Όταν πάψει η μουσική στο θέμα της ρευστότητας του συστήματος, τότε τα πράγματα θα μπορούσαν να γίνουν πολύπλοκα. Για εκείνο το χρονικό διάστημα όμως που η μουσική παίζει, τότε πρέπει να σηκώνεσαι και να χορεύεις – ακόμη χορεύουμε.
«Ο κάθε επενδυτής και όχι μόνο γνωρίζει πως οι μετοχές, τα ακίνητα και όλα τα άλλα πάγια περιουσιακά στοιχεία σε πολλές χώρες είναι υπερτιμημένα, οπότε έχουν σχηματισθεί δεκάδες φούσκες – κανένας όμως δεν θέλει να το πει, επειδή όλοι ωφελούνται από το ότι οι τιμές δεν πέφτουν. Τίποτα όμως δεν διαρκεί αιώνια» (F.C.).
Ανάλυση
Στην ανάλυση μας που αφορούσε τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η οικονομία της Αυστραλίας, το τεράστιο ιδιωτικό χρέος της δηλαδή, υπήρξε αντίλογος – σύμφωνα με τον οποίο το χαμηλό δημόσιο χρέος της (41% του ΑΕΠ) αποκλείει δυσμενείς εξελίξεις. Η απάντηση μας είναι πως το δημόσιο χρέος δεν θεωρείται ως εκείνο που οδηγεί μία χώρα στη χρεοκοπία, αλλά το εξωτερικό – το οποίο στην Αυστραλία είναι πολύ υψηλό, ενώ συνεχίζει να αυξάνεται.
Εκτός αυτού το μεγάλο ιδιωτικό χρέος κάποια στιγμή οδηγεί στην άνοδο του δημοσίου χρέους, όταν το κράτος υποχρεώνεται να διασώσει τράπεζες πολύ μεγάλες για να πτωχεύσουν (too big to fail) ή άλλες σημαντικές επιχειρήσεις – όπως συνέβη στις Η.Π.Α., το κρατικό χρέος των οποίων διπλασιάστηκε αυξανόμενο κατά περίπου 10 τρις $ στα χρόνια μετά την κρίση, κυρίως λόγω των προβλημάτων του ιδιωτικού τομέα.
Τέλος, κάτι αντίστοιχο συνέβη στην Ευρωζώνη, όσον αφορά εκείνες τις χώρες που είχαν μία φούσκα ακινήτων όπως η Αυστραλία – η έκρηξη της οποίας προκάλεσε την υπερχρέωση του τραπεζικού τους τομέα, όπως συνήθως συμβαίνει. Εννοούμε την Ιρλανδία δηλαδή που το 2007 είχε χρέος στο 23,9% του ΑΕΠ της, ενώ το 2012 εκτοξεύθηκε στο 119,5% – καθώς επίσης την Ισπανία, η σύγκριση της οποίας με την Αυστραλία φαίνεται στο γράφημα που ακολουθεί.
Επεξήγηση γραφήματος: Δημόσιο χρέος ως προς το ΑΕΠ της
Αυστραλίας (μπλε στήλες, αριστερή κάθετος), σε σχέση με την Ισπανία
(διακεκομμένη γραμμή, δεξιά κάθετος).
Σε κάθε περίπτωση το δημόσιο χρέος της Αυστραλίας είναι μεν (ακόμη) χαμηλό, αλλά από 10% του ΑΕΠ το 2007 έφτασε στο 40% το 2016 – τετραπλασιάσθηκε δηλαδή χωρίς να μεσολαβήσει ύφεση (=πτώση του ΑΕΠ), αλλά μόνο η υποτίμηση του νομίσματος της. Σε συνδυασμό δε με τα δίδυμα ελλείμματα της, τα οποία δεν είναι λογικά για μία χώρα που εξάγει πρώτες ύλες και ενέργεια, καθώς επίσης με όλα τα προηγούμενα, ίσως της προκαλέσει μεγάλα προβλήματα – ενώ η υποτίμηση μίας σειράς τραπεζών της μάλλον δεν είναι καλός οιωνός.
Αντίλογο είχαμε επίσης στο άρθρο μας «Η Fed, οι μαύροι κύκνοι και η Ελλάδα», με την έννοια ότι υπερβάλουμε όσον αφορά τη χώρα μας, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο προβλέπουμε μία οικονομική καταστροφή που τελικά δεν θα συμβεί. Αναλυτικότερα τα εξής:
(α) Ειδικά στο θέμα της Ελλάδας, η πράγματι ρεαλιστική προοπτική της να δανεισθεί από τις αγορές θεωρείται πως τεκμηριώνει την πρόοδο της – κάτι για το οποίο εμείς τουλάχιστον έχουμε μία εντελώς διαφορετική άποψη.
Πιστεύουμε δηλαδή πως το δημόσιο χρέος της δεν είναι βιώσιμο, ότι εάν δεν λυθεί το πρόβλημα των κόκκινων δανείων δεν πρόκειται να υπάρξει βιώσιμη ανάπτυξη (άρθρο), ενώ η έξοδος στις αγορές υπό τις σημερινές συνθήκες δεν είναι ότι καλύτερο – αφενός μεν επειδή με νέα δάνεια δεν λύνεται το πρόβλημα των παλαιοτέρων, αφετέρου λόγω του ότι η Ελλάδα θα δανεισθεί με πολύ υψηλότερα επιτόκια από ότι μέχρι σήμερα. Βέβαια, εάν ο ρυθμός ανάπτυξης διαμορφωθεί στο 1,5% και το πρωτογενές πλεόνασμα στο 3,5%, ο δανεισμός με επιτόκιο χαμηλότερο του 5% (1,5% συν 3,5%) δεν θα αυξάνει το χρέος.
Εν τούτοις, πρωτογενή πλεονάσματα αυτού του ύψους σε μία συνολικά χρεοκοπημένη χώρα (= δημόσιος και ιδιωτικός τομέας), με κατεστραμμένο παραγωγικό ιστό, με ένα υπερχρεωμένο τραπεζικό σύστημα, καθώς επίσης με έλλειψη αξιόχρεων οφειλετών, δεν είναι δυνατόν να στηρίξουν την ανάπτυξη.
Από την άλλη πλευρά, ο μηδενισμός των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού και η δημιουργία πρωτογενών πλεονασμάτων, προήλθε εξ ολοκλήρου από τη μεταφορά πλούτου του ιδιωτικού τομέα στο δημόσιο και από εκεί στους δανειστές. Σε καμία περίπτωση από την ανάπτυξη ως όφειλε, αφού η Ελλάδα είναι βυθισμένη στην ύφεση εδώ και οκτώ χρόνια. Ούτε από την καλύτερη λειτουργία και την κερδοφορία των εταιρειών του δημοσίου – οπότε όλα αυτά δεν χαρακτηρίζουν μία βιώσιμη οικονομία.
Με απλά λόγια, μέσω της μείωσης των δαπανών του δημοσίου που κόστισαν μεταξύ άλλων την εκτόξευση της ανεργίας, του περιορισμού μισθών, συντάξεων και κοινωνικού κράτους, καθώς επίσης της αύξησης των κρατικών εσόδων από τους φόρους, τις εισφορές κοκ., μεταφέρθηκαν χρήματα από τον ιδιωτικό τομέα στο δημόσιο – γεγονός που σημαίνει πως οι μειώσεις των ελλειμμάτων πληρώθηκαν εξ ολοκλήρου από τους Έλληνες.
Ακριβώς αυτός ήταν ο λόγος που τονίζαμε συνεχώς πως όταν δεν χρεοκοπούν τα κράτη, χρεοκοπούν οι Πολίτες τους – ενώ ένα κράτος πτωχεύει, όταν οι Πολίτες του αρνούνται να πληρώσουν τα χρέη του (ανάλυση), όπως οι Ισλανδοί με τις τράπεζες τους. Εάν δε προσθέσουμε την πτώση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων των Ελλήνων (ακίνητα, μετοχές κλπ.), όπου χάθηκε πάνω από 1 τρις € στα χρόνια της κρίσης έναντι δανείων της τάξης των 250 δις €, θα κατανοήσουμε καλύτερα την ανόητη επιλογή της κυλιόμενης πτώχευσης εκ μέρους μας: της χειρότερης δυνατής μορφής χρεοκοπίας.
Τέλος, ελπίζουμε να μην προβεί η κυβέρνηση σε ένα ακόμη έγκλημα: στην έκδοση ομολόγων αγγλικού δικαίου, απλά και μόνο για να μας πείσει ότι μπορεί να δανειστεί, έτσι ώστε να διατηρηθεί στην εξουσία.
Υπενθυμίζουμε επί πλέον πως οι ιδιωτικοποιήσεις υφισταμένων επιχειρήσεων δεν οδηγούν σε ανάπτυξη, αλλά μόνο η ίδρυση νέων – ενώ η μείωση της ανεργίας απαιτεί αύξηση του ΑΕΠ, όπου στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι για κάθε 50.000 € ετήσιο ΑΕΠ δημιουργείται μία θέση εργασίας, λόγω της χαμηλής παραγωγικότητας μας. Όταν λοιπόν η ανεργία μειώνεται χωρίς να αυξάνεται το ΑΕΠ, τότε απλά μοιράζονται την ίδια θέση εργασίας περισσότεροι άνθρωποι (μερική απασχόληση)
(β) Όσον αφορά την παγκόσμια οικονομία, η Fed θεωρεί μεν πως δεν θα βιώσουμε καμία άλλη κρίση στη διάρκεια της ζωής μας, αλλά εμείς έχουμε επίσης αντίθετη άποψη – χωρίς να θέλουμε απλά να προβλέπουμε καταστροφές επειδή μας αρέσει. Έχουμε άλλωστε τεκμηριώσει τις αμφιβολίες μας στο συγκεκριμένο άρθρο όσο καλύτερα μπορούσαμε – ενώ υπενθυμίζουμε πως σχεδόν ακριβώς δέκα χρόνια πριν, το 2007, ο τότε πρόεδρος του ΔΣ της Citigroup είχε πει ότι δεν υπάρχει κανένας φόβος να ξεσπάσει μία χρηματοπιστωτική κρίση (πηγή). Εκτός αυτού, σε μία συνέντευξη του στους FT στην Ιαπωνία είχε δηλώσει τα εξής:
«Όταν πάψει η μουσική στο θέμα της ρευστότητας του συστήματος, τότε τα πράγματα θα μπορούσαν να γίνουν πολύπλοκα. Για εκείνο το χρονικό διάστημα όμως που η μουσική παίζει, τότε πρέπει να σηκώνεσαι και να χορεύεις. Ακόμη χορεύουμε«.
Λιγότερο από ένα μήνα όμως μετά τις δηλώσεις του η μουσική σταμάτησε, ενώ ο ίδιος έπαψε να χορεύει – όταν κατέρρευσε η πρώτη τράπεζα, η γερμανική ΙΚΒ (πηγή) του κ. Σόιμπλε. Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου από τις 27 έως τις 29 Ιουλίου η πανίσχυρη ΙΚΒ, μία από τους κεντρικούς χρηματοδότες των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, διασώθηκε από ένα κονσόρτσιουμ γερμανικών τραπεζών – επειδή οι χρηματαγορές τότε είχαν αρνηθεί να της παρέχουν ρευστότητα.
Η αιτία ήταν βασικά η έκθεση της στα παράγωγα, σε συνδυασμό με το ξέσπασμα της κρίσης των ενυπόθηκων δανείων χαμηλής εξασφάλισης στις Η.Π.Α. – τα οποία (ενυπόθηκα) θεωρούνταν ως απόλυτα ασφαλή, με αξιολογήσεις ΑΑΑ! Η επόμενη τράπεζα ήταν η Northern Rock, η οποία θεωρούταν ως η γρανιτένια μηχανή που βγάζει χρήματα (πηγή) – ενώ τελικά η Lehman Brothers οδήγησε το σύστημα ένα βήμα πριν από την ολοκληρωτική του κατάρρευση.
Αλήθεια πιστεύει κανείς πως η Deutsche Bank σήμερα έχει λύσει τα προβλήματα της, όπως είναι η τεράστια έκθεση της στα παράγωγα; Όσοι δε θεωρούν πως ο κ. Σόιμπλε είναι φίλος της Ελλάδας και θα της συμπεριφερθεί σωστά όταν δρομολογήσει τις μεταρρυθμίσεις που απαιτεί, θα ήταν καλύτερα να ενημερωθούν σχετικά με τη συμπεριφορά του στους συμπατριώτες του της πρώην Ανατολικής Γερμανίας – η οποία παρά το ότι υποχρεώθηκε να ξεπουλήσει τα πάντα, αυξήθηκαν τα δημόσια χρέη της κατά 100 δις €, ενώ οι Πολίτες της εξαθλιώθηκαν.
Όλα αυτά πάντως δεν σημαίνουν πως η επόμενη χρηματοπιστωτική κρίση θα προέλθει ξανά από τις τράπεζες, αφού σπάνια η ιστορία επαναλαμβάνεται με τον ίδιο τρόπο – ενώ φυσικά κανένας δεν γνωρίζει πότε ή από πού θα ξεσπάσει. Το σίγουρο είναι όμως πως δεν θα αποφευχθεί, αφού το σύστημα είναι τέτοιο που παράγει συνεχώς κρίσεις – ενώ η τρομακτική και συνεχώς αυξανόμενη υπερχρέωση του πλανήτη (γράφημα) δεν επιτρέπει μεγάλες αμφιβολίες.
Επίλογος
Ο τρόπος, με τον οποίο οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις αντιμετώπισαν τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ήταν ο εξής: με ένα φάσμα έκτακτων παρεμβάσεων στην οικονομία, όπως ήταν για παράδειγμα τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης (QE), εμπόδισαν το αποπληθωριστικό σπιράλ των χρεών – τη γνωστή ως «ύφεση ισολογισμών» που κατέστρεψε τις Η.Π.Α. τη δεκαετία του 1930 και την Ιαπωνία το 1990. Εάν δεν το είχαν κάνει, τότε οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων πολλών ανθρώπων θα είχαν εξαϋλωθεί – ενώ η ζωή μίας ολόκληρης γενιάς θα είχε καταστραφεί.
Ως αποτέλεσμα αυτών των παρεμβάσεων, τα τελευταία δέκα χρόνια βιώνουμε μία ύφεση ή μία αναιμική ανάπτυξη – η οποία όμως, με ορισμένες εξαιρέσεις, δεν ήταν τόσο βαθιά όσο η Μεγάλη Ύφεση του 1930. Αποτρέποντας λοιπόν το ολοκληρωτικό σπάσιμο της χρηματοπιστωτικής φούσκας του 2007, προστατεύθηκε η πραγματική οικονομία από την κατάρρευση της.
Εν τούτοις, η στήριξη των τιμών των παγίων (assets) είναι οικονομικά και πολιτικά τοξική, αφού κάνει τους πλούσιους πλουσιότερους και τους φτωχούς φτωχότερους – ειδικά όταν συνδυάζεται με τη δημοσιονομική πολιτική λιτότητας, η οποία συμπιέζει σε μεγάλο βαθμό τα εισοδήματα των ανθρώπων που δεν διαθέτουν μεγάλα περιουσιακά στοιχεία.
Μπορεί λοιπόν να εμποδίστηκε η κρίση του 2008 από τις κεντρικές τράπεζες και τις κυβερνήσεις, η οποία θα οδηγούσε λόγω του τεραστίου μεγέθους της σε πολιτικές κρίσεις, σε αλλαγές κυβερνήσεων, ενδεχομένως ακόμη και σε πόλεμο με τελική κατάληξη μία θεμελιώδη αναδιοργάνωση της κοινωνίας, αλλά το πρόβλημα δεν έχει λυθεί – απλά μεταφέρθηκε στο μέλλον επαυξημένο.
Κάτι ανάλογο συνέβη και στην Ελλάδα το 2010 όπου, για να μην καταρρεύσουν οι ευρωπαϊκές τράπεζες και για να μη διαλυθεί η Ευρωζώνη, δεν της επετράπη η χρεοκοπία – η οποία μπορεί μεν να ήταν εξαιρετικά επώδυνη, αλλά θα προκαλούσε μία θεμελιώδη αναδιοργάνωση της κοινωνίας, καθώς επίσης του διεφθαρμένου πολιτικού της συστήματος, θα τιμωρούνταν παραδειγματικά οι υπεύθυνοι και η οδύνη θα διαρκούσε το πολύ δύο έως τρία έτη.
Κάποια στιγμή όμως τόσο στον πλανήτη, όσο και στην Ελλάδα θα βρεθεί κάποιος που θα φωνάξει «Ο βασιλιάς είναι γυμνός» – οπότε οι άπληστες αγορές θα τρομοκρατηθούν, αρχίζοντας να πουλούν τα υπερτιμημένα πάγια τους (μετοχές, ακίνητα κλπ.) μαζικά και αγελαία.
Παράλληλα οι φοβισμένοι Πολίτες θα πάψουν κάποια στιγμή να νοιώθουν ενοχές αντιλαμβανόμενοι πως δεν ήταν θύτες, αλλά τα ανόητα θύματα μίας απάτης – με αποτέλεσμα να προκληθούν κοινωνικές εξεγέρσεις τεραστίων διαστάσεων. Μπορεί βέβαια να κάνουμε λάθος, αλλά αυτό συμπεραίνεται από την ιστορία – όπου τίποτα δεν διαρκεί αιώνια, προφανώς ούτε οι φούσκες, ούτε η εκμετάλλευση και η υποδούλωση των ανθρώπων είτε στα χρέη, είτε σε άλλους λαούς.
Βασίλης Βιλιάρδος
E-mail: viliardos@analyst.gr
Ειδικότητα: Mάκρο-οικονομικά / Πολιτική Οικονομία
Πηγή : http://www.analyst.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου