Εάν παρ’ ελπίδα συμβεί κάποιο κραχ, ο μεγάλος ένοχος στην περίπτωση της Ελλάδας θα είναι ο υπουργός οικονομικών της, ο οποίος αρνήθηκε ανεύθυνα την πιστοληπτική γραμμή στήριξης παρά το τεσσαρακονταετές μνημόνιο που υπέγραψε – απλά και μόνο για ψηφοθηρικούς λόγους, με την έννοια της διατήρησης του μύθου της εξόδου από τα μνημόνια.
Ανάλυση
Σύμφωνα με όλους σχεδόν τους οικονομολόγους, η παγκόσμια οικονομία ανέκαμψε μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, μέσω της αύξησης της ρευστότητας εκ μέρους των κεντρικών τραπεζών – η οποία οδήγησε στην κλιμάκωση του δανεισμού, με αποτέλεσμα την αλματώδη άνοδο του παγκοσμίου χρέους σε επίπεδα ρεκόρ (ειδικά των αναπτυσσομένων χωρών σε δολάρια). Εν τούτοις, λόγω της μη σταθερής αύξησης των μισθών και των επενδύσεων στην πραγματική οικονομία, λόγω της έλλειψης των οποίων δεν καλυτέρευσε η παραγωγικότητα των εργαζομένων, η μοναδική κατεύθυνση που απομένει είναι η καθοδική, η κατάρρευση της – ενώ στην ουσία δεν έχει αλλάξει τίποτα και δεν έχει καταπολεμηθεί καμία από τις αιτίες που οδήγησαν πριν από δέκα χρόνια στην κρίση.
Βέβαια γίνεται προσπάθεια να πεισθούμε πως το χρηματοπιστωτικό σύστημα έγινε απλούστερο, ασφαλέστερο και πιο δίκαιο – κάτι που όμως δεν ισχύει, αφού οι τράπεζες είναι μεγαλύτερες από ποτέ, τα όπλα μαζικής καταστροφής που διαθέτουν παραμένουν επικίνδυνα και αδιαφανή, ενώ οι προμήθειες που εισπράττουν οι τραπεζίτες συνεχίζουν να είναι τεράστιες. Την ίδια στιγμή οι σκιώδεις τραπεζικές συναλλαγές που είτε δεν ελέγχονται καθόλου, είτε ελέγχονται ελάχιστα, έχουν αυξηθεί στο ιλιγγιώδες ποσόν των 160 τρις $ (πηγή) – είναι δηλαδή σχεδόν διπλάσιες από το παγκόσμιο ΑΕΠ (78,28 τρις $ το 2014).
Παράλληλα, λόγω του ότι τα πακέτα των κεντρικών τραπεζών οδηγήθηκαν στα οικονομικά ισχυρότερα εισοδηματικά στρώματα του πληθυσμού, στις ελίτ και στις πολυεθνικές, οι αγορές περιουσιακών στοιχείων (μετοχές, ακίνητα κλπ.) έχουν εκτοξευθεί στα ύψη – οι συγχωνεύσεις και οι εξαγορές των επιχειρήσεων επίσης, ενώ οι επαναγορές ιδίων μετοχών εκ μέρους των εισηγμένων εταιρειών ευρίσκονται σε επίπεδα ρεκόρ, αποτελώντας σημαντικό παράγοντα της αύξησης των τιμών τους.
Αντίθετα, η πραγματική οικονομία έχει καταρρεύσει σε πολλές χώρες, με αποτέλεσμα να έχει κλονιστεί σοβαρά η εμπιστοσύνη στο σύστημα – ενώ, όπως έχει τονίσει ο Adam Smith, κάτι τέτοιο υπονομεύει τελικά τη νομιμοποίηση ενός συστήματος βασισμένου σε κανόνες. Με απλά λόγια, όταν οι άνθρωποι διαπιστώνουν πως κανένας δεν τιμωρήθηκε για τις ζημίες που προκλήθηκαν (ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας), εξασθενεί η εμπιστοσύνη τους στους πολιτικούς θεσμούς που διατηρούν ενωμένες τις κοινωνίες και τις χώρες μεταξύ τους – οπότε αυξάνεται η δυσαρέσκεια τους, με αποτέλεσμα να «κυοφορούνται» επικίνδυνες εξελίξεις.
Οι τράπεζες
Περαιτέρω, στις αρχές του 2018 ο όγκος του παγκοσμίου χρέους αυξήθηκε στα 247 τρις $ (πηγή), από 142 τρις $ δέκα χρόνια πριν – ενώ το μερίδιο των αναδυομένων χωρών στο παγκόσμιο χρέος αυξήθηκε από 7% το 2007 στο 26% το 2017 και τα δάνεια των επιχειρήσεων τους χωρίς τις τράπεζες από 56% του ΑΕΠ τους το 2008 στο 105% το 2017 (πηγή).
Ειδικά όσον αφορά τις μεγάλες τράπεζες των βιομηχανικών χωρών, το σύνολο του ισολογισμού τους ως προς το ΑΕΠ των χωρών που έχουν την έδρα τους, παραμένει εξαιρετικά προβληματικό – όπως στο παράδειγμα της Ελβετίας, όπου οι δύο μεγαλύτερες τράπεζες της έχουν συνολικό ενεργητικό ίσο με το 250% του ΑΕΠ της χώρας, ενώ στη Μ. Βρετανία το αντίστοιχο μέγεθος είναι 150% του ΑΕΠ (γράφημα, πηγή)! Φυσικά έχουν καλυτερεύσει τις κεφαλαιακές τους δομές, αλλά οι τράπεζες παραμένουν τράπεζες – απειλούμενες πάντοτε με την ξαφνική τους κατάρρευση, όταν η οικονομία βυθίζεται στην ύφεση, με αποτέλεσμα να αυξάνονται κατακόρυφα οι ζημίες και οι επισφάλειες τους (κόκκινα δάνεια).
Σε καμία πάντως άλλη χώρα που διαθέτει ένα σημαντικό χρηματοπιστωτικό κέντρο, ο όγκος του ισολογισμού των δύο μεγαλύτερων τραπεζών της δεν είναι τόσο μεγάλος, όσο της Ελβετίας – αφού της Ιαπωνίας είναι στο 100% του ΑΕΠ της, της Γερμανίας στο 50% και των Η.Π.Α. μόλις στο 25%. Εύλογα λοιπόν οι Ελβετοί αγωνίζονται για την υιοθέτηση του πλήρους χρήματος, παρά το ότι απέτυχε το πρώτο δημοψήφισμα – συνειδητοποιώντας τι θα μπορούσε να τους συμβεί.
Οι αναπτυσσόμενες οικονομίες
Σε σχέση τώρα με τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, όταν μειώνεται η παγκόσμια ρευστότητα έρχονται στην επιφάνεια όλα τα αδύναμα σημεία του συστήματος – όπως στην περίπτωση της παλίρροιας με την άμπωτη, όπου η μία εμφανίζει τι υπάρχει κάτω από το νερό στις παραλίες, ενώ η άλλη κρύβει τα πάντα. Έτσι προκαλούνται οι νομισματικές κρίσεις πρώτα στα κράτη εκείνα που είναι σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένα από ξένα κεφάλαια – όπως στην Αργεντινή και στην Τουρκία.
Εάν τώρα διατηρηθεί η υψηλή ισοτιμία του δολαρίου και πάψουν να είναι πια τόσο φθηνά τα χρήματα (=άνοδος των επιτοκίων), τότε θα ακολουθήσουν πολλές άλλες χώρες – όπου, σύμφωνα με το παρακάτω γράφημα, οι πιο ευάλωτες, οι πιο τρωτές καλύτερα είναι η Ν. Αφρική, η Μαλαισία, η Ινδία και η Ινδονησία. Πιο ισχυρές θεωρούνται η Ταϊλάνδη, η Ν. Κορέα, η Κίνα και η Ρωσία – ενώ ενδιάμεσα ευρίσκονται τα κράτη της Λατινικής Αμερικής γενικότερα, καθώς επίσης της Ανατολικής Ευρώπης.
Αναφορικά με τους συντελεστές που καθορίζουν πόσο ευάλωτη ή μη είναι μία χώρα, τους περισσότερους αρνητικούς έχουν η Τουρκία και η Ν. Αφρική (κόκκινες στήλες) – ενώ η Ν. Αφρική είναι σε καλύτερη θέση από την Τουρκία. Μπορεί λοιπόν ο Τούρκος πρόεδρος να ενοχοποιεί τις οικονομικές επιθέσεις των Η.Π.Α. για την κατάρρευση του νομίσματος της χώρας του, αλλά ο κύριος ένοχος είναι ο ίδιος και η οικονομική του πολιτική – οπότε θέλει απλά να εκτονώσει τις αντιδράσεις των Πολιτών, οι οποίοι εξαθλιώνονται με έναν συνεχώς επιταχυνόμενο ρυθμό.
Εντυπωσιακά ευάλωτη φαίνεται η Μαλαισία, η οποία έχει ένα πλεονασματικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών – αν και υποχωρεί συνεχώς από το 2008 (γράφημα). Η αιτία είναι τα σχετικά υψηλά βραχυπρόθεσμα εξωτερικά της χρέη (σχεδόν στο 40% του ΑΕΠ της), καθώς επίσης τα περιορισμένα συναλλαγματικά της αποθέματα – ενώ τόσο το έλλειμμα της (-3%), όσο και δημόσιο χρέος της (50,9%) δεν είναι θετικά, ειδικά επειδή το 35% περίπου των ομολόγων της σε εγχώριο νόμισμα ευρίσκονται στα χέρια ξένων επενδυτών που την καθιστά όμηρο των διαθέσεων τους.
Αντίθετα η Ινδία έχει μεν δίδυμα ελλείμματα (προϋπολογισμός, ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών), αλλά διαθέτει υψηλά συναλλαγματικά αποθέματα, μία σχεδόν απόλυτα προστατευμένη εγχώρια αγορά ομολόγων (εσωτερικός δανεισμός) και πολύ χαμηλό εξωτερικό χρέος – οπότε είναι σε καλύτερη κατάσταση. Εν προκειμένω, κατανοεί κανείς πως η εκτίμηση μίας χώρας, όσον αφορά την οικονομία της, είναι το αποτέλεσμα πολλών διαφορετικών μεγεθών και όχι μόνο του δημοσίου χρέους ή των ελλειμμάτων της – οπότε πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός, όσον αφορά την έκφραση υπεύθυνων απόψεων.
Επίλογος
Ολοκληρώνοντας, από την παραπάνω μικρή ανάλυση φαίνεται καθαρά πόσο επικίνδυνο από όλες τις πλευρές είναι το ξέσπασμα μίας επόμενης χρηματοπιστωτικής κρίσης – σε πάρα πολλά επίπεδα, από το ξαφνικό κραχ των χρηματιστηρίων έως τη χρεοκοπία κρατών, τραπεζών, επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Το μόνο που δεν γνωρίζει κανείς είναι το πότε θα συμβεί – ενώ δεν έχει επιλυθεί ούτε η ευρωπαϊκή κρίση χρέους, αφού τα περισσότερα κράτη της περιφέρειας είναι υπερχρεωμένα, ούτε η Ιαπωνική, παρά το μεγαλύτερο νομισματικό πείραμα όλων των εποχών που διεξάγεται στη χώρα.
Στα πλαίσια αυτά είναι λογικό να υποθέσει κανείς πως είτε θα πυροδοτηθεί από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, είτε από άλλα συμβάντα – όπως για παράδειγμα το BREXIT ή η τυχόν έξοδος της Ιταλίας από την Ευρωζώνη, μετά από σύγκρουση της με τη Γερμανία. Ένα επόμενο γεγονός είναι η αδυναμία αυτή τη φορά των κεντρικών τραπεζών, οι οποίες έχουν καταναλώσει όλα τους τα όπλα – ενώ δεν έχουν καταφέρει ακόμη να «αναρροφήσουν» την τεράστια ποσότητα ρευστότητας, με την οποία πλημύρισαν το σύστημα.
Σε μία τέτοια περίπτωση, η Ελλάδα θα βρεθεί εντελώς απροετοίμαστη και άοπλη στο μάτι του κυκλώνα – αδυνατώντας να δανειοδοτηθεί για να εξυπηρετήσει τα παλαιότερα χρέη και τα όποια ελλείμματα της, μετά την έξοδο της από τις τρεις δανειακές συμβάσεις, όταν την ίδια εποχή το ΑΕΠ της θα υποχωρεί ξανά. Εάν λοιπόν παρ’ ελπίδα συμβεί κάτι τέτοιο, ο μεγάλος ένοχος δεν θα είναι άλλος από τον υπουργό οικονομικών της, ο οποίος αρνήθηκε ανεύθυνα την πιστοληπτική γραμμή στήριξης παρά το τεσσαρακονταετές μνημόνιο που υπέγραψε – απλά και μόνο για ψηφοθηρικούς λόγους, με την έννοια της διατήρησης του μύθου της εξόδου από τα μνημόνια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου