Τα γιγαντιαία βουνά των χρεών που έχουν συσσωρευτεί παγκοσμίως, η εκτίναξη των εισοδηματικών ανισοτήτων σε πρωτοφανή επίπεδα, η πολιτική κατάσταση στις Η.Π.Α. με τις βίαιες εξεγέρσεις σε πολλές Πολιτείες, οι εκρηκτικές ανισορροπίες στην ΕΕ, οι φυγόκεντρες δυνάμεις που κλιμακώνονται στην Ευρωζώνη με την Ιταλία στο επίκεντρο, οι διαπραγματεύσεις για το BREXIT που δεν εξελίσσονται θετικά (με κίνδυνο να εξέλθει η Μ. Βρετανία από την ΕΕ χωρίς συμφωνία, δημιουργώντας τεράστια προβλήματα στην ίδια και στην ΕΕ), η πρόθεση της Κίνας να εισβάλει στο Χονγκ Κονγκ (με τη δικαιολογία της πανδημίας, θυμίζοντας πως η πόλη είναι ένα από τα σημαντικότερα χρηματοπιστωτικά κέντρα του πλανήτη), η κρίση των G7 που θα έχουν μία σύνοδο κορυφής υπό την ηγεσία του προέδρου Trump τις επόμενες ημέρες κοκ., αιτιολογούν πλήρως την ανασφάλεια που επικρατεί – σημειώνοντας πως ο πρόεδρος Trump ήθελε να συμμετέχει και η Ρωσία στη συνάντηση, με αποτέλεσμα να αναιρεθεί εν πρώτοις επειδή αρνούταν η Μ. Βρετανία. Επομένως, η εξέλιξη της οικονομίας μπορεί να έχει το σχήμα V ή το U, αλλά δεν αποκλείεται καθόλου το L – η πτώση της δηλαδή και η παραμονή της σε χαμηλό επίπεδο. Σε μία τέτοια περίπτωση, ο συνδυασμός του χαμηλού ρυθμού ανάπτυξης με την υψηλή ανεργία, σε κλάδους που θα συρρικνώνονται, με υψηλούς ρυθμούς πληθωρισμού, δεν είναι καθόλου απίθανος – ο στασιμοπληθωρισμός δηλαδή, ο οποίος αποτελεί μία θανατηφόρο οικονομική ασθένεια που μειώνει τα διαθέσιμα εισοδήματα, ενώ συνήθως συνοδεύεται από εσωτερικές κοινωνικές αναταραχές και από διακρατικές συγκρούσεις.
Η Γερμανία δρομολόγησε ένα ακόμη πακέτο μέτρων στήριξης της οικονομίας λόγω της πανδημίας, ύψους 130 δις € (πηγή) – όπου για σύγκριση, ο περασμένος προϋπολογισμός της ήταν συνολικά 350 δις €, γεγονός που σημαίνει πως αυξάνεται κατά 37%! Τα βασικά του μέρη είναι η μείωση του ανώτατου ΦΠΑ από 19% στο 16% και του χαμηλότερου (τρόφιμα) από 7% στο 5%, κόστους 20 δις € έως τα τέλη του 2020, η στήριξη των οικογενειών με παιδιά με πάνω από 300 € μηνιαία κόστους 4,3 δις €, η ελάφρυνση του κόστους ηλεκτρικής ενέργειας, ο περιορισμός των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, η ενίσχυση των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, η επιδότηση της δημιουργίας σταθμών ηλεκτρικής ενέργειας για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα που επιδοτούνται επίσης με 3.000 €, καθώς επίσης η στήριξη των επενδύσεων στην προστασία του κλίματος (εθνική στρατηγική υδρογόνου) και στην τεχνολογία.
Στο ΑΕΠ της ύψους 3,435 τρις € (πηγή), πρόκειται για ένα ποσοστό ίσο με το 3,7% περίπου – αρκετά σημαντικό για τη χώρα, αφού προστίθεται στα υπόλοιπα μέτρα άνω του 1 τρις €! Με τον τρόπο αυτό θα κλιμακωθούν οι ανισορροπίες εντός της Ευρωζώνης, με τη Γερμανία να αποκτά μία κυρίαρχη θέση σε μία νομισματική ένωση που έχουν καταργηθεί πια οι κανόνες (ανάλυση) – οπότε θα ισχύει στο μέλλον το δίκαιο του ισχυρότερου. Στην ουσία, δίνει την εντύπωση πως η χώρα προετοιμάζεται πυρετωδώς για πόλεμο, οικονομικό φυσικά – αφού προβλέπονται ασύμμετρες εξελίξεις τόσο σε ευρωπαϊκό, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Περαιτέρω, προφανώς δεν λύνονται όλα στη ζωή με χρήματα – αφού οι σημαντικότερες αξίες, ειδικά όσον αφορά την πολιτική οικονομία είναι η εμπιστοσύνη, η αισιοδοξία και το συναίσθημα της ασφάλειας που δεν «αγοράζονται». Εν προκειμένω, το δημόσιο μπορεί να τροφοδοτήσει μεν με χρήματα την οικονομία, ακόμη και όταν δεν διαθέτει όπως η Ελλάδα, αλλά αυτό που παίζει ρόλο είναι το τι θα κάνουν οι Πολίτες και οι επιχειρήσεις με αυτά τα χρήματα – σημειώνοντας πως η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930 διήρκεσε τόσο πολύ, επειδή είχε δημιουργηθεί μαζική ανασφάλεια στην κοινωνία. Το αποτέλεσμα της ήταν να καταναλώνουν οι άνθρωποι για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα λιγότερο και να αποταμιεύουν περισσότερο, ενώ οι επιχειρήσεις να μην επενδύουν – οπότε η ύφεση παρήγαγε νέα ύφεση.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει σήμερα, αφού διάφοροι οικονομικοί δείκτες τεκμηριώνουν πως η ανασφάλεια που έχει επικρατήσει σε παγκόσμιο επίπεδο είναι μεγαλύτερη από ποτέ (γράφημα, πηγή) – γεγονός που σημαίνει πως κανένας δεν γνωρίζει τι θα επακολουθήσει. Εν τούτοις, η σύγκριση με τη δεκαετία του 1930 δεν φαίνεται λογική, αφού τότε οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες ακολουθούσαν ένα εντελώς διαφορετικό δόγμα για την καταπολέμηση της κρίσης – προγράμματα λιτότητας και περιοριστική νομισματική πολιτική, όπως αυτά που επέβαλλε η Τρόικα στην Ελλάδα, με τα γνωστά καταστροφικά και απολύτως προβλεπόμενα αποτελέσματα.
Σήμερα όμως ακολουθείται ο αντίθετος ακριβώς δρόμος, αφού στηρίζονται με πολλά δις οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, τόσο από τις κεντρικές τράπεζες, όσο και από τα κράτη, για να μη βυθιστεί ο πλανήτης στην ύφεση – με δημοσιονομικά δηλαδή και με νομισματικά μέτρα. Συνολικά τα χρήματα που δαπανώνται δεν έχουν κανένα ιστορικό προηγούμενο – όπως δεν είχε άλλωστε το κλείδωμα τόσων οικονομιών παγκοσμίως. Για παράδειγμα, η ποσότητα χρήματος Μ3 στην Ευρωζώνη αυξήθηκε τον Απρίλιο σε ετήσια βάση κατά 8,3% (πηγή) – κάτι που διαπιστώθηκε επίσης στις Η.Π.Α.
Το σενάριο V
Συνεχίζοντας, το σενάριο που προβάλλεται είναι το ότι, η βαθιά ύφεση του 2020 θα ακολουθηθεί από μία ισχυρή ανάπτυξη το 2021 – πως θα έχει λοιπόν το σχήμα V, με τη λογική πως εφόσον δεν θα κλειδωθούν ξανά οι οικονομίες το 2021, θα ήταν φυσιολογική η συγκεκριμένη εξέλιξη. Η ξαφνική αύξηση των θέσεων εργασίας στις Η.Π.Α., στις οποίες πάνω από 30 εκ. άνθρωποι έμειναν άνεργοι τους μήνες του κλειδώματος, φαίνεται να επιβεβαιώνει το σενάριο V, σύμφωνα με το οποίο είναι πιθανότερος ο υπερπληθωρισμός από την ύφεση – εάν όμως δεν υπήρχε αυτή η τεράστια άνοδος της ανασφάλειας παγκοσμίως.
Το ερώτημα τώρα που προκύπτει, είναι εάν η ανασφάλεια αυτή μπορεί να θεωρηθεί δικαιολογημένη. Εν προκειμένω, τα γιγαντιαία βουνά των χρεών που έχουν συσσωρευτεί παγκοσμίως, η εκτίναξη των εισοδηματικών ανισοτήτων σε πρωτοφανή επίπεδα (αυξήθηκαν από την πανδημία, ειδικά στην Κίνα πηγή), η πολιτική κατάσταση στις Η.Π.Α. με τις βίαιες εξεγέρσεις σε πολλές Πολιτείες, οι εκρηκτικές ανισορροπίες στην ΕΕ, οι φυγόκεντρες δυνάμεις που κλιμακώνονται στην Ευρωζώνη με την Ιταλία στο επίκεντρο (ανάλυση), οι διαπραγματεύσεις για το BREXIT που δεν εξελίσσονται θετικά (με κίνδυνο να εξέλθει η Μ. Βρετανία από την ΕΕ χωρίς συμφωνία, δημιουργώντας τεράστια προβλήματα στην ίδια και στην ΕΕ), η πρόθεση της Κίνας να εισβάλει στο Χονγκ Κονγκ (με τη δικαιολογία της πανδημίας ως μία επόμενη Ταιβάν, θυμίζοντας πως η πόλη είναι ένα από τα σημαντικότερα χρηματοπιστωτικά κέντρα του πλανήτη), η κρίση των G7 που θα έχουν μία σύνοδο κορυφής υπό την ηγεσία του προέδρου Trump τις επόμενες ημέρες κοκ., αιτιολογούν πλήρως την ανασφάλεια που επικρατεί – σημειώνοντας πως ο πρόεδρος Trump ήθελε να συμμετέχει και η Ρωσία στη συνάντηση, με αποτέλεσμα να αναιρεθεί εν πρώτοις επειδή αρνούταν η Μ. Βρετανία.
Οφείλουμε να τονίσουμε εδώ πως οι G7 και οι G20 με τη συμμετοχή σημαντικών χωρών από τις αναπτυσσόμενες περιοχές του πλανήτη (Βραζιλία, Ινδία κλπ.), είχαν διαδραματίσει έναν σημαντικό σταθεροποιητικό ρόλο στην κρίση του 2008 – κάτι που σήμερα δεν συμβαίνει, επειδή οι ανταγωνισμοί μεταξύ των μελών τους έχουν κλιμακωθεί, κυρίως των Η.Π.Α. με την Κίνα. Το γεγονός αυτό εμποδίζει το διεθνή συντονισμό των ενεργειών και τη συνεργασία τους που βοήθησαν να αποφευχθεί η κατάρρευση το 2008 – ενώ, ακόμη χειρότερα, έχει επιστρέψει η εποχή του προστατευτισμού, η οποία είχε προκαλέσει τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930 και το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο που ακολούθησε.
Υπό αυτές τις συνθήκες λοιπόν, οι επιχειρήσεις δεν επενδύουν επειδή δεν γνωρίζουν εάν στο μέλλον θα εξάγουν τα προϊόντα τους ανεμπόδιστα ή εάν θα υπάρχει η απαιτούμενη ζήτηση – μειώνοντας ενδεχομένως ακόμη και την υφιστάμενη παραγωγικότητα τους. Την ίδια στιγμή δρομολογούνται βαθιές τεχνολογικές αλλαγές, όπως η επιτάχυνση της ψηφιοποίησης, οι οποίες θα καταστήσουν τις υπάρχουσες τεχνολογίες, διαδικασίες και επιχειρηματικά μοντέλα απαρχαιωμένα, άχρηστα – οπότε οι επικεφαλής των εταιριών είναι προσεκτικοί, μη γνωρίζοντας πώς θα εξελιχθεί ο πλανήτης στο μέλλον και ποιός δρόμος θα επιλεγεί.
Εκτός αυτού, συνεχίζει να υπάρχει η υγειονομική ανασφάλεια, όσον αφορά την εξέλιξη του COVID-19, αφού κανένας δεν γνωρίζει πότε θα υπάρξουν αποτελεσματικές μέθοδοι θεραπείας ή εάν θα κλειδωθούν ξανά οι οικονομίες – ενώ είναι σαφές πως το πείραμα που διενεργείται, το πλημμύρισμα με χρήματα μίας μαζικά αναστατωμένης και ανασφαλούς οικονομίας, δεν έχει κάποιο ιστορικό προηγούμενο, οπότε δεν μπορεί να προβλεφθεί το αποτέλεσμα του.
Επομένως, η εξέλιξη της οικονομίας μπορεί να έχει το σχήμα V ή το U, αλλά δεν αποκλείεται καθόλου το L – η πτώση της δηλαδή και η παραμονή της σε χαμηλό επίπεδο. Σε μία τέτοια περίπτωση, ο συνδυασμός του χαμηλού ρυθμού ανάπτυξης με την υψηλή ανεργία, σε κλάδους που θα συρρικνώνονται, με υψηλούς ρυθμούς πληθωρισμού, δεν είναι καθόλου απίθανος – ο στασιμοπληθωρισμός δηλαδή, ο οποίος αποτελεί μία θανατηφόρα οικονομική ασθένεια που μειώνει τα διαθέσιμα εισοδήματα, ενώ συνήθως συνοδεύεται από εσωτερικές κοινωνικές αναταραχές και από διακρατικές συγκρούσεις.
Επίλογος
Ολοκληρώνοντας, όλα τα παραπάνω αυξάνουν την ανασφάλεια των ανθρώπων, ιδίως σε ανοχύρωτα κράτη όπως η Ελλάδα, χωρίς κανένα απολύτως δίχτυ προστασίας – ενώ εάν τα συνδυάσει κανείς με τα εθνικά και με τα μεταναστευτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η πατρίδα μας ταυτόχρονα, είναι αδύνατον να προβλέψει μία εξέλιξη τύπου V.
Πόσο μάλλον όταν, παρά το ότι η κυβέρνηση είχε υποσχεθεί ανάπτυξη 4%, το πρώτο τρίμηνο του 2020, με μόλις 15 ημέρες κλείδωμα η Ελλάδα είχε βυθιστεί στην ύφεση – μετά από ανάπτυξη 2,3% το τρίτο τρίμηνο του 2019 και μόλις 1% το τέταρτο. Εάν δε περιμένει πως θα τη βοηθήσει ο Κύπριος οικονομολόγος δια αλληλογραφίας από το Λονδίνο, ο συνάδελφος του που θα παραμείνει επίσης στο Λονδίνο ή ο άλλος από τη Νέα Υόρκη, θα βιώσουμε δυστυχώς δύσκολες καταστάσεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου