Κύκλος κατάρρευσης

O συνδυασμός των ανοδικών αμερικανικών επιτοκίων με το ισχυρό δολάριο, καθώς επίσης με τις υψηλές τιμές πετρελαίου στις αναπτυσσόμενες χώρες που δεν διαθέτουν ενεργειακά αποθέματα, αποτελεί ένα εξαιρετικά εκρηκτικό μείγμα.

Ανάλυση 

– δημοσιεύθηκε στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ στις 2 Ιουνίου 2018 

Πριν από έναν περίπου μήνα η Αργεντινή κατέφυγε ξανά στο ΔΝΤ, αδυνατώντας να σταματήσει την κατάρρευση του νομίσματος της – με αποτέλεσμα να παραλύσουν οι Πολίτες της, αφού αναβίωσε ο εφιάλτης του παρελθόντος. Σε μία ανάλογα μεγάλη νομισματική περιπέτεια έχει βυθιστεί και η Τουρκία, η οικονομική κατάσταση της οποίας είναι κατά πολύ χειρότερη από αυτήν της Αργεντινής. Οι αιτίες είναι κυρίως το θηριώδες εξωτερικό χρέος της που πλησιάζει στα 460 δις $ και τα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της, από τα οποία δημιουργείται – σημειώνοντας πως διπλασιάστηκαν στα 16,4 δις $ το πρώτο τρίμηνο του 2018, σε σχέση με το αντίστοιχο του 2017, όπου το έλλειμμα ήταν 8,4 δις $. 

Η εσπευσμένη άνοδος των επιτοκίων εκ μέρους της κεντρικής της τράπεζας κατά 3% στο 16,5% μετά από έναν ασυγχώρητα μεγάλο χρονικό διάστημα αδράνειας συγκράτησε μεν για λίγο την πτώση, αλλά δεν ήταν αρκετή. Οι επενδυτές ανέμεναν κατ’ ελάχιστο αυτήν την αύξηση για να συγκρατηθεί ο πληθωρισμός που καλπάζει – οπότε θα έπρεπε να ήταν μεγαλύτερη, στο 20%. Όσον αφορά την αγωνιώδη έκκληση του προέδρου της για τη στήριξη της λίρας από τους πολίτες που αγοράζουν ξένα νομίσματα, έτσι ώστε να προστατευτούν από την υποτίμηση, τεκμηριώνει ακόμη περισσότερο τα προβλήματα της χώρας. Η νέα παρέμβαση της κεντρικής τράπεζας που αύξησε το εβδομαδιαίο επιτόκιο στο 16,5% από 8% προηγουμένως και το overnight επιτόκιο δανεισμού στο 18% από 9,25% (των καταθέσεων στο 9,25% από 7,25%) σταθεροποίησε τη λίρα στο 1:4,58 σε σχέση με το δολάριο, αλλά ενδεχομένως δεν θα διαρκέσει πολύ. 

Πρόκειται βέβαια για ένα ευρύτερο πρόβλημα των αναπτυσσομένων οικονομιών που είναι υπερχρεωμένες σε δολάρια – οπότε η άνοδος των αμερικανικών επιτοκίων τις επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό. Κράτη δε όπως η Τουρκία που εξαρτώνται επί πλέον από τις εισαγωγές πετρελαίου, υποφέρουν πολύ περισσότερο λόγω της μεγάλης ανόδου των τιμών του. Εάν προσθέσουμε εδώ το πρόβλημα των κυρώσεων εναντίον του Ιράν που αποτελεί εμπορικό εταίρο της χώρας και το κόστος των πολέμων που διεξάγει, τότε κατανοούμε πως η Τουρκία είναι αντιμέτωπη με μία τέλεια καταιγίδα. Επομένως παραμένει επικίνδυνη για την Ελλάδα και δυνητικός πελάτης του ΔΝΤ – ενώ είναι ενδιαφέρουσα η στάση της κατεχόμενης βορείου Κύπρου που διέρρευσε πως θέλει να καταργήσει τη λίρα, για να αποφύγει τις συνέπειες της πτώσης της. 

Επόμενη εστία πυρκαγιάς είναι η Βραζιλία οι Πολίτες της οποίας, πριν από κάποιο χρονικό διάστημα, βλέποντας το εισόδημα τους να μειώνεται και τις θέσεις εργασίας τους να εξαφανίζονται, αποδέχθηκαν την αυστηρή πολιτική λιτότητας που επέβαλε η νέα νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση τους χωρίς καμία διαμαρτυρία, μετά την πραξικοπηματική ανατροπή της προηγούμενης. Έχοντας όμως απογοητευθεί εκατοντάδες χιλιάδες φορτηγατζήδες, μετά από την αύξηση των τιμών των καυσίμων κατά 50% μέσα σε ένα χρόνο, παρέλυσαν μεγάλο μέρος της χώρας – αναγκάζοντας τόσο την κυβέρνηση, όσο και την κρατική εταιρεία πετρελαίου να προβούν σε δαπανηρές παραχωρήσεις, για να σταματήσουν την απεργία. 

Πρόκειται όμως μάλλον για το ξεκίνημα μίας ευρύτερης διαμαρτυρίας, αφού οι Πολίτες της Βραζιλίας είναι κάτι περισσότερο από οργισμένοι. Όχι μόνο για τις αυξήσεις στις τιμές των καυσίμων αλλά, κυρίως, λόγω της απογοήτευσης τους από τις δημόσιες υπηρεσίες, καθώς επίσης εξαιτίας της πολιτικής διαφθοράς και της διαπλοκής. Πιθανολογούμε πάντως ότι θα αρχίσουν να απομακρύνονται οι διεθνείς επενδυτές, όπως συνήθως συμβαίνει, οπότε θα ακολουθούσε μία εντονότερη πτώση του νομίσματος της χώρας, με όλα όσα δεινά κάτι τέτοιο συνεπάγεται. 

Σε κάθε περίπτωση, ο συνδυασμός των ανοδικών αμερικανικών επιτοκίων με το ισχυρό δολάριο, καθώς επίσης με τις υψηλές τιμές πετρελαίου στις αναπτυσσόμενες χώρες που δεν διαθέτουν ενεργειακά αποθέματα, αποτελεί ένα εξαιρετικά εκρηκτικό μείγμα. Φαίνεται δε από παντού πως οι επενδυτές ανησυχούν, διαπιστώνοντας μεταξύ άλλων τη ραγδαία υποτίμηση των νομισμάτων αρκετών κρατών – αν και η κρίση της Ιταλίας έχει κλέψει την παράσταση. 

Σύμφωνα τώρα με το Ινστιτούτο Διεθνών Χρηματοοικονομικών (IIF), έχουν διαφύγει ήδη από τις αναπτυσσόμενες χώρες περί τα 6 δις $ μόνο από τα μέσα Απριλίου έως τις αρχές Μαΐου. Ως εκ τούτου δεν έχει βοηθήσει καθόλου η άνοδος των βασικών τους επιτοκίων για να εμποδίσουν τις εκροές, όπως πρόσφατα της Τουρκίας. Θεμελιωδώς πάντως θεωρείται ότι, η ισχύς του δολαρίου οδηγεί στην πτώση της πιστοληπτικής ικανότητας των αναπτυσσομένων χωρών, επειδή σχεδόν όλες είναι υπερχρεωμένες σε δολάρια. 

Μπορεί λοιπόν η υποτίμηση των νομισμάτων τους να βοηθάει βραχυπρόθεσμα την άνοδο των εξαγωγών τους, αλλά ταυτόχρονα ακριβαίνουν οι εισαγωγές τους. Επομένως μεσοπρόθεσμα εμποδίζεται ο ρυθμός ανάπτυξης, αυξάνουν τα ελλείμματα στα ισοζύγια τους, άρα τα χρέη σε ξένο συνάλλαγμα που κοστίζουν ακριβότερα κοκ. Δεν είναι πολλές βέβαια οι χώρες με ελλείμματα άνω του 3% στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών τους. Εν τούτοις, τα εξωτερικά χρέη των αναπτυσσομένων κρατών έχουν τετραπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια, από τα 5 τρις $ στα 19 τρις $, ή από το 25% του ΑΕΠ τους το 2008 σε πάνω από το 50% που θεωρείται ως κίνδυνος χρεοκοπίας – ειδικά επειδή τα επιτόκια δανεισμού τους είναι υψηλά σε σχέση με τα σχεδόν μηδενικά των ανεπτυγμένων χωρών. 

Συνεχίζοντας, δεν είναι όλες οι αναπτυσσόμενες οικονομίες στην ίδια κατάσταση – ενώ αξιολογούνται αφενός μεν με κριτήριο τα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών τους, αφετέρου με τους δείκτες αποτελεσματικότητας των κυβερνήσεων τους που δημοσιεύει η Παγκόσμια Τράπεζα. Η τελευταία αξιολογεί πόσο καλά λειτουργούν οι πολιτικές αρχές, επιτρέποντας μία αποτελεσματική οικονομική πολιτική – όπως στο παράδειγμα της Τουρκίας που θεωρείται πως ο πρόεδρος της επεμβαίνει στη νομισματική πολιτική της κεντρικής τράπεζας, επιδεινώνοντας την οικονομία της χώρας του. Στα πλαίσια αυτά, εκτός από την Τουρκία και την Αργεντινή, το Περού, η Βραζιλία, η Ινδονησία και η Ν. Αφρική φαίνονται ως οι πλέον επικίνδυνες χώρες – με τα ως άνω δύο κριτήρια (ελλείμματα, ποιότητα διακυβέρνησης).

Ένα επόμενο κριτήριο είναι το ύψος των συναλλαγματικών τους αποθεμάτων – όπου όσο μεγαλύτερο, τόσο καλύτερα μπορούν να επεμβαίνουν στις αγορές συναλλάγματος, στηρίζοντας το νόμισμα τους. Στο γράφημα Ι (συναλλαγματικά αποθέματα) φαίνεται για πόσους μήνες μπορεί να πληρώνει τις εισαγωγές της η κάθε χώρα, με τα αποθέματα της – όπου ως κατώτερο όριο θεωρούνται οι τρεις μήνες, αν και η Αργεντινή επιβεβαιώνει πως το κριτήριο δεν είναι ασφαλές. Σε καλύτερη θέση εδώ είναι η Βραζιλία με πάνω από 25 μήνες – ακολουθούμενη από τις Ρωσία, Κίνα, Περού, Ινδία, Ταϊλάνδη, Αργεντινή, Ινδονησία, Αίγυπτο, Χιλή, Ν. Αφρική, Τουρκία, Μεξικό, Ουκρανία και Εκουαδόρ. 

Πολύ καλύτερο κριτήριο είναι το σύνολο των ελλειμμάτων και των εξωτερικών χρεών που λήγουν εντός των επομένων δώδεκα μηνών, ως ποσοστό επί των συναλλαγματικών αποθεμάτων – όπως στο γράφημα ΙΙ όπου προηγείται η Τουρκία, ακολουθούμενη από την Αργεντινή, την Ουκρανία, τη Βενεζουέλα, τη Ν. Αφρική, τη Χιλή, την Ινδονησία, την Αίγυπτο, το Μεξικό, την Ινδία, την Κίνα, τη Βραζιλία, το Εκουαδόρ, την Ταϊλάνδη και τη Ρωσία. Ειδικά όσον αφορά την ποιότητα των θεσμών, οι πλέον επικίνδυνες είναι η Ουκρανία, η Κίνα, η Αργεντινή, η Ν. Αφρική και η Τουρκία κατά το IIF – ενώ με κριτήριο τις ανάγκες αναχρηματοδότησης τους, οι πλέον επικίνδυνες είναι η Τουρκία, η Ρωσία και η Βραζιλία, επειδή τα ομόλογα τους έχουν μέσο όρο αποπληρωμής τα 6-7 έτη, όταν σε πολλές από τις υπόλοιπες χώρες λήγουν μετά από 9-10 έτη. 

Ολοκληρώνοντας, θεωρείται σχεδόν βέβαιο πως εάν οι Η.Π.Α. συνεχίσουν να αυξάνουν τα επιτόκια τους και το δολάριο παραμείνει ισχυρό, τότε αρκετές από τις χώρες που αναφέραμε θα αντιμετωπίσουν μεγάλα προβλήματα – με αποτέλεσμα να πυροδοτήσουν κρίσεις σε άλλα κράτη, τα οποία θα μπορούσαν με τη σειρά τους να προκαλέσουν την παγκόσμια καταιγίδα των καταιγίδων που αναμένεται το επόμενο έτος. Ως εκ τούτου όλες οι χώρες πρέπει να είναι πολύ προσεκτικές – ειδικά η Ελλάδα η οποία σχεδιάζει να βγει στις αγορές, κυριολεκτικά ξυπόλητη στα αγκάθια. 

Βασίλης Βιλιάρδος

Οικονομολόγος

Πηγή : https://analyst.gr