Το big bang των τραπεζών

ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΑΛΟΥΠΗΣ 

Στη δίνη οικονομικής καταιγίδας βρίσκονται οι ευρωπαϊκές τράπεζες, κι όχι μόνο αυτές. Από την αρχή του χρόνου οι μετοχές τους κατρακυ­λούν διεθνώς. Η πτώση στις αμερικανικές αγγίζει το 20% και στις ιαπω­νικές το 36%, όμως η χειρότερη εικόνα είναι στην Ευρώπη. Οι ιταλικές τράπεζες έπεσαν 31% και οι ελληνικές σημειώνουν τεράστια βουτιά 60%, με τον δείκτη της Σοφοκλέους να έχει... επιστρέψει στο 1989 και τις απώλειες να υπολογίζονται φέτος για τον τραπεζικό κλάδο στα 5,5 - 6 δισ. ευρώ και συνολικά για το ελληνικό χρηματιστήριο στα 14,5 δισ. 

Ο ευρωπαϊκός τραπεζικός δείκτης κατρακύλησε συνολικά 24%, πο­λύ κοντά στα χαμηλά ρεκόρ του καλοκαιριού του 2012, όταν η ευ­ρωζώνη έφτασε μια ανάσα από τη διάλυση και ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μ. Ντράγκι υποσχέθηκε να «κάνει ό,τι χρειαστεί» για να τη σώσει. 

Η αναταραχή στις ευρωπαϊκές τράπεζες αφο­ρά και τις μεγάλες και τις μικρότερες. Επηρεάζει μεγαθήρια της ευρωζώνης, όπως την Deutsche Bank, την καρδιά του γερμανικού τραπεζικού συστήματος, και τη γαλλική Societe Generale, που είδαν την προηγούμενη εβδομάδα τις με­τοχές τους να χάνουν το 10% της αξίας τους μέ­σα σε λίγες ώρες και τις απώλειες να εκτοξεύο­νται άνω του 35% από την αρχή του έτους. Αλ­λά και τεράστιους τραπεζικούς ομίλους εκτός ευρωζώνης, όπως η Barclay's με έδρα τη Βρε­τανία και η ελβετική Credit Suisse. 

Η ασθενικότητα των ευρωπαϊκών τραπεζών είναι απογοητευτική, αν λάβουμε υπ' όψιν τις προσπάθειες που έχουν γίνει για να τη θωράκισή τους (ανακεφαλαιοποίηση, αυστηροποίηση κανονισμών κ.λπ.), που εκ των πραγμάτων δεν αποδεικνύονται επαρκώς αποτελεσματικές. 

Λίγο πριν αναλάβει τη συνολική εποπτεία των ευρωπαϊκών τραπεζών το 2014, η ΕΚΤ εί­χε «χτενίσει» λεπτομερώς (stress tests) τις 130 μεγαλύτερες τράπεζες της ευρωζώνης και είχε διαπιστώσει μέτριες κεφαλαιακές ελλείψεις. Η κατάσταση, όμως, έχει επιδεινωθεί παγκοσμίως. Εκτιμάται ότι από τα υψηλά του 2015 μέχρι σήμερα έχουν χαθεί από τις διεθνείς αγορές πε­ρισσότερα από 17 τρισ. δολ. σε επίπεδο κεφαλαιοποίησης. 

Ένα σημαντικό κομμάτι της εικόνας που πα­ρουσιάζουν αυτήν τη στιγμή οι ευρωπαϊκές τράπεζες οφείλεται στις ευρύτερες ανησυχίες για την οικονομία που προκαλούν πτώση τρα­πεζικών μετοχών παγκοσμίως. Η μια απειλή σχετίζεται με την επιβράδυνση της παγκόσμιας ανάπτυξης και η άλλη με το ότι τα αρνητικά επι­τόκια αναμένεται να υπονομεύσουν περαιτέρω τα κέρδη των τραπεζών. 

Όμως, ειδικά για την Ευρώπη το πρόβλημα έχει κι άλλες αιτίες. Μία από τις βασικότερες εί­ναι ότι υπάρχουν πάρα πολλές τράπεζες, εκ των οποίων αρκετές δεν είναι επικερδείς λόγω του επιχειρηματικού μοντέλου που ακολουθούν. Σε επίπεδο εθνικών αγορών δε υπάρχουν ακό­μη μικρότερες τράπεζες, κυρίως περιφερεια­κές, με πιο φτωχές επιδόσεις. 

Η καυτή ιταλική πατάτα 

Μπορεί λοιπόν οι ελληνικές τράπεζες να προκαλούν δέος με το μέγεθος της απώλειας που σημειώνουν οι μετοχές τους, όμως οι ιταλικές προμηνύουν ακόμη μεγαλύτερους μπελάδες. Ειδικά η κατάσταση της τρίτης μεγαλύτερης τράπεζας στην Ιταλία και της αρχαιότερης στον κόσμο, της Monte dei Paschi di Siena, που ιδρύθηκε το 1472, είναι εφιαλτική. Βρίσκεται επί μακρόν στην εντατική και φέτος η αξία της μετοχής της έπεσε κατά 56%.

Γενικότερα ο τραπεζικός τομέας της Ιταλίας βαρύνεται σοβαρά από μη εξυπηρετούμενα δάνεια, που ανέρχονται σε 360 δισ. ευρώ, πο­σό που αντιστοιχεί στο 18% του συνόλου των δανείων. Η κατάσταση χειροτερεύει από φέτος με τη νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία για τις προ­βληματικές τράπεζες, που μεταφέρει τα βάρη από τους φορολογούμενους (bail out) στους πιστωτές (bail in). Αυτό σημαίνει ότι ομολογι­ούχοι και καταθέτες άνω των 100.000 ευρώ θα υποστούν απώλειες σε περίπτωση εξυγίανσης τραπεζών. 

Αν και γενικώς τα τραπεζικά ομόλογα ανή­κουν συνήθως σε μεγαλοεπενδυτές, στην Ιτα­λία περίπου 200 δισ. ευρώ είναι στα χέρια μικροεπενδυτών, οι οποίοι είχαν δελεαστεί να επενδύσουν στα ομόλογα μέσω μιας ευνοϊκής φορολογικής μεταχείρισης. Ήδη στα τέλη του 2015 τέσσερις μικρότερες ιταλικές τράπεζες έσπευσαν να διασωθούν υπό τον φόβο του bail in. Οι αυστηρότεροι και πολιτικά δαπανηροί ευ­ρωπαϊκοί κανόνες για τη διάσωση των ιταλικών (και όχι μόνο) τραπεζών είναι μια από τις βασι­κές αιτίες για τις επιθέσεις που τον τελευταίο καιρό εξαπολύει ο Ματέο Ρέντζι σχετικά με τον γερμανικό τρόπο διακυβέρνησης της ευρωζώ­νης. 

Όλα τα σχέδια της ιταλικής κυβέρνησης να αγοράσει τα «κόκκινα» δάνεια των τραπεζών κο­ντά στην ονομαστική τους αξία κινδυνεύουν να απορριφθούν από την Ευρώπη ως κρατική βο­ήθεια. Αν από την άλλη πουληθούν τα «κόκκι­να» δάνεια με σημαντικές εκπτώσεις, τότε αυτό θα αναγκάσει τις ιταλικές τράπεζες να υποστούν απώλειες, κάποιες από τις οποίες θα βαρύνουν μικροεπενδυτές. Ο Ρέντζι, λοιπόν, βρίσκεται εγκλωβισμένος ανάμεσα σε ένα τραπεζικό σύ­στημα που ασθμαίνει υπό το βάρος «κόκκινων» δανείων και στο πολιτικό κόστος αν θιγούν οι μικροεπενδυτές. 

Η Deutsche και τα 55 τρισ. 

Ο νέος διευθυντής της Deutsche Bank Τζον Κράιαν έχει αποστολή να μειώσει τον επενδυτι­κό τομέα. Η τράπεζα, άλλωστε, έχει μετατραπεί σε επενδυτική, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα ρίσκα σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία και τις κατά καιρούς αναταράξεις της. Η Deutsche Bank κλονίζεται για πρώτη φορά σε τέτοιον βαθμό και ο πιο βασικός φόβος έχει να κάνει με την έκθεση της γερμανικής τράπεζας σε παράγωγα ύψους 55 τρισ. δολ.! Αν «σκάσει», αυτό το ποσό είναι ικανό να παρασύρει όλη την παγκό­σμια οικονομία. Να σημειωθεί ότι ακόμα και η ΕΚΤ έχει μοχλεύσει 29 φορές τα κεφάλαιά της! 

«Χειρουργική επέμβαση» ανάλογη της Deutsche Bank επιχειρείται και στην Credit Suisse. Προς το παρόν, όμως, αυτό αντανακλά­ται μόνο στις τιμές των μετοχών. 

Οι αιτίες 

Μια σειρά από παράγοντες «βαραίνουν» κυ­ρίως για την πτώση των τραπεζικών μετοχών και τη γενικότερη ανασφάλεια: 

- Οι συνέπειες που φέρνει το νέο καθεστώς του bail in.- Η αστάθεια της παγκόσμια οικονομίας. 

- Η επιβράδυνση της Κίνας. 

- Η πτώση των τιμών των βασικών εμπορευ­μάτων. 

- Η έκθεση των αμερικανικών κι ευρωπαϊκών τραπεζών στον πετρελαϊκό τομέα που αγγίζει τα 250 δισ. δολ. Τα ομόλογα που έχει εκδώσει ο πετρελαϊκός τομέας φτάνουν το 1,4 τρισ. δολ. Το ρίσκο τους τελευταίους μήνες έχει αυξηθεί μετά τη ραγδαία πτώση των τιμών του βαρελι­ού. 

- Η πολιτική ανασφάλεια (Ευρώπη εν μέσω προσφυγικής κρίσης, Ελλάδα, ΗΠΑ με τους υποψηφίους των κομμάτων). 

- Η έναρξη της έρευνας από την Κομισιόν για χειραγώγηση της αγοράς ομολόγων ύψους 1,5 τρισ. ευρώ. 

- Το σύνολο των μη εξυπηρετούμενων δανεί­ων στην Ευρώπη που έχει ξεπεράσει το αστρο­νομικό 1 τρισ. ευρώ, ποσό που ισοδυναμεί με το ετήσιο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της Ισπανίας ή με το 7,3% του ΑΕΠ της Ε.Ε. 

Το «νέο» παγκόσμιο χρέος 

Η επόμενη παγκόσμια ύφεση θεωρείται ότι μάλλον θα προκληθεί από την Κίνα. Ο ασιατι­κός γίγαντας έγινε το 2009 η δεύτερη μεγα­λύτερη οικονομία του κόσμου και το ΑΕΠ της σήμερα κινείται στα 10 τρισ. δολ. Το χρέος της Κίνας, όμως, αυξάνεται με ρυθμό σχεδόν τρεις φορές μεγαλύτερο απ' ό,τι αυξανόταν το χρέ­ος των ΗΠΑ πριν από την οικονομική κρίση του 2007. 

Σήμερα, στο διάστημα μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, στις αναπτυσσόμενες χώρες έφτασε να αναλογεί ένα μεγάλο μέρος του «καινούργιου» παγκόσμιου χρέους. Αυτό παίζει σημαντικό ρόλο στην επιβράδυνση της ανάπτυξης, αφού τον τόνο στους δείκτες δί­νουν σε μεγάλο βαθμό οι αναπτυσσόμενες χώ­ρες, οι οποίες νιώθουν πλέον τη θηλιά του χρέ­ους να τις πνίγει. Ενδεικτικά η αύξηση του παγκόσμιου χρέους ανά κατηγορία χωρών: 

- Περίοδος 2000-2007: Χρέος ανεπτυγμένων 78%, χρέος αναπτυσσόμενων 22%. 

- Περίοδος 2007-2014: Χρέος ανεπτυγμένων 53%, χρέος αναπτυσσόμενων 47%. 

Το 2008 πολλοί κορυφαίοι οικονομολόγοι πόνταραν στην παγκόσμια ανακατανομή ισορ­ροπιών που θα ακολουθούσε και που θα λει­τουργούσε καταπραϋντικά στην οικονομία. Κι αυτό επειδή ο κόσμος, σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, θα εξαρτιόταν περισσότερο από την κατανάλωση της Κίνας και άλλων αναδυόμενων αγορών και λιγότερο από την κατανάλωση των ΗΠΑ. Αυτή η νέα ισορροπία, όμως, δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Εν ολίγοις, η παγκόσμια οικονομία εξακολουθεί να καθορίζεται από το χρέος. 

Οι αναπτυσσόμενες αγορές δεν μπορούν, όχι τουλάχιστον ακόμα, να αντισταθμίσουν τη μακροχρόνια επιβράδυνση την ανεπτυγμένων χωρών. Όπως στη γεωπολιτική, έτσι και στην οι­κονομία, άλλωστε, τώρα ζούμε σε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχει μία και μοναδική υπερδύναμη. Και η στήριξη της παγκόσμιας οικονομίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις αναπτυσσό­μενες οικονομίες, οι οποίες, όμως, με τη σειρά τους είναι στην πλειονότητά τους εξαρτημένες από το πετρέλαιο και την τιμή του. 

Τα καμπανάκια, μάλιστα, ακούγονται ηχη­ρότερα μετά και τη νέα υποβάθμιση από τον ΟΠΕΚ των εκτιμήσεων για την παγκόσμια πε­τρελαϊκή ζήτηση, κάτι που έχει ήδη προκαλέσει πλήγματα σε Ρωσία και Βραζιλία. 

Κινεζική αποσταθεροποίηση 

Δέκα περίπου χρόνια μετά τη στεγαστική φούσκα στις ΗΠΑ και έξι μετά τη χρεοκοπία της Ελλάδας που πυροδότησε την ευρωπαϊκή κρί­ση, η παγκόσμια οικονομία εισέρχεται σε ένα στάδιο της κρίσης χρέους που αυτήν τη φορά επικεντρώνεται στις αναδυόμενες αγορές. Τώ­ρα, λοιπόν, ο παράγοντας «Κίνα» παίζει τεράστιο ρόλο στην αποσταθεροποίηση των παγκόσμιων αγορών. Η χώρα που ήταν υπεύθυνη για το με­γαλύτερο μέρος της παγκόσμιας ανάπτυξης τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε επιβράδυνση. 

Εδώ και δύο χρόνια η κινεζική φούσκα, με­τά την εκρηκτική ανάπτυξη της αγοράς ακινή­των και της μεταποίησης από το 2008, άρχισε να σκάει. Από το 2014 έως τώρα σχεδόν 1 τρισ. δολάρια έχουν «αποδράσει» από την Κίνα καθώς επενδυτές προσπαθούν να βγάλουν τα χρήματά τους από τη χώρα με κάθε τρόπο. Ακόμα και η έσχατη λύση των capital controls έχει αρχίσει να συζητείται όλο και πιο έντονα. 

Η αιμορραγία του τραπεζικού συστήματος και του χρηματιστηρίου υποχρέωσε την κυβέρ­νηση να ανοίξει το σεντούκι με τα συναλλαγμα­τικά αποθέματα των 3,3 τρισ. δολαρίων για να στηρίξει εν τέλει το υποτιμημένο κινεζικό νόμι­σμα. Όμως αυτή η κίνηση δεν έχει αποδειχθεί πανάκεια. 

Ο φόβος, άλλωστε, πυροδοτείται από το γε­γονός ότι το χρέος της Κίνας «τρέχει» πλέον δυο φορές ταχύτερα απ' όσο η ανάπτυξή της, κάτι που λειτουργεί σαν βόμβα στα θεμέλια της οικονομίας. Το κοκτέιλ γίνεται εκρηκτικό αν συ­νυπολογιστεί και το διογκούμενο ιδιωτικό χρέ­ος. Τα χρέη, τέλος, κρατικών επιχειρήσεων - ζόμπι στην Κίνα ανέρχονται στο αστρονομικό και μη διαχειρίσιμο ποσό των 11 τρισ. ευρώ! Σύμφωνα με το αμερικανικό Ινστιτούτο Διεθνών Οι­κονομικών Peterson, αυτά τα 11 τρισ. είναι και ο μεγαλύτερος κίνδυνος, τελικά, για την κινεζική οικονομία. 

Ο χρυσός 

Οι φόβοι έχουν στρέψει τους επενδυτές και τα κράτη ξανά στον χρυσό και η αγορά πολύτι­μων μετάλλων, που θεωρούνται ασφαλές κατα­φύγιο, κάνει υψηλό εξαετίας. Η κεντρική τράπε­ζα της Κίνας συγκέντρωσε 600 τόνους χρυσού το δεύτερο εξάμηνο του 2015 και η Ρωσία 200 τόνους. Τις τελευταίες εβδομάδες η τάση έχει γίνει εντονότερη μετά τους φόβους για νέο πα­γκόσμιο κραχ. 

Πηγή : topontiki.gr