Το πλασματικό ΑΕΠ των ΗΠΑ, το δολάριο και ο χρυσός

Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, το επόμενο παγκόσμιο κραχ θα συνοδευθεί από την οικονομική κατάρρευση της υπερχρεωμένης υπερδύναμης, του δολαρίου, καθώς επίσης του δυτικού συστήματος του χρέους – ένα ενδεχόμενο πολύ επικίνδυνο για την ειρήνη στον πλανήτη.

«Ιστορικά, η πλήρης απώλεια της εμπιστοσύνης στα χρήματα συμβαίνει κάθε 30 ή 40 χρόνια – οπότε, εάν υποθέσουμε πως η ιστορία επαναλαμβάνεται, έχει ήδη περάσει η προθεσμία από τις τρεις προηγούμενες εποχές του 1914, του 1939 και του 1971.

Θα συνέβαινε δε πιθανότατα 30 χρόνια μετά το 1971 – το 1998 δηλαδή που τελικά η Wall Street προστάτευσε το κερδοσκοπικό κεφάλαιο «LTCM» για να διασώσει τον πλανήτη. Επίσης 40 χρόνια μετά, το 2008 – εάν οι κεντρικές τράπεζες δεν έσωζαν τη Wall Street για να διασώσουν τον κόσμο.

Κανένας όμως δεν γνωρίζει σήμερα ποιός θα διασώσει τις κεντρικές τράπεζες που είναι οι βασικές υποψήφιες για την πυροδότηση της επόμενης απώλειας της εμπιστοσύνης στα χρήματα – με τα περισσότερα κράτη παγκοσμίως υπερχρεωμένα σε απελπιστικό βαθμό, με τράπεζες και επιχειρήσεις ζόμπι, με δεκάδες φούσκες κοκ.»

Ανάλυση

Η σύγχρονη αντίληψη, σχετικά με τη μέτρηση του ΑΕΠ μίας χώρας, προέρχεται από μία μελέτη του Υπουργείου Εμπορίου των Η.Π.Α., η οποία ανατέθηκε στον βραβευμένο με Νόμπελ καθηγητή κ. S. Kuznets – έχοντας θεωρηθεί ως μία από τις μεγαλύτερες εφευρέσεις του 20ου αιώνα (πηγή). Ο μαθηματικός τύπος που συμπληρώνεται από τους συντελεστές του ΑΕΠ είναι δε ο εξής: «ΑΕΠ = Κατανάλωση + Ιδιωτικές Επενδύσεις + Δημόσιες Δαπάνες + (Εξαγωγές- Εισαγωγές)» ή απλούστερα «ΑΕΠ = Ιδιωτικό Εισόδημα (μετρούμενο ως κατανάλωση ή επένδυση) + Κρατικές Δαπάνες + Εμπορικό Ισοζύγιο».

Στα πλαίσια αυτά εύκολα διαπιστώνει κανείς πως συμπεριλαμβάνονται οι δαπάνες της εκάστοτε κυβέρνησης, ως ένας από τους βασικούς συντελεστές του ΑΕΠ – χωρίς όμως να λαμβάνεται υπ’ όψιν εάν οι δαπάνες αυτές προέρχονται (α) από τα δημόσια έσοδα (φόρους), τα οποία μειώνουν την ιδιωτική κατανάλωση και τις ιδιωτικές επενδύσεις (μεταξύ των οποίων οι αποταμιεύσεις), οπότε είναι σωστό ή (β) από το δανεισμό, όπου ασφαλώς είναι λάθος. Εύλογα άλλωστε, αφού τα δημόσια δάνεια δεν μπορεί να θεωρούνται εισόδημα, εφόσον κάποια στιγμή θα πρέπει να επιστραφούν – πόσο μάλλον όταν δεν προέρχονται πια από μία κρατική κεντρική τράπεζα, αλλά αποτελούν οφειλές απέναντι σε τρίτους (στους επενδυτές που αγοράζουν ομόλογα κοκ.).

Περαιτέρω, οι κυβερνήσεις είναι υποχρεωμένες να αποπληρώνουν τα δημόσια χρέη είτε με υψηλότερους φόρους, είτε με μειωμένες δαπάνες (=συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους), είτε με πληθωρισμό/υποτίμηση του εθνικού τους νομίσματος, είτε με έναν συνδυασμό όλων των παραπάνω – με εξαίρεση τις χώρες της Ευρωζώνης που δεν έχουν το δικό τους εθνικό νόμισμα, οπότε διαφοροποιείται η τρίτη λύση. Ως εκ τούτου, για να διαπιστώσει κανείς εάν μία οικονομία είναι υγιής και αναπτύσσεται σωστά, θα πρέπει να αφαιρεί από το ΑΕΠ το ποσόν της αύξησης του χρέους, για να βρίσκει το πραγματικό ΑΕΠ – οπότε ο μαθηματικός τύπος (πηγή: B&C Advisory Group) θα έπρεπε να διαμορφωθεί ως εξής:

Πραγματικό ΑΕΠ = Ιδιωτικό Εισόδημα + Εμπορικό Ισοζύγιο +
(Κρατικές δαπάνες – Δημόσιος δανεισμός). 

Υπό αυτές τις προϋποθέσεις, εάν θέλει κανείς να υπολογίσει το πραγματικό ΑΕΠ των Η.Π.Α. μετά το 2008, θα πρέπει να αφαιρέσει αυτό που προήλθε από την αύξηση του δανεισμού τους – όπως στο γράφημα που ακολουθεί, όπου στην πρώτη στήλη είναι το έτος, στη δεύτερη το δημόσιο χρέος, στην τρίτη το ΑΕΠ, στην τέταρτη η ετήσια αύξηση του χρέους, στην πέμπτη η ετήσια αλλαγή του ΑΕΠ και στην τελευταία το νέο χρέος ως ποσοστό επί του ΑΕΠ. 

Ουσιαστικά λοιπόν θα έπρεπε να αφαιρείται ένα μέσο ποσοστό αύξησης του χρέους της τάξης του 7,45% ετησίως, όπως φαίνεται από το γράφημα – οπότε η οικονομία των Η.Π.Α. θα ήταν (είναι) ουσιαστικά σε ύφεση, αφού η άνοδος του χρέους είναι εκείνη που έχει τροφοδοτήσει την ανάπτυξη που παρουσιάζουν οι στατιστικές. Κάτι ανάλογο βέβαια θα έπρεπε να εφαρμοσθεί και σε άλλες χώρες, για να είναι συγκρίσιμα τα στοιχεία – σημειώνοντας πως το δημόσιο χρέος της Ισπανίας τριπλασιάσθηκε από το 2008, ενώ της Ελλάδας αυξήθηκε πολύ λιγότερο (γράφημα, Ελλάδα γαλάζια καμπύλη αριστερή στήλη – Ισπανία διακεκομμένη γραμμή δεξιά στήλη) – οπότε είναι μεν λογική η κατάρρευση του ΑΕΠ της χώρας μας, αλλά μη συγκρίσιμη με την Ισπανία, την Ιρλανδία κοκ., μέρος της ανάπτυξης (ΑΕΠ) των οποίων τροφοδοτήθηκε από το χρέος. 

Περαιτέρω η Fed, από το 1929 έως το τέλος της Μεγάλης Ύφεσης και του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, αύξησε τον ισολογισμό της από το 6% του ΑΕΠ στο 16%. Σήμερα όμως, από το 2008 έως το 2014, αύξησε τον ισολογισμό της από 6% στο 22% του ΑΕΠ – σε πολύ λιγότερο χρόνο δηλαδή, πολύ περισσότερο, διατηρώντας παράλληλα τα επιτόκια στο μηδέν. Το γεγονός αυτό, το ότι δηλαδή η αμερικανική κεντρική τράπεζα αύξησε περισσότερο τον ισολογισμό της από ότι την τρομακτική εποχή του 1930, οφείλει να μας προβληματίσει ιδιαίτερα, αφού σημαίνει πως ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος – όπως άλλωστε διαπιστώνεται από την αύξηση των χρεών της υπερδύναμης, από 9,2 τρις $ στις αρχές του 2007 στα 19,8 τρις $ στις αρχές του 2016! 

Ένα επόμενο συμπέρασμα από τον τύπο του πραγματικού ΑΕΠ είναι το ότι, εάν οι Η.Π.Α. αδυνατούσαν να δανεισθούν, τότε το ΑΕΠ τους θα κατέρρεε κατά 5% τουλάχιστον – όσο ήταν το ποσοστό του νέου χρέους ως προς το ΑΕΠ το 2016 στο πρώτο γράφημα. Εκτός αυτού, η εξέλιξη της αγοράς εργασίας δεν επιβεβαιώνει το ρυθμό ανάπτυξης που δηλώνουν οι Η.Π.Α. – αφού, σύμφωνα με το «γραφείο στατιστικής εργασίας», το Νοέμβριο του 2007 εργάζονταν 121.875.000 άτομα σε θέσεις πλήρους απασχόλησης, ενώ τον προηγούμενο μήνα 125.755.000 (γράφημα) – άρα μόλις 3.880.000 παραπάνω μέσα σε δέκα χρόνια, όταν την ίδια χρονική περίοδο ο πληθυσμός της χώρας αυξήθηκε κατά 24 εκ. περίπου (πηγή). 

Συνεχίζοντας, είναι φανερό πως με κριτήριο το πραγματικό ΑΕΠ η ανάπτυξη των Η.Π.Α. έχει τροφοδοτηθεί από το χρέος – οπότε, εάν αφαιρούσε κανείς τη συνδρομή του επί πλέον δανεισμού τους, θα οδηγούταν στο γράφημα που ακολουθεί, το οποίο αποκαλύπτει πως η πτώση του ήταν δραματική. Μπορεί λοιπόν η σχέση χρέους προς ΑΕΠ να είναι σχετικά χαμηλή, στο 106,1% το 2016 από 62,5% το 2007 (πηγή), αν και έχει υπερβεί το κρίσιμο μέγεθος του 90%, επάνω από το οποίο ο ρυθμός ανάπτυξης δεν είναι εύκολο να διατηρηθεί, αλλά η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική – κατά την άποψη μας εξαιρετικά ανησυχητική. 

Λογικά λοιπόν όλες οι χώρες χάνουν την εμπιστοσύνη τους στο δολάριο, εκτός του ότι ορισμένες προσπαθούν να αποδεσμευθούν τόσο από το αμερικανικό νόμισμα, όσο και από το σύστημα του χρέους που στηρίζεται σε αυτό – ενώ ο παγκόσμιος πόλεμος των νομισμάτων ευρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Όπως άλλωστε έχουμε ήδη αναφέρει, η Κίνα δήλωσε πως οποιοσδήποτε εξαγωγέας πετρελαίου αποδεχθεί το γουάν ως μέσο πληρωμής, μπορεί να το μετατρέψει σε χρυσό στο χρηματιστήριο χρυσού της Σαγκάης – έτσι ώστε να αυξήσει την εμπιστοσύνη στο νόμισμα της, επειδή δεν είναι ένα σημαντικό αποθεματικό, οπότε δεν αποτελεί ελκυστικό περιουσιακό στοιχείο για χώρες όπως η Ρωσία και το Ιράν που την προμηθεύουν με πετρέλαιο.

Η αρχή του τέλους

Περαιτέρω, η σύνδεση του γουάν με το χρυσό στην αγορά πετρελαίου, αποδυναμώνει σε μεγάλο βαθμό το δολάριο – ενώ μπορεί μεν η Ρωσία (2η στις εξαγωγές πετρελαίου) και το Ιράν (16o) να είναι τα πρώτα κράτη που το αποδέχθηκαν, αλλά συμφώνησαν επίσης οι άλλες χώρες των BRICS (Βραζιλία, Ινδία και Νότια Αφρική), ενώ η Βενεζουέλα (9η στις εξαγωγές πετρελαίου – πηγή) ακολούθησε αμέσως μετά. Ως εκ τούτου φαίνεται καθαρά πως ξεκίνησε η αρχή του τέλους για το σύστημα των πετροδολαρίων που δρομολόγησε ο κ. Kissinger με τη Σαουδική Αραβία το 1974 – διασώζοντας έτσι το δολάριο, μετά τη μονομερή έξοδο του προέδρου Nixon από τον κανόνα του χρυσού το 1971, όπου εγκαινιάσθηκε η εποχή των χρημάτων χωρίς αντίκρισμα (Fiat money).

Υπενθυμίζουμε πως το 1977 οι Η.Π.Α. εξέδωσαν κρατικά ομόλογα εκπεφρασμένα σε ελβετικό φράγκο, επειδή τότε καμία χώρα δεν ήθελε δολάρια που δεν είχαν αντίκρισμα σε χρυσό – ενώ κανένας δεν δάνειζε την υπερδύναμη, όχι τουλάχιστον με βιώσιμα επιτόκια, όπως πρόσφατα την Ελλάδα.

Με δεδομένο τώρα το ότι, όλα τα παγκόσμια αποθεματικά νομίσματα «πεθαίνουν» κάποια στιγμή, σταδιακά φυσικά και όχι ξαφνικά, κυρίως επειδή οι χώρες που τα διαθέτουν υπερχρεώνονται, όπως οι Η.Π.Α. σήμερα, δεν πρέπει να μας προξενεί εντύπωση – υπενθυμίζοντας πως ναι μεν το δολάριο αντικατέστησε τη βρετανική στερλίνα ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα επίσημα το 1944 στο συνέδριο του Bretton Woods, αλλά η διαδικασία είχε ξεκινήσει πολύ ενωρίτερα, το 1914, με τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Εκείνη την εποχή άρχισε να εισρέει χρυσός στις Η.Π.Α. από το Ηνωμένο Βασίλειο, για να πληρώνονται ο πολεμικός εξοπλισμός και τα αγροτικά προϊόντα που εισήγαγε – ενώ η χώρα έλαβε επίσης ένα μεγάλο δάνειο από τις αμερικανικές τράπεζες, το οποίο διοργάνωσε ο J. Morgan. Στη συνέχεια (δεκαετία του 1920 και του 1930), άρχισε η σταδιακή πτώση της ισοτιμίας της στερλίνας, η οποία υποτιμήθηκε έναντι του χρυσού το 1931 και έναντι του δολαρίου το 1936 – μία διαδικασία που υφίσταται σήμερα το δολάριο, χωρίς να γίνεται αντιληπτή από όλους.

Συνεχίζοντας έχουμε επίσης τεκμηριώσει πως στο χρονικό διάστημα της μετάβασης από το ένα αποθεματικό νόμισμα στο άλλο, όπου τα σημαντικότερα υποψήφια σήμερα είναι το γουάν και το ευρώ, ο χρυσός διαδραματίζει έναν πολύ μεγάλο ρόλο – τονίζοντας πως τυχόν σύνδεση των νομισμάτων μαζί του δεν είναι θέμα ποσοτήτων, αλλά τιμής. Στα πλαίσια αυτά υπολογίζεται (Rickards) πως η σημερινή αποπληθωριστική τιμή του χρυσού είναι της τάξης των 10.000 $ ανά ουγγιά – με την έννοια πως αυτή θα έπρεπε να είναι η τιμή για να υποστηριχθούν το παγκόσμιο εμπόριο, οι διεθνείς συναλλαγές και οι ισολογισμοί των τραπεζών, χωρίς να μειωθεί η υφιστάμενη ποσότητα χρήματος.

Η τιμή αυτή έχει σχέση με την ποσότητα χρήματος M1 των κυριοτέρων οικονομιών διεθνώς, με κριτήριο την υποστήριξη της κατά 40% – αν και ιστορικά ήταν μόλις 20%. Εν προκειμένω εννοείται πως κάθε ποσότητα χρήματος 100 θα είχε αντίκρισμα 40 σε χρυσό – οπότε, εάν έπαιρνε κανείς το παγκόσμιο Μ1 των μεγάλων οικονομιών επί το 40% και το διαιρούσε με την παγκόσμια ποσότητα του χρυσού, θα οδηγούταν σε μία τιμή της τάξης των 10.000 $ ανά ουγγιά. Αυτό δεν σημαίνει πως απαιτείται ξανά η υιοθέτηση του κανόνα του χρυσού, εκτός εάν καταρρεύσει η εμπιστοσύνη των ανθρώπων στα χρήματα που εκδίδουν οι κεντρικές τράπεζες – όπως συνέβη το 1914, το 1939 και το 1971, όπου κανένας στον πλανήτη δεν ήθελε να έχει δολάρια. 

Ιστορικά λοιπόν συμβαίνει κάθε 30 ή 40 χρόνια – οπότε, εάν υποθέσουμε πως η ιστορία επαναλαμβάνεται, έχει ήδη περάσει η προθεσμία. Θα συνέβαινε δε πιθανότατα 30 χρόνια μετά το 1971 – το 1998 δηλαδή που τελικά η Wall Street προστάτευσε ένα κερδοσκοπικό κεφάλαιο (LTCM) για να διασώσει τον πλανήτη. Επίσης 40 χρόνια μετά, το 2008 – εάν οι κεντρικές τράπεζες δεν έσωζαν τη Wall Street για να διασώσουν τον κόσμο. Κανένας όμως δεν γνωρίζει σήμερα ποιός θα διασώσει τις κεντρικές τράπεζες που είναι οι βασικές υποψήφιες για την πυροδότηση της επόμενης απώλειας της εμπιστοσύνης στα χρήματα – με τα περισσότερα κράτη παγκοσμίως υπερχρεωμένα σε απελπιστικό βαθμό, με τράπεζες και επιχειρήσεις ζόμπι, με δεκάδες φούσκες κοκ.

Επίλογος

Ολοκληρώνοντας, υπενθυμίζουμε πως στα τέλη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου το μερίδιο των Η.Π.Α. στο ΑΕΠ του πλανήτη ήταν της τάξης του 30% – έχοντας έκτοτε μειωθεί στο 18%. Την ίδια χρονική περίοδο το ΑΕΠ της Κίνας τετραπλασιάσθηκε στο 16%, με τις αναδυόμενες αγορές να αντιπροσωπεύουν σήμερα το 60%, από 40% τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια – μία τάση που θα συνεχισθεί, μεταξύ άλλων λόγω της υπερχρέωσης των ανεπτυγμένων οικονομιών που επιβραδύνει την ανάπτυξη.

Παρά το ότι όμως το μερίδιο των Η.Π.Α. στο παγκόσμιο ΑΕΠ έχει υποχωρήσει σημαντικά, το δολάριο διατήρησε την ηγετική του θέση – με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί μία σημαντική απόκλιση μεταξύ της παραγωγής και της χρηματοδότησης. Η απόκλιση αυτή βέβαια δεν αποτελεί κάτι καινούργιο. Ειδικότερα, μετά την ανάπτυξη που ακολούθησε το 2ΠΠ, η ζήτηση για αποθεματικά κεφάλαια αυξήθηκε ραγδαία, παραμένοντας σε υψηλά επίπεδα στις αρχές του 1970 – όπου το δολάριο είχε ακόμη αντίκρισμα σε χρυσό.

Επειδή όμως η εξόρυξη χρυσού δεν ήταν τόσο μεγάλη, όσο η ζήτηση για αποθεματικά κεφάλαια, το κενό που υπήρξε καλύφθηκε από το δολάριο, παρά το ότι έπαψε να στηρίζεται στο χρυσό – ουσιαστικά δηλαδή από το χρέος των Η.Π.Α. σε δολάρια, το οποίο αναγκάζει κατά κάποιον τρόπο τις Η.Π.Α. να έχουν συνεχή ανάπτυξη και διαρκή ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, καθώς επίσης στον προϋπολογισμό τους, για να τροφοδοτούν τον πλανήτη με αποθεματικά κεφάλαια.

Συνεχίζοντας, οι δύο υποτιμήσεις του δολαρίου σε σχέση με το χρυσό (1971 και 1973), δεν ήταν αρκετές για να διορθώσουν την υπερτίμηση του αμερικανικού νομίσματος – ενώ το σύστημα του Bretton-Woods τελείωσε το 1973. Επειδή τώρα η σύνδεση των νομισμάτων με το χρυσό θεωρείται παρελθόν, εάν οι Η.Π.Α. προσπαθήσουν να περιορίσουν την αύξηση του δημοσίου χρέους τους, θα έλθουν σε αντίθεση με το ρόλο του δολαρίου ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα.

Για να γίνει κατανοητό το θέμα, όπως όταν τα κράτη χρησιμοποιούν το χρυσό ως αποθεματικό δεν μπορούν να υπερβούν εκδίδοντας χρήματα τις ποσότητες που υπάρχουν συν τις νέες από την εξόρυξη του, έτσι όταν χρησιμοποιούν το δολάριο δεν μπορούν να υπερβούν τις αντίστοιχες ποσότητες – οπότε, όταν οι Η.Π.Α. περιορίσουν την αύξηση των χρεών τους, οι νέες ποσότητες των δολαρίων που θα εκδίδουν θα είναι μικρότερες και δεν θα αρκούν για να καλύψουν την παγκόσμια ζήτηση σε αποθεματικά κεφάλαια. 

Μία λύση θα ήταν βέβαια η συνεχής υποτίμηση του δολαρίου, έτσι ώστε να τυπώνονται διαρκώς περισσότερα χωρίς να αυξάνουν το χρέος τους οι Η.Π.Α. – κάτι που όμως θα σήμαινε πως εκείνες οι χώρες που έχουν δολάρια στην κατοχή τους, όπως η Κίνα, καθώς επίσης οι υπόλοιποι κάτοχοι των αμερικανικών ομολόγων, θα κατέγραφαν απώλειες των κεφαλαίων τους. Εκτός αυτού οι Η.Π.Α. θα βυθίζονταν στον πληθωρισμό – με δυσμενή επακόλουθα για τους Πολίτες τους, οπότε για την εσωτερική τους (κοινωνική) ειρήνη.

Η δεύτερη είναι η κάλυψη του κενού από την Κίνα, έτσι ώστε η άνοδος του ΑΕΠ της να συνοδεύεται από την ανάλογη αύξηση των χρημάτων (χρεών) που εκδίδει – οπότε να πάψει να υπάρχει η διαστρέβλωση (gap) που διαπιστώνεται, μεταξύ των αναπτυσσομένων και ανεπτυγμένων οικονομιών. Η τρίτη είναι το παγκόσμιο νόμισμα που φαίνεται να προετοιμάζει το ΔΝΤ – έτσι ώστε να αποφευχθεί η κατάρρευση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, των Η.Π.Α., το κραχ και το χάος (ανάλυση). 

Προφανώς κανένας δεν μπορεί να προβλέψει τι από τα παραπάνω θα συμβεί, εάν υποθέσουμε πως θα διατηρηθεί η ειρήνη στον πλανήτη – κάτι για το οποίο αμφιβάλλουμε, έχοντας την άποψη πως οι Η.Π.Α. δεν θα αποδεχθούν αμαχητί την απώλεια του σημαντικότερου ίσως περιουσιακού τους στοιχείου, του δολαρίου ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, κινδυνεύοντας τότε πολύ σοβαρά να χρεοκοπήσουν.

Βασίλης Βιλιάρδος

Οικονομολόγος

E-mail: viliardos@analyst.gr

Ειδικότητα: Mάκρο-οικονομικά / Πολιτική Οικονομία 

Πηγή : http://www.analyst.gr