τους, ιδιωτικός τομέας, εξωτερικός τομέας και κράτη.
Δεύτερη αίτια: Ανισότητα στην κατανομή εισοδημάτων και πλούτου.
Αλλά γιατί δεν αναπτύχθηκε ταχύτερα η πραγματική οικονομία με άλλα λόγια γιατί υπήρξε στασιμότητα στο ρυθμό της ανάπτυξης; Η αιτία είναι ότι από της δεκαετία του 1980 σε Αμερική, Αγγλία και Ευρώπη και γενικά σε παγκόσμιο επίπεδο, οι μισθοί των εργαζομένων έπαψαν να ακολουθούν την παραγωγικότητα της εργασίας, με δικαιολογία την καταπολέμηση του στασιμοπληθωρισμού. Το αποτέλεσμα ήταν μυθώδη ποσά κάθε μήνα να πηγαίνουν από τους μισθούς των εργαζομένων στις Τράπεζες και σε άλλους κεφαλαιούχους και μέσω αυτών στους μετόχους και στα υψηλά κλιμάκια των Διοικήσεων.
O παρακάτω πίνακας είναι αποκαλυπτικός και αφορά στις χώρες της ευρωζώνης
Η μπλε στο πρώτο διάγραμμα και κίτρινη γραμμή στο δεύτερο διάγραμμα, αντιπροσωπεύουν τις πραγματικές αμοιβές των εργαζομένων ενώ η μωβ στο πρώτο και γαλάζια στο δεύτερο, την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας. Την διαφορά την εισέπραξαν οι τράπεζες και οι κεφαλαιούχοι. Αδυσώπητο το κυνήγι της εργασίας από το κεφάλαιο. Τα γραφήματα είναι αποκαλυπτικά.
Χώρες της Ευρωζώνης (1980-2017)
Ευρωζώνη 1980-2000
Το ίδιο συνέβη και στις ΗΠΑ
Η μακροχρόνια πίεση για αναδιανομή του πλούτου από τους πλούσιους στους φτωχότερους ευφυώς απορριπτόταν με βάση τον ισχυρισμό ‘ότι η παλίρροια σηκώνει όλα τα σκάφη’, που σημαίνει ότι αν οι πλούσιοι γίνουν πλουσιότεροι, τότε και οι φτωχοί θα πάνε καλύτερα, που από τα δεδομένα στατιστικά στοιχεία τα τελευταία 30 χρόνια, ο ισχυρισμός αποδεικνύεται ψευδής.
Από την άλλη η συσσώρευση του πλούτου σε λίγους, απλώς αύξανε τις αποταμιεύσεις που δεν συνεισφέρουν στην αύξηση του ΑΕΠ. Όπως άλλωστε και οι αγοροπωλησίες χρηματοοικονομικών προϊόντων συνέβαλαν στο να δημιουργηθούν φούσκες, αυξήσεις στις τιμές μετοχών, ομολόγων, σπιτιών, όχι μόνο δεν συνέβαλαν στην αύξηση του ΑΕΠ αλλά αντίθετα προετοίμαζαν την κρίση του 2008.
Από την άλλη οι πτωχοί και η μεσαία τάξη είναι μεγάλοι καταναλωτές. Αλλά το διαθέσιμο εισόδημα, εισόδημα μετα την καταβολή φόρων, όλο και μειωνόταν και δεν ήταν επαρκές να στηρίξει την συνολική ζήτηση. Παρ΄ όλα αυτά η κατανάλωση δεν μειώθηκε και ούτε η ανεργία αυξήθηκε. Τι συνέβη;
‘Όπως τονίστηκε παραπάνω τα μεγάλα κέρδη οδήγησαν σε εκπληκτικά κεφαλαιακά κέρδη και στην αύξηση των τιμών των ακινήτων. Αφού οι τιμές αυξάνονταν, οι τράπεζες δάνειζαν ακόμα πιο πολύ τα νοικοκυριά, και έτσι η ανάπτυξη στηρίχτηκε στην κατανάλωση που ηταν προϊόν δανεισμού με την ενθάρρυνση των τραπεζών. Με άλλα λόγια η ελεύθερη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος, μετέβαλε το πρότυπο ανάπτυξης του κεϋνσιανού καπιταλισμού, που στηριζόταν στις δαπάνες του κράτους, στις επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα και στους υψηλούς πραγματικούς μισθούς. Αντ’ αυτού η ανάπτυξη στηρίχθηκε στον υπερδανεισμό των νοικοκυριών επειδή οι χρηματιστηριακές τιμές και οι τιμές των σπιτιών αυξάνονταν.
Αυξανομένης της παραγωγικότητας αντί οι εργαζόμενοι να ανταμειφθούν με αύξηση των πραγματικών τους μισθών βρέθηκαν καταχρεωμένοι.
Ο καταναλωτικός δανεισμός, ο δανεισμός για την αγορά σπιτιών και ο δανεισμός για την αγορά χρηματοοικονομικών προϊόντων είχε στην αρχή θετική επίπτωση στην οικονομία αλλά μεσοπρόθεσμα η ανάπτυξη αυτή είναι μη βιώσιμη. Μπορούσαν οι τράπεζες να δανείζουν όσο οι τιμές των στοιχείων ενεργητικού αυξάνονταν. Αλλά έρχεται μια στιγμή που ο ιδιωτικός τομέας με το εισόδημα του δεν μπορεί να δανειστεί πιο πολύ και οι τιμές δεν είναι δυνατόν να αυξάνονται διαρκώς. Αυτός ο συνδυασμός αποκάλυψε την ευθραυστότητα του τραπεζιτικού τομέα παρά τα σοφά μοντέλα που είχαν ανακαλύψει και εφαρμόσει οι νεοφιλελεύθεροι.
Τρίτη αιτία: Ελεύθερο Εμπόριο
Ένας άλλος παράγων που οδήγησε στην αύξηση της ανισότητας των εισοδημάτων και του πλούτου ησαν οι τεράστιες εξαγωγές της Γερμανίας, της Ιαπωνίας, της Κίνας και άλλων χωρών. Θα σταθώ στη Γερμανία.
Η Γερμανία είναι μια δυναμική εξαγωγική χώρα επειδή έχει την ικανότητα να παράγει υψηλής ποιότητας προϊόντα και υπηρεσίες τα οποία ζητούνται διεθνώς. Δεν υπάρχει παραγωγικός τομέας της γερμανικής οικονομίας που δεν είναι εξαγωγικός. Το ίδιο ισχύει για την Αυστρία και την Ολλανδία. Αλλά οι μεγάλες εξαγωγές δεν συνιστούν πρόβλημα.
Το πρόβλημα εγείρεται όταν οι εξαγωγές της Γερμανίας είναι μεγαλύτερες από τις εισαγωγές της από τους εμπορικούς της εταίρους. Αυτή η διαρκής ανισορροπία είναι η αιτία να δημιουργηθούν χρέη στις χώρες που συνεργάζονται εμπορικά με την Γερμανία. Οι αποπληρωμή αυτών χρεών όμως, απορροφούν τεράστια ποσά τα οποία μειώνουν την ενεργό ζήτηση στις χώρες που χρωστούν. Η Ελλάδα έφθασε στο σημείο αδυναμίας αποπληρωμής των δανείων της.
Το ερώτημα που τωρα τίθεται είναι γιατί η Γερμανία εξάγει πιο πολλά απ’ ότι εισάγει; Η Γερμανία παράγει πλεονάσματα από τις εξαγωγές της, επειδή, με στόχο να επικυριαρχείσει στη ευρωζώνη, από το 2000 πάγωσε τους μισθούς των εργαζομένων, καίτοι η παραγωγικότητα αύξανε χρόνο με τον χρόνο, προσφέροντας έτσι προϊόντα με ακόμα πιο ανταγωνιστικές τιμές από τους διεθνείς ανταγωνιστές της. Έτσι η αναδιανομή του εισοδήματος από τους εργαζόμενους στους κεφαλαιούχος, απέτρεψε την πτώση της ζήτησης στη Γερμανία αφού αυτή αναπληρώθηκε από τις εξαγωγές της. Το παρακάτω διάγραμμα είναι αποκαλυπτικό.
Αλλά ο μηχανισμός αυτός, όπως ήδη τονίστηκε, που τόσο καλό κάνει στην Γερμανία ήταν η αιτία που η Ιταλία η Γαλλία, η Ισπανία, η Ελλάδα και άλλες χώρες να έχουν οικονομική στασιμότητα. Ο πρώτος λόγος ήταν δεν μπορούσαν να συμπιέσουν τους μισθούς και επακόλουθο αυτού ήταν να μην μπορουν να συμπιέσουν το εργατικό κόστος. Παγιδευμένες όλες οι χώρες σε ένα ισχυρό νόμισμα το ευρώ, βρέθηκαν με υψηλά ελλείμματα απέναντι στη Γερμανία, Αυστρία και Ολλανδία που ακολούθησαν την ίδια πολιτική.
Συνοψίζοντας: ‘Τα νοικοκυριά επωφελήθηκαν από το χαμηλό ποσοστό ανεργίας, τα φθηνά consumer goods and ready credit.καταναλωτικά αγαθά και τις εύκολες πιστώσεις. Businesses benefited from lower borrowing costs. Οι επιχειρήσεις επωφελήθηκαν από το χαμηλότερο κόστος δανεισμού. Bankers Οι Τραπεζίτες were earning bumper bonuses and expanding their business around the world. κέρδιζαν τεράστια μπόνους και επεξέτειναν τις δραστηριότητες τους σε όλο τον κόσμο. The government Οι κυβερνήσεις benefited from high tax revenues enabling them to increase public spending on schools andεπωφελήθηκαν από τις υψηλά φορολογικά έσοδα που τους επέτρεπαν να αυξήσουν τις δημόσιες δαπάνες. Αυτό ήταν αναμενόμενο να δημιουργεί μια ψυχολογία της άρνησης να δεις την πραγματικότητα του τι υπηρετείς. It was a cycle fuelled, in significantΉταν ένας κύκλος, που τροφοδοτήθηκε όχι με αρετή αλλά με σημαντικές ποσότητες measure, not by virtue but by delusion.αυταπάτης’ που νομίζεις ότι είναι καλό για τον καθένα είναι καλο και για το σύνολο. Λάθος σύνθεση. Έτσι η θεματική πτώση της ζήτησης έκανε την εμφάνισή της.
Ο ερχομός της Λιτότητας/Οι έντρομοι Ηγέτες μας
Δεδομένων όλων αυτών, το 2008 οι τράπεζες βρέθηκαν με διπλό πρόβλημα. Σε κρίση φερεγγυότητας, δηλαδή στο κατά πόσο είχαν επαρκές κεφάλαιο να καλύψουν τα κόκκινα τους δάνεια, και σε κρίση ρευστότητας, δηλαδή στο κατά πόσο είχαν επαρκείς αξίες άμεσα ρευστοποιήσιμες, για να καλύψουν τις τρέχουσες υποχρεώσεις τους. Ήταν βαρέλι δίχως πάτο.
Τότε έντρομοι οι ηγέτες της Ευρώπης και οι τραπεζίτες κατάλαβαν ότι δεν είχαν τα μέσα και τους τρόπους να αντιμετωπίσουν την κρίση.
Αντιλήφθηκαν ότι η ΕΚΤ είναι τράπεζα μαϊμού, που σαν στόχο είχε μόνο να μας σώσει από ένα καλπάζοντα πληθωρισμό τύπου Γερμανίας του 1923 ή Ζιμπάμπουε, κάτι που ήταν εκτός πραγματικότητας. Όπως ήταν και είναι φτιαγμένη, δεν μπορούσε να σώσει ούτε μια τράπεζα από την πτώχευση, ούτε ένα κράτος. Δεν ήταν και δεν είναι μια πραγματική κεντρική τράπεζα που θα μπορούσε να σταθεροποιήσει το σύστημα. Δεν μπορούσε –και τωρα προσπαθεί κατά παράβαση του καταστατικού της- να ασκήσει την λειτουργία του lender-of-last-resort όπως η FED στην Αμερική ή η Τράπεζα της Αγγλίας ή κάθε σοβαρή Κεντρική Τράπεζα σε όλο τον κόσμο.
Υποθέτω ότι μερικοί ηγέτες θα θυμήθηκαν ότι είχαν παραδώσει τις πρέσες εκτύπωσης εθνικού νομίσματος και την ανεξάρτητη νομισματική πολιτική, που ήταν το αμορτισέρ απορρόφησης των κραδασμών της οικονομίας και της προσαρμογής της στη διεθνή οικονομία.
Τελικά κατάλαβαν ότι το τραπεζικό σύστημα σε κάθε χώρα της ευρωζώνης είχε γίνει τόσο μεγάλο που η κάθε μια χώρα χωριστά δεν θα μπορούσε από μόνη της να σώσει το τραπεζικό της σύστημα.
Αφού οι ηγέτες μας βρεθήκαν στην κατάσταση να μην μπορούν να πληθωρίσουν για να αποφύγουν το πρόβλημα στο οποίο περιήλθαν (είπαμε είχαν παραδώσει τις εκτυπωτικές πρέσες στη Γερμανία), να μην μπορούν να υποτιμήσουν για να αποφύγουν το πρόβλημα (είπαμε δεν υπήρχε εθνικό νόμισμα), τους απέμενε ή να πτωχεύσει η Ευρώπη, ή να εφαρμοστεί γενική λιτότητα σε όλη την Ευρώπη για να σωθούν οι Τράπεζες. Αποφάσισαν το δεύτερο. Τα οικονομικά της απάτης μας οδήγησαν στα ζόμπι οικονομικά της λιτότητας
Η έκρηξη λοιπόν του υπερδανεισμού των χωρών της Ευρωζώνης και του ιδιωτικού τους τομέα είναι το σύμπτωμα και όχι η αιτία της λιτότητας που ζούμε σήμερα. Η αιτία είναι αυτό καθ’ αυτό το ευρώ, και το όλο οικοδόμημα που δημιούργησε το τραπεζικό σύστημα με τους πολιτικούς.
Η δικαιολογία για την λιτότητα
Αλλά αυτό έπρεπε να δικαιολογηθεί. Ενώ σε όλο τον κόσμο η κρίση αποδόθηκε στην πτώση της ζήτησης, με αποτέλεσμα την πτώση των ΑΕΠ, στην ευρωζώνη το αφήγημα της κρίσης ήταν διαφορετικό. Και δεν μπορούσε να είναι αλλιώς. Ποιός πολιτικός θα τολμούσε να πει στους ευρωπαίους πολίτες ότι τα εισοδήματα σας θα συρρικνωθούν για να σώσουμε τις τράπεζες.
Έτσι οι ευρωπαίοι πολιτικοί, οικονομολόγοι, δημοσιογράφοι, τραπεζίτες, ΜΜΕ, προπαγάνδισαν άλλο αφήγημα για την κρίση. Οι κυβερνήσεις δανείστηκαν υπερβολικά και οι λαοί έζησαν πέραν των δυνατοτήτων τους, και συνεπώς θα πρέπει τώρα να ‘σφίξουν τις ζώνες τους’ έτσι ώστε η οικονομίες να επανέλθουν σε ισορροπία. Όπως κάθε ιδιώτης που θα πρέπει να πληρώνει τις πιστωτικές του κάρτες άμεσα θα πρέπει να κάνει ‘οικονομία’, έτσι και τα κράτη για να πληρώσουν τα υπερβολικά τους δάνεια, θα πρέπει να κάνουν ‘οικονομία’. Επιπρόσθετα για να είναι αποτελεσματική αυτή η πολιτική, θα πρέπει να γίνουν μεταρρυθμίσεις και ειδικά στην αγορά εργασίας, όπου τα μεροκάματα θα πρέπει να γίνουν ευέλικτα, και η αγορά εργασίας να καταστεί πλήρως ελεύθερη.
Στην ερώτηση ‘μα οι τράπεζες δάνειζαν με βάση την σοφία των αγορών όπου κρίση δεν είναι δυνατόν να υπάρξει’. Απάντηση δεν υπήρξε γιατί δεν επετράπη ποτέ δημόσια να τεθεί αυτή η ερώτηση στη δημοκρατική Ευρωζώνη.
Μέρος Δεύτερο
Ο ερχομός της Τρόικα/Στόχοι των Μνημονίων
Έτσι ήλθε η Τρόικα για να επιβάλει την λειτουργική λογική των πραγμάτων, που αναφέρθηκε παραπάνω, στο πως το υπόδειγμα λειτουργεί σε περίπτωση κρίσης. Ποίοι είναι οι στόχοι των μνημονίων;
Ο Δημόσιος Τομέας να δημιουργεί δημοσιονομικά πλεονάσματα για να πληρώνει το χρέος της χώρας, δηλαδή τα έσοδα/φόροι (Τ) του κράτους να είναι μεγαλύτερα από τις δαπάνες του (G). Η θετική διαφορά (Τ-G) ονομάζεται πλεόνασμα του Δημόσιου Τομέα.Οίκοθεν νοείται ότι αν επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι θα ανέλθει το ΑΕΠ θα μειωθεί η ανεργία, τα χρέη θα αποπληρώνονται κανονικά, δημόσια και ιδιωτικά και θα μειώνονται, αφού η χώρα δεν θα έχει ανάγκη από περαιτέρω δανεισμό, και τέλος η χώρα θα γίνει εξαγωγική και θα βρίσκει ευρώ πανεύκολα.
O Ιδιωτικός Τομέας επίσης να δημιουργεί πλεονάσματα έτσι ώστε να μειώνει τα χρέη του. Δηλαδή οι αποταμιεύσεις (S) του ιδιωτικού τομέα να είναι μεγαλύτερες από τις επενδύσεις/(δαπάνες) (Ι) του. Η θετική διαφορά (S–I) ονομάζεται πλεόνασμα του Ιδιωτικου Τομέα
Ο Εξωτερικός Τομέας να καταστεί και αυτός πλεονασματικός, δηλαδή οι εξαγωγές της χώρας (X) να είναι μεγαλύτερες από τις εισαγωγές (M) της. Η θετική διαφορά (Χ-Μ) ονομάζεται πλεόνασμα του Εξωτερικού Τομέα της οικονομίας.
Το ερώτημα που εγείρεται είναι, τι πολιτικές θα πρέπει να ακολουθηθούν για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι.
Δραστική μείωση των κρατικών δαπανών με ότι αυτό συνεπάγεται, για την δημιουργία πλεονασμάτων που θα αποπληρώνουν άνετα τα χρέη της χώρας, χωρίς να απαιτείται και επιπρόσθετος δανεισμός. Αν αυτό δεν είναι αρκετό θα πρέπει να αυξηθεί και η φορολογία. Στο υπόδειγμα του ευρώ οι φόροι του δημοσίου χρηματοδοτούν τις δαπάνες του.Αυτά εν συνόψει εκφράζουν τα μνημόνια που ταυτόχρονα αντανακλούν την θεωρία του νεοφιλελευθερισμού και την πολιτική πρακτική της ευρωζώνης για κάθε χώρα.
Μείωση δαπανών του ιδιωτικού τομέα με στόχο την δημιουργία αποταμιεύσεων/πλεονασμάτων για την αποπληρωμή των χρεών του ιδιωτικού τομέα αλλά και για την χρηματοδότηση των επενδύσεων, εφ΄όσον στο υπόδειγμα οι αποταμιεύσεις χρηματοδοτούν τις επενδύσεις.
Μείωση μισθών, ημερομισθίων, συντάξεων για να ανέλθει η παραγωγικότητα της οικονομίας και να μειωθεί το μοναδιαίο κόστος της παραγωγής του ΑΕΠ έτσι ώστε η χώρα να γίνει εξαγωγική.
Και τέλος να γίνουν μεταρρυθμίσεις από μέρους της Εκτελεστικής Εξουσίας, του Κοινοβουλίου και της Δικαιοσύνης το κράτος να αυτοπεριοριστεί, η αγορά εργασίας να γίνει ελαστική, και αναθεωρήσεις όπου αλλού απαιτούνται, έτσι ώστε να μην παρεμποδίζεται η λειτουργία του μηχανισμού της ελεύθερης οικονομίας.
Δώδεκα χρόνια εφαρμογής των Μνημονίων.
Διατομεακό Ισοζύγιο Ελληνικής Οικονομίας
Μετά από 12 χρόνια εφαρμογής των μνημονιακών πολιτικών ο παραπάνω πίνακας μας δείχνει ότι κανένας από τους τρεις κύριους στόχους δεν ικανοποιήθηκε. Οι τρεις τομείς της οικονομίας δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν διαρκή και βιώσιμα πλεονάσματα.
Ο δημόσιος τομέας (πράσινη ένδειξη) παρουσίασε ισχνά πλεονάσματα τα χρόνια 2016-2019, τα οποία όμως αντισταθμίστηκαν από μεγαλύτερα ελλείμματα του ιδιωτικού τομέα (μπλε ένδειξη) την ίδια περίοδο, περίοδο του Σύριζα, που τα μνημόνια εφαρμόστηκαν με θρησκευτική ευλάβεια. Τέλος, όλα αυτά τα χρόνια, το ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών (κίτρινη ένδειξη) ήταν πάντα θετικό υπέρ των εμπορικών μας εταίρων και ποτέ αρνητικό. Με άλλα λόγια οι εισαγωγές μας ήσαν μεγαλύτερες από τις εξαγωγες μας. Η χώρα δεν έγινε εξαγωγική. Είχαμε μια καθολική αποτυχία των μνημονιακών πολιτικών.
Ο παραπάνω πίνακας, που θα τον ερμηνεύσουμε παρακάτω, μας επιτρέπει να πούμε, ότι δεν υπάρχει οικονομικός δείκτης που να μην είναι χειρότερος από το 2010 που εφαρμόστηκαν τα μνημόνια. Το χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, συνολικά αυξήθηκε, το ΑΕΠ μειώθηκε, η κατανάλωση μειώθηκε, οι αποταμιεύσεις μειώθηκαν, οι επενδύσεις επίσης, οι ανεργία παραμένει κυρίαρχο πρόβλημα, οι εργατικοί μισθοί μειώθηκαν όπως και τα κέρδη των επιχειρήσεων.
Αλλά όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά αριθμοί που όμως δεν αποτυπώνουν την πραγματική δυστυχία της κοινωνίας που ζει υπό ένα σκληρό νεοφιλελευθερο καθεστώς που στόχο έχεις την προστασια του ευρώ και τον πλούτο ολίγων και των παρατρεχάμενών τους.
Η ανεργία πέραν του γεγονότος ότι προκαλεί μόνιμη μείωση της παραγωγής, είναι συνδεδεμένη με την ανασφάλεια, την υπερχρέωση των νοικοκυριών και την φτώχεια. Είναι συνδεδεμένη με την οικογενειακή βία, με την κοινωνική βία, με την αύξηση της εγκληματικότητας, με την έξαρση της διαφθοράς, με την διάδοση των ναρκωτικών, με την μείωση του πληθυσμού, με την κακή διατροφή, με τον διαχωρισμό της κοινωνίας, με τον ρατσισμό, με την αύξηση του κοινωνικού μίσους, με την καταρράκωση της ατομικής και εθνικής αξιοπρέπειας, με την χαμηλή αυτοεκτίμηση των πολιτών και με ένα τραγικό φόβο για το μέλλον και με πολλά άλλα θλιβερά. Η μνημονιακή υποχρέωση αυτοδιάλυσης του κράτους συνεπάγεται κακή υγεία, χαμηλού επιπέδου παιδεία, ανύπαρκτη κοινωνική πολιτική, και επισφαλή άμυνα. Τέλος η εφαρμογή των μνημονίων αποτέλεσε το έναυσμα για να ξενιτευτούν 425 χιλ. νέοι, επιστήμονες κυρίως, σε άλλες χώρες και εκεί να συνεισφέρουν στα ΑΕΠ των χωρών αυτών.
Από την άλλη η καθεστηκυία τάξη, κεφαλαιούχοι, τραπεζίτες, πολιτικοί με όλα τα παρελκόμενα τους ΜΜΕ, δημοσιογράφους, διανοούμενους κά γίνονται ακόμα πιο σκληροί, βίαιοι και διεφθαρμένοι. Από την μία να διαβεβαιώνουν ότι δεν υπάρχει άλλη οδός να πορευτούμε και από την άλλη να καταγγέλλουν αυτούς που το αμφισβητούν, ως χυδαίους λαϊκιστές, φασίστες, κουμουνιστές και άλλα τέτοια και να καλούν τον λαό να τους απομονώσει. Ο λαός βρίσκεται σε πλήρη σύγχυση. Η Δημοκρατία είναι σε μεγάλο κινδυνο και κατά ένα μεγάλο ποσοστό έχει ακυρωθεί.
Αλλά ‘Οι άνθρωποι οπλισμένοι πιά με πολύ φαρμάκι μέσα τους, άλλοι πνιγμένοι στα χρέη, άλλοι έχοντας χάσει τα πολιτικά τους δικαιώματα (είναι στην ξεφτίλα της ανημποριάς) και άλλοι έχοντας πάθει και τα δύο αυτά, με το μίσος να βράζει μέσα τους, σχεδιάζουν άσχημα πράγματα για εκείνους που τους πήραν την περιουσία, ..με την λαχτάρα του ξεσηκωμού στην ψυχή’ ( Πολιτεία Πλάτωνος 555e).
Όλοι ας προσέχουν την βεβαιότητα τους, ότι η πολιτική οικονομία είναι ένα νευτώνειος μηχανισμός.
Βέβαια σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι να αναλύσει αυτά τα φαινόμενα, αλλά είναι άρθρο έκκληση στους κοινωνικούς επιστήμονες, αυτά τα φαινόμενα να τα αναλύσουν και να ανιχνεύσουν την ρίζα της προέλευσης τους.
Γιατί απέτυχαν τα Μνημόνια
Αν τεθεί αυτό ερώτημα σε ένα σοβαρό νεοφιλελεύθερο γιατί δεν απέδωσε η λιτότητα θα σας πει, αν είναι ειλικρινής, ότι το κράτος δεν διαλύθηκε επαρκώς και ότι οι μισθοί δεν μειώθηκαν επαρκώς. Δέστε το στην Έκθεση Πισσαρίδη. Τώρα αν ρωτήσετε ένα πολιτικό της Βουλής θα σας πει ότι δεν εγιναν οι μεταρρυθμίσεις που έπρεπε και ανάθεμα αν καταλαβαίνει τι λέει.
Ας δούμε τώρα τι πραγματικά συνέβη με την βοήθεια ενός απλού μοντέλου που στηρίζεται σε απλές πραγματικές υποθέσεις και ονομάζεται Διατομεακό Ισοζύγιο της Οικονομίας (sectoral balance).
Το Εθνικό Εισόδημα/Δαπάνη μπορούμε να το δούμε από δυο πλευρές. Από την πλευρά της δαπάνης και από την πλευρά της χρήσης του εισοδήματος που παρήχθη.
Ο παρακάτω πίνακας μας δίνει την εξέλιξη του ΑΕΠ από πλευράς δαπανών.
Ο πίνακας απεικονίζει την εξέλιξη του ΑΕΠ και των στοιχείων που το συνιστούν, τα έτη των μνημονίων.
ΑΕΠ= C + I + G + (X – M)
που σημαίνει ότι το (ΑΕΠ) αποτελείται από το άθροισμα της τελικής δαπάνης για κατανάλωση (C), συν την δαπάνη για επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα (Ι), συν τις συνολικές κρατικές δαπάνες (G), συν την διαφορά εισαγωγών (Μ) εξαγωγών (Χ) ή πιο ακριβέστερα συν το έλλειμμα ή περίσσευμα του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών (Χ-Μ).
Ο παρακάτω πίνακας μας δίνει το ΑΕΠ από την πλευρά των πόρων του. Ο πίνακας μας λέει ότι ένα μέρος του ΑΕΠ τα νοικοκυριά το καταναλώνουν (C), ένα άλλο μέρος το αποταμιεύουν (S), και με ένα άλλο μέρους πληρώνουν φόρους (Τ).
Συνεπώς μπορούμε να πούμε ότι C + I + G + (X – M) = C + S + T που δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια λογιστική απεικόνιση από πλευράς πηγής και διάθεσης του ΑΕΠ.
Η εξίσωση αυτή είναι αληθής εξ ορισμού, ασχέτως οικονομικής σχολής σκέψης, ιδεολογίας, χρόνου, τόπου, κράτους ή μορφής πολιτεύματος, είναι παγκοσμίου ισχύος, είναι μια λογιστική απεικόνιση που όλους μας ενώνει.
Την εξίσωση C + I + G + (X – M) = C + S + T μπορούμε να την γράψουμε (G–T) + (I–S) + ( X–M) =0
Τι έχουμε εδώ τώρα. Έχουμε και τους τρείς τομείς της οικονομίας μαζί από την πλευρά των δαπανών τους και από την πλευρά των εσόδων τους.
Η παράσταση (G–T), εκπροσωπεί τον δημόσιο τομέα της οικονομίας και απεικονίζει την καθαρή θέση του δημόσιου τομέα. Όταν οι δαπάνες (G) είναι μεγαλύτερες των εσόδων/φόρων (Τ), δηλαδή (G>T), τότε ο δημόσιος τομέας έχει έλλειμμα, δηλαδή δανείζεται, δημιουργεί χρέος. Αν (G<T) ο δημόσιος τομέας έχει περίσσευμα που αποτελεί την καθαρή αποταμίευση του κράτους, που σημαίνει ότι το κράτος έχει πλεόνασμα.Συνοψίζοντας:
Το παράσταση (I–S) εκπροσωπεί τον ιδιωτικό τομέα, νοικοκυριά και επιχειρήσεις και η διαφορά εκφράζει την καθαρή θέση του ιδιωτικού τομέα. Αν οι επενδυτικές δαπάνες του ιδιωτικού τομέα (Ι) είναι μεγαλύτερες από τις αποταμιεύσεις του (S), δηλαδή (I>S), τότε ο ιδιωτικός τομέας έχει έλλειμμα, δηλαδή δανείζεται, δημιουργεί χρέος για να επενδύσει. Αντίθετα όταν αποταμιεύσεις των νοικοκυριών είναι μεγαλύτερες από τις συνολικές δαπάνες του ιδιωτικού τομέα ((S>Ι), τότε ο ιδιωτικός τομέας έχει περίσσευμα.
Η παράσταση (X–M) απεικονίζει την σχέση της ημεδαπής οικονομίας με τον υπόλοιπο κόσμο και η διαφορά απεικονίζει την καθαρή θέση του εξωτερικού τομέα. Όταν οι εξαγωγές της χώρας (Χ) είναι μεγαλύτερες από τις εισαγωγές (Μ), δηλαδή (Χ>Μ), τότε ο εξωτερικός τομέας της χώρας έχει περίσσευμα, δηλαδή αποταμιεύει η χώρα σε ξένο νόμισμα την διαφορά (Χ-Μ), ενώ αν (Χ<Μ), δηλαδή οι εισαγωγές είναι μεγαλύτερες από τις εξαγωγές, το ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών έχει έλλειμμα, δηλαδή δανείζεται, δημιουργεί χρέος, ενώ οι ξένες χώρες αποταμιεύουν στο δικό μας νόμισμα, τους χρωστάμε.
Η εξίσωση μας δείχνει την αλληλεξάρτηση των τομέων της οικονομίας. Eφ’ όσον (T–G) + (S–I) + (M–X) = 0, αποκλείεται ταυτοχρόνως και οι τρεις τομείς της οικονομίας να έχουν έλλειμμα ή και οι τρεις να έχουν περίσσευμα. Αν κάποιος τομέας έχει έλλειμμα, τότε κάποιος άλλος ή και οι άλλοι δύο τομείς θα έχουν περίσσευμα. Και αντιστρόφως. Είναι απλή αριθμητική.Ας το δούμε αυτό στην πράξη.
Η εξίσωση (T–G) + (S–I) + ( M–X) =0 είναι εξίσωση που ισχύει εκ των υστέρων. Δεν γνωρίζουμε το αποτέλεσμα της αντίδρασης των τομέων της οικονομίας στην εφαρμογή μιας πολιτικής. Με άλλα λόγια δεν γνωρίζουμε πως θα αντιδράσει ο ιδιωτικός τομέας ή εξωτερικός τομέας σε μια απόφαση του κράτους να έχει πλεόνασμα (G>T). Αλλά όποια και αν είναι η αντίδραση τους στο τέλος η εξίσωση (T–G) + (S–I) + ( M–X) =0 θα ισχύσει.
Οι μεταβλητές C, G, I, X, εκφράζουν την δαπάνη που δημιουργεί εισόδημα, απασχόληση, αύξηση του ΑΕΠ, η μείωση τους το αντίθετο, ενώ οι μεταβλητές S, T, M, εκφράζουν εισόδημα που αποτελεί διαρροή της ζήτησης και κατά συνέπεια η αύξηση τους μεγεθύνει την ανεργία και μειώνει το εθνικό εισόδημα.
Ο παραπάνω πίνακας μας δίνει την εξέλιξη του διακλαδικού ισοζύγιο των της ελληνικής οικονομίας τα έτη 2010-2021 σε ποσοστά % επί του ΑΕΠ, δηλαδή την εξίσωση (T–G) + (S–I) + ( M–X) =0 (παραθέτω πάλι τον πίνακα για την απρόσκοπτη ανάγνωση του κειμένου).
Ας πάρουμε το έτος 2010. Ο δημόσιος τομέας παρουσίασε έλλειμμα (Τ-G)=-9,6 % του ΑΕΠ. Το έλλειμμα όμως αυτό, χρηματοδότησε, έως το τελευταίο ευρώ, το περίσσευμα του ιδιωτικού τομέα (S-I)=+3,5% επι του ΑΕΠ και το περίσσευμα των εταίρων μας από τις εμπορικές μας συναλλαγές που διαμορφώθηκε στο (Χ-Μ)=+6,1% του ΑΕΠ. Αν προσθέσουμε (Τ-G=-9,6)+(S-I=+3,5)+(X-M=+6,1)=0.
Ας πάρουμε το έτος 2019 οπου (Τ-G)=+1% του ΑΕΠ, δηλαδή εδώ έχουμε το πολυδιαφημισμένο πλεόνασμα. Αυτό το πλεόνασμα συν το πλεόνασμα των εταίρων μας του εξωτερικού τομέα (Χ-Μ)=+1,8% του ΑΕΠ, το χρηματοδότησε έως το τελευταίο ευρώ το έλλειμμα του ιδιωτικού τομέα (S-I)=-2,8% του ΑΕΠ. Και εδώ αν προσθέσουμε το έλλειμμα με τα περισσεύματα το άθροισμα θα είναι μηδέν.
Ας θυμηθούμε για μια στιγμη τους στόχους των μνημονίων. Δημόσιος, ιδιωτικός και εξωτερικός τομέας ταυτόχρονα να παράγουν πλεονάσματα.
Εδώ έχουμε το πρώτο τραγικό θεωρητικό λάθος της Τρόικα που επαληθεύτηκε στην πράξη. Είναι αδύνατον, όπως παραπάνω διευκρινίστηκε, ταυτόχρονα και οι τρεις τομείς της οικονομίας να έχουν περίσσευμα. Αν ένα τομέας έχει περίσσευμα τότε οι άλλοι δύο τομείς ή ο ένας θα έχει οπωσδήποτε έλλειμμα. Άρα ευθύς εξαρχής υπήρξε λάθος στόχευση. Δεν μπορεί και οι τρεις τομείς της οικονομίας να έχουν περίσσευμα ή έλλειμμα ταυτοχρόνως. Ο στόχος δεν είναι εφικτός, δεν γίνεται.
Αλλά ας δούμε λιγο βαθύτερα το θέμα της αλληλοεπίδρασης των τομέων της οικονομίας 2010-2021 και να δούμε πως καταλήγεις ενώ κυνηγάς πλεονάσματα να βρίσκεσαι μετά 12 χρόνια με ελλείμματα, με αύξηση του χρέους, με χαμηλότερο ΑΕΠ και ανεργία.
Ιδιωτικός Τομέας
Ο ιδιωτικός τομέας, με την έναρξη της κρίσης του 2008 βρέθηκε καταχρεωμένος και έπρεπε επιτακτικά να αυξήσει τις αποταμιεύσεις/πλεονάσματά του με στόχο να αποπληρώσει τα χρέη του. Αλλά αυτό σημαίνει ότι αν (I<S) τότε θα πρέπει (G>T) ή και (X>M). Με άλλα λόγια οι αποταμιεύσεις του ιδιωτικού τομέα θα αυξηθούν από την κατοχή επιπρόσθετων κρατικών ομολόγων ή από την απόκτηση επιπρόσθετων ξένων χρηματιστικών αξιών. Εφ’ όσον (G–T) + (I–S) + ( X–M) =0 η προσαρμογή θα πρέπει να γίνει μέσω του κράτους, που θα πρέπει να μειώσει την φορολογία του (Τ) ή να αυξήσει τις δαπάνες τους (G) (ή με κάποιον συνδυασμό και των δύο) ή να μειωθούν οι εισαγωγές (Μ) ή να αυξηθούν οι εξαγωγές (Χ).
Αλλά αν το κράτος επιμείνει στην πολιτική του, δηλαδή να μην αυξάνει τα ελλείμματα του, αλλά αντίθετα να επιμένει να αυξάνει τους φόρους με στόχο τα πλεονάσματα όπως δείχνει ο παρακάτω πίνακας
και το ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών να είναι αρνητικό, πως τελειώνει αυτή η ιστορία;
Με δεδομένο το επίπεδο του συνολικού εισοδήματος τους, τα νοικοκυριά δαπανούν λιγότερο από αυτό, γιατί αποταμιεύουν. Αυτό οδηγεί:
σε πτώση της κατανάλωσης και των επενδύσεων όπως αποτυπώνεται στον παρακάτω πίνακα. Η κατανάλωση τα χρόνια των μνημονίων μειώθηκε κατ έτος με ρυθμό -1,92%, και οι επενδύσεις κατά -3,98% και το ΑΕΠ κατά -1,95%.
2. σε αύξηση της ανεργίας και μείωση του εργατικού δυναμικού,
Ο παραπάνω πίνακας αφορά στην αγορά εργασίας. Το 2010 οι απασχολούμενοι ήσαν 4,3 εκατ. ενώ οι άνεργοι ήσαν 700 χιλ. Το 2021 οι απασχολούμενοι ήσαν 3,9 εκατ. ενώ οι άνεργοι ήσαν 700 χιλ. Δεδομένου ότι το εργατικό δυναμικό το 2010 ήταν 5 εκατ. η ανεργία ήταν τότε 14%. Το 2021 με εργατικό δυναμικό 3,9 εκατ. η ανεργία ήταν 15,2%. Η ανεργία δηλαδή, παρά την μνημονική πολιτική, όχι μόνον δεν μειώθηκε αλλά μείωσε και τους παραγωγικούς πόρους της Ελλάδος κατά 425 χιλ., μορφωμένου εργατικού δυναμικού, που εργάζεται και αυξάνει ξένα ΑΕΠ. Ολοι αυτοί μετανάστευσαν, φαινόμενο που είχαμε να δούμε από την δεκαετία του ’60.
Σε μικρή βελτίωση του μοναδιαίου κόστους εργασία, και της παραγωγικότητας
σε χαμηλότερο συνολικό εισόδημα του ιδιωτικού τομέα
5. και τέλος σε χαμηλότερο ΑΕΠ.
6. Αλλά μέσα στον ιδιωτικό τομέα (επιχειρήσεις, νοικοκυριά), στο τέλος είναι δυνατόν τα νοικοκυριά να αποταμιεύσουν πιο πολύ, αλλά οι επιχειρήσεις είναι αδύνατον να παράγουν πιο πολύ. Αυτό σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις στο τέλος θα βρεθούν υπερχρεωμένες και ο ιδιωτικός τομέας στο σύνολο του να μην μπορεί να δημιουργήσει αποταμιεύσεις ενώ το χρέος του θα αυξάνεται.
Το πρώτο παράδοξο: Ο ιδιωτικός τομέας προσπαθώντας να αυξήσει τις αποταμιεύσεις καταλήγει με μικρότερες αποταμιεύσεις και χρέη. Προσπαθώντας να αυξήσει τις αποταμιεύσεις μειώνει την κατανάλωση του, η οποία τελικά οδηγεί σε λιγότερες επενδύσεις και σε μικρότερο εισόδημα. Αλλά μικρότερο εισόδημα σημαίνει και λιγότερες αποταμιεύσεις, γιατί οι αποταμιεύσεις εξαρτώνται από το εισόδημα, δηλαδή από την κατανάλωση, τις επενδύσεις, τις κρατικές δαπάνες και από το εξωτερικό ισοζύγιο. Έτσι αποτυγχάνει να επιτύχει τον στόχο του.
Το κράτος
Από τον παραπάνω πίνακα παρατηρούμε ότι ο στόχος της δημιουργίας διαρκών πλεονασμάτων όπως προέβλεπαν τα μνημόνια απέτυχε παταγωδώς. Σημειώθηκε ένα ισχνό πλεόνασμα από το 2016 έως το 2019 όπου οι φόροι επι % του ΑΕΠ αυξήθηκαν με μεγαλύτερη ταχύτητα από τις δαπάνες % του ΑΕΠ. Από το 2020 η χώρα επανήλθε στα ελλείμματα. Οι φόροι αυξάνονταν από το 2010 έως το 2021 κατά 0,9% ενώ οι δαπάνες κατά 0,54% ετησίως. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα πλεονάσματα του διαστήματος 2016-2019 αντισταθμίστηκαν από μεγαλύτερα ελλείμματα του ιδιωτικού τομέα, όπως είδαμε σε προηγούμενο πίνακα.
Έτσι έχουμε το δεύτερο παράδοξο, που ενώ το κράτος προσπαθεί να δημιουργήσει περισσεύματα καταλήγει με ελλείματα και με αύξηση του χρέους.
Η ιδιωτικοποίηση του Κράτους, άλλη μία αποτυχία/ Ο ιδιωτικός τομέας δεν μπορεί να δημιουργήσει χρηματικό πλούτο αφ’ εαυτού.
Ενας από τους στόχους των Μνημονίων ηταν και η ιδιωτικοποίηση του Κράτους, με το πρόσχημα ότι ο ιδιωτικός τομέας είναι πιο αποτελεσματικός στην δημιουργία πλούτου. Αλλα καίτοι πολλές μεγάλες εταιρείες του δημοσίου ιδιωτικοποιήθηκαν τα πράγματα δεν έγιναν καλύτερα. Αντίθετα όλα έγιναν χειρότερα και ακριβότερα.
Τι συμβαίνει εδώ. Ο ιδιωτικός τομέας δεν μπορεί να δημιουργήσει χρηματικό πλούτο αφ’ εαυτού. Είναι απλό. Αν (G–T)=0 και (Χ-Μ)=0, τότε με βάση την εξίσωση (G–T) + (I–S) + (X–M) =0 θα πρέπει (I–S)=0. Με άλλα λόγια, το σύνολο των υποχρεώσεων του ιδιωτικού τομέα σε σχέση με τις αποταμιεύσεις του είναι μηδέν. Δηλαδή, αν κάποιος θέλει να δαπανήσει πάνω από τα έσοδα του, τότε κάποιος θα τον δανείσει, άλλος ιδιώτης ή τράπεζα. Δεν αλλάζει τίποτα μέσα στον ιδιωτικό τομέα. Ο πλούτος σε χρήμα που παράγεται είναι μηδέν. Η διακίνηση αυτού του χρήματος, του ‘εσωτερικού χρηματικού πλούτου’ του ιδιωτικού τομέα, που ονομάζεται ‘οριζόντια διακίνηση’, δεν μεταβάλλει την καθαρή θέση του χρηματικού πλούτου του ιδιωτικού τομέα.
Για να μεταβληθεί ο πλούτος του ιδιωτικού τομέα, για να αυξηθεί, πρέπει αυτό να γίνει μέσω ροών χρήματος που είναι έξω από αυτόν, είναι ‘εξωτερικός πλούτος’ και η συναλλαγή αυτή ονομάζεται ‘καθετή συναλλαγή’. Ο καθαρός συνολικός χρηματικός πλούτος του ιδιωτικού τομέα, όλων των μορφών, αποτελεί μέχρι το τελευταίο ευρώ, έλλειμμα του δημοσίου τομέα ή περίσσευμα του εξωτερικού τομέα ή ένας συνδυασμός και των δύο. Τελεία και παύλα.
Ο εξωτερικός τομέας
Ας βάλουμε τώρα και τον εξωτερικό τομέα της οικονομίας στην εικόνα μας, μήπως τα παραπάνω συμπεράσματα μεταβληθούν.
Ας υποθέσουμε ότι ο εξωτερικός τομέας έχει περίσσευμα (Χ>Μ), δηλαδή οι εξαγωγές είναι μεγαλύτερες από τις εισαγωγές. Αν ο δεδηλωμένος στόχος της Κυβέρνησης είναι να έχει περίσσευμα, τότε η αφαίρεση ρευστού χρήματος από την οικονομία λόγω της υψηλής φορολογίας, θα μπορούσε να καλυφθεί από το περίσσευμα του εξωτερικού τομέα, από χρήματα που έρχονται από το εξωτερικό, αν υποθέσουμε ότι τα μεγέθη είναι ίσα. Δηλαδή η φορολογία μείον τις δαπάνες του κράτους είναι όσες με τις εξαγωγές μείον τις εισαγωγές (T-G)=(X-M). Στην περίπτωση αυτή, αν ο ιδιωτικός τομέας δεν αλλάξει την συμπροφορά του (I=S), δηλαδή η ζήτηση παραμείνει ίδια, τότε και το ΑΕΠ και οι θέσεις εργασίας δεν θα μεταβληθούν. Κατά συνέπεια στην περίπτωση αυτή δεν μπορούμε να μιλάμε για οικονομική ανάπτυξη.
Ας υποθέσουμε πάλι ότι εξωτερικός τομέας έχει ελλειμμα (Μ>Χ), και το κράτος περίσσευμα (Τ>G). Η ανάπτυξη δεν θα τεθεί σε κίνδυνο και οι θέσεις εργασίας, αν και εφ’ όσον ο ιδιωτικός τομέας παρουσίαζε έλλειμμα, δηλαδή οι δαπάνες του να είναι μεγαλύτερες από το εισόδημα του (I>S). Αυτή η πολιτική φυσικά δεν είναι βιώσιμη ούτε βραχυχρονίως, είναι θνησιγενής εν τη γενέσει της. Οι επιχειρήσεις βραχυχρονίως μπορεί να παρουσιάζουν μεγάλα ελλείμματα, αλλά μεσοπρόθεσμα και μακροχρονίως ποτέ, διότι θα πτωχεύσουν. Οι επιχειρήσεις λειτουργούν με στόχο το κέρδος. Αν οι δαπάνες τους για να καλύψουν τα παραπάνω, ξεπερνούν τα κέρδη τους, θα περικόψουν τις δαπάνες τους για να έχουν κέρδη. Αυτό σημαίνει βαθιά ύφεση και ανεργία, έως το σημείο εκείνο που το κράτος αδυνατώντας να μαζέψει φόρους, θα βρεθεί σε έλλειμμα και πάλι, με ΑΕΠ κατώτερο απ’ ότι ξεκίνησε και με ανεργία μεγαλύτερη από ότι ήταν πριν.
Η μονή περίπτωση η πολιτική των πλεονασμάτων να είναι βιώσιμη, είναι το περίσσευμα από τις εξαγωγές-εισαγωγές (X-M), να είναι τόσο μεγάλο που να καλύπτει και τα πλεονάσματα του κράτους (T>G) και το πλεόνασμα του ιδιωτικού τομέα (S>I). Αυτή η περίπτωση είναι έργο επιστημονικής φαντασίας.
Παρ΄ ολ’ αυτά τα παιδιά της Τρόικα επικαλούνται, για μας ιδιαιτέρως, τα συνήθη επιχειρήματα τους που είναι: Πρώτον, δεν θα υπάρχουν περιορισμοί από την πλευρά της ζήτησης, επειδή τα πλουσιότερα έθνη θα αναπτυχθούν αρκετά γρήγορα ώστε να υποστηρίξουν τους υψηλότερους όγκους εισαγωγών και έτσι να μην σημειωθεί πτώση των τιμών των εξαγωγών. Δεύτερον, τα φτωχότερα έθνη θα αρχίσουν να συναλλάσσονται μεταξύ τους. Τρίτον, τα φτωχότερα έθνη εισάγουν σταθερά τεχνικές παραγωγής έντασης κεφαλαίου και ανοίγουν δρόμο για άλλα έθνη ακόμα πιο φτωχά να εξάγουν αγαθά έντασης εργασίας. Ένα κάρο ηλιθιότητες.
Στην πραγματικότητα οι περιορισμοί ζήτησης που προκύπτουν από τον ανταγωνισμό στις περιορισμένες εξαγωγικές αγορές είναι δεσμευτικοί. Περαιτέρω, στις κορεσμένες αγορές, είδαν οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες τις τιμές των εξαγωγών τους να καταρρέουν συνεχώς, και στη συνέχεια έπρεπε να δανειστούν από το ΔΝΤ για να τα βγάλουν πέρα. Στο μεταξύ, αυτά τα έθνη υπονόμευσαν τη γεωργία τους και έτσι οι άνθρωποι να λιμοκτονούν.
Ο ισχυρισμός τους είναι εκτός πραγματικότητας, μη ρεαλιστικός. Δεν είναι δυνατόν όλες οι χώρες να είναι ταυτόχρονα πλεονασματικές αφού οι εξαγωγές μιας χώρας είναι εισαγωγές μιας άλλης. Το ίδιο συμβαίνει και στην ευρωζώνη, οι εξαγωγές μιας χώρας είναι εισαγωγές μιας άλλης. Αν υποθέσουμε τώρα ότι το ισοζύγιο πληρωμών είναι ελλειμματικό και η κυβέρνηση επιθυμεί να ασκήσει πλεονασματική πολιτική τότε οδηγεί την χώρα με την θέληση της σε βίαιη καταστροφή. Είναι η πολιτική που ασκούν οι κυβερνήσεις από το 2010.
Αν μια χώρα της ευρωζώνης επιθυμεί να έχει διαρκή πλεονάσματα από τον εξωτερικό τομέα, το μόνο που έχει να κάνει είναι να συμπίεση τους μισθούς ετσι ώστε τα προϊόντα της, αν και εφ’ όσον διεθνώς ζητούνται, να είναι ανταγωνιστικά. Εφ΄ όσον όλες οι χώρες της ευρωζώνης βρίσκουν το ευρώ από τις εξαγωγές ή από δανεισμό, και αποφασίσουν όλες να έχουν εξωτερικό πλεόνασμα, που σημαίνει συμπίεση των κρατικών δαπανών, μισθών και συντάξεων, τότε η ευρωζώνη θα καταντήσει ζούγκλα, όπου ο πιο παραγωγικός θα καταπίνει το λιγότερο παραγωγικό. Στο τέλος θα τρώμε τις σάρκες μας. Άλλωστε ως ζούγκλα ξεκίνησε.
Αν θεωρήσουμε ολόκληρη την ευρωζώνη ως μία οντότητα σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο, ή ανάπτυξη της στηρίζεται στην δημιουργία χρεών από τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου για να στηρίζουν τα πλεονάσματα της Ευρώπης. Μάλλον απευθύνονται σε ιθαγενείς ακόμα. Αυτή η πολιτική δεν είναι βιώσιμη.
Συμπέρασμα
Η πολιτική να σφίξουμε τις ζώνες οδηγεί σε λάθος ατραπούς, αλλά αυτή είναι η ρητορική της Ευρώπης και του ΔΝΤ στο μοναδικό τους στόχο να προστατεύσουν τις τράπεζες, τους κεφαλαιούχους και το ευρώ και όχι τους Λαούς της Ευρώπης.
Από την ανάλυση νομίζω ότι έγινε κατανοητό, ότι η πολιτική των πλεονασμάτων ή η πολιτική της λιτότητας δεν είναι βιώσιμη, είναι καταστροφική, είναι αντιδημοκρατική και αντιαναπτυξιακή. Ο ισχυρισμός της Τρόικα, ο οποίος εκφράζει την νεοφιλελεύθερη επικρατούσα σκέψη, ότι μια αύξηση των περισσευμάτων οδηγεί σε αύξηση των επενδύσεων και του ΑΕΠ είναι εκτός πραγματικότητας και λανθασμένος. Δεν υπάρχει μηχανισμός από την πλευρά της ζήτησης που να εξισώνει τις αποταμιεύσεις με τις επενδύσεις και όποιος υποστηρίζει το αντίθετο, λίαν επιεικώς δεν γνωρίζει οικονομικά ή είναι πληρωμένος ή είναι βλάξ.
Όπως η είσοδος μας στο ευρώ αποδείχτηκε εγκληματική αφού μας οδήγησε σε πτώχευση σε μόλις έξη χρόνια, έτσι και ή αποδοχή των μνημονιακών πολιτικών, είναι εξ ίσου εγκληματική, γιατί συστηματικά πουλάνε την Χώρα, υποδουλώνουν το Λαό της Χώρας και καταστρέφουν την Χώρα. Φυσικά όλα αυτά δεν θα συνέβαιναν αν η χώρα μας είχε μείνει εκτός ευρωζώνης.
Μετά από είκοσι χρόνια ευρώ και δώδεκα μνημονίων, με όλους τους οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες χειρότερους παρά ποτέ από ιδρύσεως του Νέου Ελληνικού Κράτους σε περίοδο ειρήνης, η επάνοδος στο Εθνικό Νόμισμα αποτελεί αδήριτο ανάγκη. Χωρίς αυτό, κανένας στόχος του Έθνους δεν μπορει να πραγματοποιηθεί. Όλα τα άλλα έπονται με αποφάσεις δημοκρατικές του Λαού. Αποτελεί τον πρώτο και μοναδικό Εθνικό και Πατριωτικό στόχο των Ελλήνων που νοιάζονται γι αυτή την Χώρα, πέρα από οποιεσδήποτε ιδεολογίες που εν πολλοίς κρύβουν πλεονεξία, φιλοδοξία αλλά και αγραμματοσύνη.
Η επανασύνδεση των κρατικών δαπανών και των τραπεζικών πιστώσεων με την πραγματική οικονομία, επενδύσεις, κατανάλωση, ρευστότητα, απασχόληση, αμοιβές, αποταμιεύσεις, κέρδη και την Κεντρική Τράπεζα και το Χρήμα υπό κοινωνικό έλεγχο, αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την απελευθέρωση της χώρας από την οικονομική εξάρτηση. Δεν υπάρχει χειρότερη εξάρτηση. Κυττάξε μετά δέκα χρόνια μνημονίων την εξάρτηση της χώρας. Αυτό που βλέπουμε προδικάζει αιωνία υποδούλωση.
Από την οικονομική ιστορία αυτό μάθαμε. Οι Τραπεζίτες και οι κεφαλαιούχοι σιχαίνονται την ανεξάρτητη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική που επιδιώκει επενδυτικές δαπάνες και χαμηλά επιτόκια. Αμφότερες τους αποστερούν από την ανεξέλεγκτη εξουσία τους. Αλλά αυτό είναι το δικό τους συμφέρον αλλά όχι δικό μας, των Λαών της Ευρώπης. Κάτι πρέπει να κάνουμε!
spyridonstalias@hotmail.com
Παράρτημα
Ενδιαφέρον έχει να δούμε εν τάχει την Ευρωζώνη συνολικά και τις οικονομίες της Γερμανίας, Ισπανίας και Γαλλίας με βάση το υπόδειγμα της Εξίσωσης του Διακλαδικού Ισοζυγίου (T–G)+(S–I)+(X–M)=0.
Ευρωζώνη
Εδώ παρατηρούμε ότι οι ο δημόσιος τομέας των χώρων της ευρωζώνης συνολικά από το 1999 έως το 2016 έχει διαρκή ελλείμματα (κόκκινη ένδειξη) τα οποία έως το τελευταίο ευρω χρηματοδοτούν το ιδιωτικό τομέα (μπλε ένδειξη) και τον εξωτερικό τομέα έως το 2007. Από το 2007 έως το 2016 η ευρωζωνη γινεται πλεονασματική στον εξωτερικό τομέα που χρηματοδοτεί το πλεονασμα του ιδιωτικού τομέα μαζι με τα ελλείμματα του δημόσιου τομέα. Λόγω της κρίσης παρατηρούμε οι οικονομίες σταδιακά να συρρικνώνονται.
Γερμανία
Ας την δούμε με πραγματικά στοιχεία. Ο παρακάτω πίνακας απεικονίζει την εξίσωση του διακλαδικού ισοζυγίου της Γερμανίας σε ποσοστά % του ΑΕΠ. Ας πάρουμε το έτος 2010. Την χρονιά εκείνη ο ιδιωτικός τομέας (μπλέ στήλη) είχε πλεόνασμα, τα έσοδα του ήσαν περισσότερα από τις δαπάνες του, κατά 10,5% του ΑΕΠ της Γερμανίας. Δηλαδή (S-I)= 10,5% του AEΠ. Ποιός χρηματοδότησε τα πλεονάσματα του ιδιωτικού τομέα (επιχειρήσεις και νοικοκυριά) της Γερμανίας; Ο δημόσιος τομέας (πράσινη στήλη), που παρουσίασε έλλειμμα (δαπάνες μεγαλύτερες από τα φορολογικά έσοδα) κατά 4,28% του ΑΕΠ. Δηλαδή (G-Τ)=4,2% του ΑΕΠ. Και τα ελλείμματα των χωρών που έχουν εμπορικές σχέσεις με την Γερμανία (που σημαίνει ότι οι εξαγωγές της Γερμανίας ήσαν μεγαλύτερες από τις εισαγωγές της, άρα είχε πλεόνασμα) κατά 6,22% του ΑΕΠ της Γερμανίας (κόκκινη στήλη) Δηλαδή (Χ-Μ)=10,5 του ΑΕΠ. Και αν προσθέσετε: (G-T=4,28)+(S-I=6,22) (M-X=-10,5)=0.
Ας υποθέσουμε τώρα ότι μειώνεται το πλεόνασμα του εξωτερικού τομέα της Γερμανίας. Τι θα συμβεί στους άλλους τομείς της οικονομίας; 1/ Το πλεόνασμα του ιδιωτικού τομεα θα μειωθεί, 2/ το έλλειμμα του δημόσιου τομέα θα αυξηθεί ή 3/ ένας συνδυασμός των δύο παραπάνω.
Είναι ξεκάθαρο ότι η υψηλή παραγωγικότητα της Γερμανίας της επιτρέπει να έχει μεγάλες εξαγωγές σε οποιοδήποτε προϊόν παράγει, πράγμα που τη οδηγεί σε εποχές κρίσης να μην προσφεύγει σε υψηλά δημόσια ελλείμματα για να διατηρήσει την απασχόληση και παρά την μειωμένη κατανάλωση λόγω της κρίσης. Οι εξαγωγές της είναι το μεγάλο της πλεονέκτημα για να κάνει την ευρωζώνη Γερμανική.
Ισπανία
Ο παρακάτω πίνακας απεικονίζει την εξίσωση του διακλαδικού ισοζυγίου της Ισπανίας σε ποσοστά % του ΑΕΠ.
Ας πάμε το 2010. Η Ισπανία είχε χρόνιο έλλειμμα στο ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών. Το 2010 ο δημόσιος τομέας (πράσινη στήλη) κατέγραψε έλλειμμα κατά 9,24% του ΑΕΠ που χρηματοδότησε το πλεόνασμα του ιδιωτικό τομέα (μπλε στήλη) κατά 5,5% του ΑΕΠ και το έλλειμα του ισοζυγίου πληρωμών (κόκκινη στήλη) κατά 3,75% του ΑΕΠ.
Γαλλία
Η Γαλλία έως το 2004 ήταν χώρα πλεονασματική ως προς τις εξωτερικές της συναλλαγές. Από το 2005 και μετά η Γαλλία έγινε χώρα ελλειμματική πράγμα που οδήγησε σε βαρύ δανεισμό του δημόσιου τομέα της Γαλλίας, αντίθετα με την Γερμανία ευθύς εξ αρχής με την έλευση του ευρώ από ελλειμματική χώρα έγινε πλεονασματική. Δύσκολος σύντροφος η Γερμανία, δεν μπορείς εύκολα να συνυπάρξεις μαζί της.
Πηγή : https://www.triklopodia.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου